image/svg+xml

Walter Stern: 'Weet je waarom ik zo begaan ben met die asielzoekers?'

Verhaal

Walter Stern: 'Weet je waarom ik zo begaan ben met die asielzoekers?'

Plaatje bij verhaal: image-3271690_kopfoto.jpg

Walter Stern: 'Weet je waarom ik zo begaan ben met die asielzoekers?'

Ik zit nog niet zo lang met Walter Stern, de eigenaar van het gelijknamige partyservicebedrijf, te praten, of hij zegt emotioneel: 'Weet je waarom ik zo begaan ben met die asielzoekers? Omdat mijn ouders in precies dezelfde omstandigheden verkeerden. In 1936 kwamen ze naar Nederland omdat de toestand in Duitsland onhoudbaar werd. Mijn vader, Walter Stern, geboren op 31 maart 1904 in Hemmerde, kon als jood in Lünen zijn slagerij niet meer voortzetten.'

Walter Stern sr.

Walter Stern sr. (1904-1964) trouwde op 26 oktober 1933 in Lünen met de niet-joodse Erna Kröner. Zij werd op 1 december 1907 in Obermassen geboren.

De beruchte Neurenberger rassenwetten begonnen het na 1933 voor joden onmogelijk te maken als zakenman een toekomst op te bouwen. Bood Nederland kansen? Er waren veel meer joden die in die tijd naar ons land uitweken. Velen meenden hier veilig te zijn. Nederland zou wel weer neutraal blijven als het tot een oorlog zou komen. Neutraal, zoals dat ook in de jaren 1914-1918 was gegaan. 'Mijn vader was een prima vakman', vertelt Walter jr. 'Hij zou overal de kost kunnen verdienen. En mijn moeder zou de ellende kunnen ontlopen als mijn ouders zich zouden laten scheiden. Het is allemaal anders gelopen. Er is over dat onderwerp later thuis nooit meer gesproken.'

Zwolle

De Sterns belandden in Zwolle. De burgerlijke stand schreef hen hier in op 6 december 1936. In deze stad maakten zij in de gaarkeuken kennis met de Amsterdammer Wilhelm (Willi) Rosenthal en zijn gezin. Walter en Willi werden partners. Er werd een bedrijf opgezet: Stern & Co. Zij vestigden zich in de Thomas a Kempisstraat nummer 93.

Was er jaloezie van vakgenoten? Moest er weer een slager bijkomen in Zwolle? En was die jaloezie ook niet vermengd met een scheutje antisemitisme? Er zijn verhalen die daarop wijzen, al moeten we er ook rekening mee houden dat het jaren dertig was, de crisisperiode. Het was voor iedereen moeilijk. Al spoedig trok Rosenthal zich terug uit de N.V. Die familie trok weer naar Amsterdam.

Stern begon in 1937 voor zichzelf. Hij en zijn vrouw Erna werkten hard, keihard. Zij vooral in de winkel, hij achter het huis aan het uitbenen. En eenmaal per week op de fiets naar de boeren in de omtrek om vee te kopen. Op de fiets of met een taxi. Zelf een auto aanschaffen was niet nodig, vond Stern. Dat was een te grote luxe.

Een 'rooie' middenstander

Walter junior: 'Als kind kende ik mijn vader alleen maar in zijn witte slagersjas, of in zijn stofjas. Dat is ook in zijn verdere leven zo gebleven. Toen hij, veel later, in 1964 overleed, waren er heel weinig kostuums in de kast.'

Toch onderscheidde vader Stern zich van de meeste van zijn vakbroeders. Hij had een duidelijk socialistische ('rooie') instelling. Voor een middenstander nogal uitzonderlijk. Het uitte zich in de enige uitspatting die hij zich veroorloofde: hij was als vurig supporter af en toe te vinden op het Zwolsche Boys-veld. Hij ging ook wel mee met deze voetballende arbeidersjongens als die naar een tegenstander reisden. In Odeon of in de Buitensociëteit is hij nooit gesignaleerd.

Oorlog

Na de Duitse inval op 10 mei 1940 werd het voor het echtpaar Stern steeds problematischer om de firma draaiende te houden. Nog twee jaar lukte dat, maar met ingang van '8. Marz 1942 auf Grund des Par. 7 der Verordnung 48/L941 des Reichskommissars' werd begonnen met de gedwongen opheffing van de zaak. Verordnung 48/L941 was de verordening tot verwijdering van joden uit het bedrijfsleven. De bewindvoerder van de op 20 maart 1944 opgeheven slagerij was 'Omnia Treuhandgesellschaft m.b.H.' te Arnhem. Het Handelsregister van de Kamer van Koophandel en Fabrieken te Zwolle vermeldt: 'Die Liquidation ist am 13. April beendet. Das Geschaft ist aufgelöst worden.' De zaak ging dicht...

Walter junior werd op 5 juni 1943, midden in de oorlog, geboren. Hij is (was dat een veiligheidsmaatregel?) toen gedoopt. 'Geweldige hulp gehad van dominee Horreüs de Haas en van de vrouwenarts dokter J. ten Brink. Die laatste heeft de pasgeborene ook op het stadhuis aangegeven.'

Walter kreeg als tweede naam Jan, de voornaam van Ten Brink. 'Mijn vader zat toen in het kamp Havelte. Hij kon als jood mij uiteraard niet aangeven bij de burgerlijke stand. Hij was in '42 opgepakt.' Later kon hij onderduiken bij de buren en nota bene in zijn eigen huis. De zaak is toen overigens vernield door Zwollenaren(!).

Heropening

Op 14 april 1945 werd Zwolle bevrijd. Ruim twee weken later, op 2 mei, werd de zaak weer geopend, niet nadat Stern nog was gearresteerd en in de marechausseekazerne aan de Meppelerstraatweg was verhoord. Als Duitser zou hij tot de vroegere vijand behoren...

In 1954 werd hij genaturaliseerd , maar goed en foutloos Nederlands heeft hij nooit kunnen spreken. Walter sr. overleed in 1964. Moeder Erna Stern-Kröner stierf in 1976.

En de verdere (joodse) familie? Dat verhaal komt de interviewer helaas maar al te bekend voor. Het gaat over Sterns zusters en broers, de tantes en ooms, de neven en de nichten, oud en jong, die in Auschwitz, Sobibor en andere oorden van verschrikking het leven lieten.

Walter Stern jr.

Na het overlijden van de ouders kwam de zaak op naam van de enige zoon Walter Jan Stern. Die leerde het veekopen vooral van David Steren (de naam is toeval!) uit Dalfsen. Dat betekende vooral bij de boeren in de omgeving en op de wekelijkse veemarkt onderhandelen over de kwaliteit en de prijzen van de koeien en ander vee. Die werden dan na de koop naar het abattoir afgevoerd. Met grote voldoening ziet Stern op die leertijd terug. Samen met zijn vrouw Ineke bracht hij de zaak tot verdere bloei, niet in het minst door de omschakeling van 'alleen maar slagerij' naar 'party-service en traiteur'. Dat was in 1975 nog iets geheel nieuws en onbekends in Zwolle. Stern: 'Denk er aan: ik heb geen personeel, wel medewerkers.'

De zaak van Walter Stern is in onze stad en ver daarbuiten een begrip. Maar wie weet nog dat de oorsprong ligt bij de vluchtelingen Erna en Walter Stern uit Lünen? En is het geen wonderlijke speling van het lot dat juist Lünen vele jaren later een partnerschap met Zwolle kreeg?

Dit artikel is eerder verschenen in het Zwols Historisch Tijdschrift nr. 3 – 2002. Het Zwols Historisch Tijdschrift is het huisorgaan van de Zwolse Historische Vereniging.

 

Auteur:Wil Cornelissen
Trefwoorden:Verdwenen beroepen, Joods, Joden, Slager, Slagerij, Lünen, Stern & Co, Party-service en traiteur
Personen:Walter Stern, Erna Kröner, Wilhelm Rosenthal, Willi Rosenthal, Horreüs De Haas, Jan Ten Brink, David Steren, Ineke Stern
Periode:1904-2002
Locatie:Zwolle
Thema's:Verdwenen beroepen in Overijssel