image/svg+xml

De Oude Gaper en de firma J. ten Doesschate

Verhaal

De Oude Gaper en de firma J. ten Doesschate

Plaatje bij verhaal: fcc8548933d6d0590397c36bd014bf6f_-2.jpg

De bekendmaking in 1990 dat drogisterij de Oude Gaper haar deuren ging sluiten veroorzaakte veel beroering in Zwolle. De drogisterij was al ruim 200 jaar, sinds 1782, in hetzelfde pand aan de Diezerstraat (nr. 14) gevestigd en was in de loop der jaren uiterlijk nauwelijks van karakter veranderd. De winkel was daarmee meer dan alleen een lokale bijzonderheid geworden; het was ook de oudste drogisterij in Nederland. In de Oude Gaper was het tot 1990 nog mogelijk allerlei bijzondere producten te verkrijgen die ter plekke werden afgevuld in stopflesjes of afgewogen in papieren zakjes met opdruk. Het oorspronkelijke karakter van de winkel en de traditionele wijze waarop het drogisterijvak uitgevoerd werd, spraken velen aan maar was aan het eind van de twintigste eeuw niet meer rendabel.

De firma J. ten Doesschate

Dat was in de twee eeuwen daarvoor wel anders. In 1782 werd er in het pand Diezerstraat 14 een kaarsenmakerij annex grutterszaak gevestigd. Wanneer de verkoop van drogerijen daarbij kwam is niet helemaal zeker, maar dat was in ieder geval zeker vanaf 1785 het geval. De bedrijfsvoering in drogerijen bleef vervolgens aan het pand gekoppeld. Vanaf 1785 waren de achtereenvolgende eigenaren ook regelmatig aan elkaar verwant.

Rond 1900 bestond de Oude Gaper niet alleen uit een drogisterij maar ook uit een grossierderij in drogerijen en verfwaren. Het bedrijf was in die tijd eigendom van de heer J. ten Doesschate en zijn echtgenote J. ten Doesschate-Nellensteijn. De winkel droeg de naam In d'Oude Gaper maar de grossierderij werd gevoerd onder de naam de firma J. ten Doesschate. De zaak telde in 1903 elf personeelsleden.

Jurriaan ten Doesschate (1842-1916) was afkomstig uit Goor en stamde uit een textielfamilie. Hij trouwde in 1878 de Zwolse apothekersdochter Jansje Nellensteijn (1846-1924). Volgens de familieoverlevering was Jans (zoals zij genoemd werd) Nellensteijn een flinke en intelligente vrouw. Jurriaan en zij moeten hun kennis van zaken in de praktijk opgedaan hebben, waarbij (schoon)vader Nellensteijn ongetwijfeld ook een rol gespeeld heeft.

De grossierderij omvatte de handel in drogerijen, specerijen, chemicaliën, de fabricage en handel in verf en de import en handel in levertraan.

In het pand aan de Diezerstraat was behalve de winkel een kantoor gevestigd, een kruidenzolder en een verfwarenzolder, een verfkamer en een chloorafweging, een taplokaal voor olijf- en slaolie, een taplokaal voor de levertraan, een kistenmakerij en een schaftlokaal. De firma bezat daarnaast ook nog een pakhuis aan de Bitterstraat, gelegen recht tegenover de Nutsschool. De knechten die in het pakhuis aan de Bitterstraat werkten, moesten zich 's morgens eerst in de winkel aan de Diezerstraat melden.

In 1888 liet Ten Doesschate aan de Oude Vismarkt 7, in het verlengde van Diezerstraat 14, een nieuw huis bouwen waar hij zelf met zijn gezin ging wonen. Beide panden stonden met elkaar in verbinding, een situatie die tegenwoordig nog steeds zo is. De werktijden waren lang, in de jaren tachtig van de negentiende eeuw begon men om zes uur 's morgens en werd er tot ongeveer acht uur 's avonds doorgewerkt. Wel hield men zeker twee pauzes, om tien uur en om vier uur, waarbij het personeel koffie en thee kreeg, iets wat toen nog lang niet algemeen gebruikelijk was. Het echtpaar Ten Doesschate - Nellensteijn stond in aanzien bij hun medewerkers. Ter gelegenheid van hun 25-jarig huwelijk in 1903 kregen ze van het gezamenlijke personeel een prachtig fotoalbum cadeau waarin onder meer het hele bedrijf op de gevoelige plaat werd vastgelegd. Dit album bevindt zich nog in familiebezit, de bij dit artikel afgedrukte foto's zijn hieruit afkomstig.

Levertraan en verf

Tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw moesten alle Nederlandse kindertjes in de wintermaanden levertraan slikken. De levertraan van Ten Doesschate was wijd en zijd vermaard. Ten Doesschate importeerde de levertraan zelf rechtstreeks uit Noorwegen. Hij ging ook zelf op zakenreis naar Noorwegen. De levertraan werd aangevoerd in vaten en in de Diezerstraat overgetapt in flessen die vervolgens hun weg door heel Nederland vonden. Deze zogeheten 'Lotodinsche' levertraan werd verkocht onder de naam 'In de Gekroonde Oude Gaper'. Opmerkelijk was dat de levertraan in vierkante flessen zat, een idee van Ten Doesschate omdat vierkante flessen beter in kisten verpakt konden worden. Op de flessen zat statiegeld, zij werden, na in sodawater te zijn uitgekookt, eindeloos hergebruikt.

Een ander vermaard product van de firma Ten Doesschate betrof verf. Niet toevallig staat nog altijd op de gevel van Diezerstraat 14 met grote ingehouwen letters de woorden 'drogerijen' en 'verfwaren' te lezen. De verkoop hiervan beleefde altijd een hausse in het vroege voorjaar wanneer de grote schoonmaak werd gehouden. Het was met name onder de boeren een goed gebruik met de schoonmaak ook een en ander van een fris laagje verf te voorzien. De grondleggers van de huidige verffabriek Van Wijhe leerden het vak bij Ten Doesschate; D.H. van Wijhe en D. Vermeulen werkten eerst in de Oude Gaper voor zij in 1916 in de Goudsteeg voor zichzelf begonnen met een groothandel in drogerijen en verfwaren. Ten Doesschate bleek overigens ook een leerschool voor Zwolse drogisten, de heren Westenberg en Kinket werkten in de Oude Gaper voordat zij eigen zaken begonnen.

A.J. ten Doesschate

Rond 1885 nam het echtpaar Ten Doesschate-Nellensteijn een verweesde neef uit Goor op in huis. Deze neef, genaamd Anthonij Judany ten Doesschate (geb. 1862), stak veel kennis op bij zijn oom en tante; hij bracht dit in praktijk door in 1899 in dezelfde branche voor zichzelf te beginnen. Er ontstond toen een verwarrende situatie, twee firma's die zich in dezelfde stad onder bijna dezelfde naam, firma J. en firma A.J., met dezelfde handel bezighielden. Ter illustratie, de firma J. ten Doesschate verkocht zijn levertraan onder de naam 'In de Gekroonde Oude Gaper'; de firma A.J. ten Doesschate, in dezelfde vierkante flessen, onder de naam 'De 3 Gapers'. A.J. was overigens zeer succesvol, uit zijn bedrijf ontstond de bekende in Wapenveld gevestigde onderneming Euroma, producent van kruiden, specerijen, mengsels, sauzen etc. Beide firma's Ten Doesschate bestonden lang naast elkaar, maar uiteindelijk ging dit ten koste van de firma J. ten Doesschate. Het duurde overigens nog tot eind jaren zestig voordat de firma J. ten Doesschate officieel overgenomen werd door de toenmalige Handelsvereniging A.J. ten Doesschate.

Drie generaties Piquet

Drogisterij de Oude Gaper en de fima J. ten Doesschate waren toen al lang verschillende wegen ingeslagen. Jurriaan ten Doesschate was in 1916 overleden. Zijn twee zoons Anton en Gezienus traden niet in de voetsporen van hun vader maar begaven zich wel op een aanverwant terrein, zij werden allebei arts. De dochter van Jurriaan en Jans ten Doesschate-Nellensteijn, Wilhelmina Johanna (geb. 1881), trouwde met Jacques Sully Piquet (1879-1928). Dit echtpaar Piquet-ten Doesschate zette de Oude Gaper en aanvankelijk ook de firma J. ten Doesschate voort. De in 1928 weduwe geworden mevrouw Piquet-ten Doesschate verkocht de firma J. ten Doesschate in 1936 aan de heer B. Deuzeman; haar zoon Jurriaan Piquet (geb. 1909) zette toen de drogisterij voort.

De Oude Gaper bleef in de twintigste eeuw een familiebedrijf. Jurriaan Piquet bepaalde tientallen jaren lang het gezicht van de Oude Gaper; menig Zwollenaar zal zich hem nog voor de geest kunnen halen, een kleine levendige man die in witte jas achter de antieke toonbank van de drogisterij stond. Vanaf 1957 mocht Piquet zich hofleverancier noemen, dat predicaat werd aan de Oude Gaper verleend in 1957 bij het 175-jarig bestaan.

Jurriaan Piquet overleed in 1987. Het was zijn zoon Eelco Piquet die zich in 1990 gedwongen zag de deur van de drogisterij te sluiten, waarmee een eind kwam aan een 218 jaar oud Zwols bedrijf.

Epiloog

Toen de oorspronkelijke drogisterij in 1990 sloot ontstond er spontaan een actiecomité ter behoud van pand en interieur. Onder voorwaarde dat het vertrouwde uiterlijk gehandhaafd werd, was er van 1992 tot 1996 een Trekpleister-filiaal gevestigd. Daarna werd het in 1997 een Benetton-winkel. De Oude Gaper verloor daarmee waarschijnlijk definitief zijn drogisterijbestemming, maar het oorspronkelijke karakter is nog herkenbaar.

*Dit artikel is eerder verschenen in het Zwols Historisch Tijdschrift nr. 3 – 2002. Het Zwols Historisch Tijdschrift is het huisorgaan van de Zwolse Historische Vereniging.

 

Auteur:Annèt Bootsma-Van Hulten
Trefwoorden:Bedrijvigheid Overijssel, Oude Gaper, DROGISTERIJ, Grossierderij, Grutterszaak, Levertraan, In de Gekroonde Oude Gaper, Verf
Personen:Jurriaan Ten Doesschate, Jans Ten Doesschate-Nellensteijn, Anthonij Judany Ten Doesschate, D.H. Van Wijhe, D. Vermeulen, Wilhelmina Johanna Ten Doesschate, Jacques Sully Piquet, Jurriaan Piquet, Eelco Piquet
Periode:1782-1990
Locatie:Zwolle
Thema's:Verdwenen beroepen in Overijssel