Elsje Scherjon

Zij is de stem van juffrouw Ooievaar, van Truus Mier en de gezusters Hamster, maar ook de vrouw van Sil de Strandjutter en daarmee de bonusmoeder van Sil's Lobke van Zweden. Rollen die in het collectief geheugen van Nederland gegrift staan. Elsje Scherjon, met wortels in Ommerschans.

titelfoto door VARA - DL 0981-4.png Beeld en Geluidwiki - Gallery: Fabeltjeskrant, CC BY-SA 3.0 nl

We beginnen dit verhaal in de bakermat van de familie Scherjon in Nederlans: de stad Leiden. Voor oorsprong komt deze familie uit Picardië, een streek ten noordoosten van Normandië. Waarschijnlijk behoorden zij tot de hugenoten, de groep protestanten die in de zeventiende eeuw naar het noorden vluchtten om te ontkomen aan de geloofsvervolgingen. Leiden nam in de zeventiende eeuw grote aantallen hugenoten en pilgrims op. De oudst bekende generatie Scherjon in Leiden is Claes Jabobzs Surjon en Anna Jeanna Kainbourg, die omstreeks 1655 geboren zullen zijn.  Betachterkleinzoon Jacob Dirk Scherjon (1787-1867), lakenwerker van beroep, trouwt op 5 augustus 1809 in Leiden met Alida de Geest. Ze wonen beiden op de Waardgracht.

In 1811 schenkt Alida het leven aan een tweeling: Johannes Jacobus en Maria Cornelia.

Het meisje overlijdt na 9 maanden, maar Johannes Jacobus blijft in leven en zal volwassen worden. Tot 1827 worden er in het gezin nog 7 kinderen geboren waarvan er 4 jong overlijden.

Als Johannes Jacobus in 1833 trouwt met plaatsgenote Maria Theodora Molenaar, is hij -21 jaar oud- gepensioneerd beroepsmilitair.

In de huwelijksbijlagen zien we dat hij als loteling is ingedeeld bij de 17e afdeling infanterie. Bij Koninklijk Besluit van 30 augustus 1832 is hij gegageerd. Dit betekent dat hij een pensioen heeft gekregen.

De vermoedelijke reden voor dit pensioen lezen we in een aantal dagbladen van eind augustus 1831, enkele weken na de Tiendaagse Veldtocht.

Hier lezen we dat Scherjon in de 17de Afdeeling infanterie bij de gekwetsten behoort. Dit is zeer waarschijnlijk de reden voor zijn pensioen, in feite een invaliditeitsuitkering.

In de eerste tien jaar van hun huwelijk worden er in het gezin Scherjon 7 kinderen geboren, waar van er "slechts" 2 jong overlijden. In de geboorteactes van de eerste vier zien we dat Johannes Jacobus Scherjon buiten zijn pensioentje geen inkomsten heeft. Bij de volgende twee is hij koopman en bij nummer zeven, in 1844, is hij bediende.

Helaas is de correspondentie met de Maatschappij van Weldadigheid van na 1847 nog niet ontsloten en dus is nog onbekend wat Scherjon er toe gebracht heeft te solliciteren bij de Maatschappij van Weldadigheid. Maar wat zeker een rol zal hebben gespeeld, is dat er zeven monden moeten worden gevoed. En de achtste mond is op komst. En zo verhuist het gezin per 14 november 1848 van Leiden naar het Derde Gesticht in Veenhuizen.

We kennen het Derde Gesticht van "Het Pauperparadijs". Het is de plaats waar veteraan-militair Tobias Braxhoofden met zijn gezin woonde en waar de liefde ontlook tussen dochter Cato en arbeiders-zoon Teunis Gijben. Maar het is al weer 14 jaar geleden dat dat stel is getrouwd en ook al ruim 5 jaar geleden dat vader Braxhoofden ten grave is gedragen. Zijn weduwe, Christina Braxhoofden-Koene, woont er nog wel met haar zoon Frans, op huisnummer 1, vlak naast de poort aan de Oostzijde. En het gezin Scherjon krijgt appartement nummer 3, dus vlak bij de weduwe. Alleen het gezin van veteraan-militair Johannes Lamm woont er tussen. De drie kinderen van Lamm zullen snel speelkameraadjes zijn geworden voor de kindertjes Scherjon. Hetzelfde zal gelden voor de zes kinderen van veteraan Hartger Overeem op nummer 4.

Op 6 maart 1849 wordt hier zoon Daniel geboren. Het gezin telt nu drie jongens en drie meisjes.

Scherjon is in Veenhuizen aangesteld als veldwachter. Maar ik stel me zo voor dat hij nog steeds kampt met een paar beperkingen door de kwetsuren die hij 18 jaar geleden in Belgie heeft opgelopen, waardoor hij minder mobiel is dan wenselijk in een beroep waarin er dagelijks actief moet worden opgetreden om de kolonisten in het gareel te houden. Dat zou kunnen verklaren waarom het gezin per 1 oktober 1850 verhuist naar Ommerschans, waar Scherjon is aangesteld als zaalopziener.

Nu zou je bij het beroep van zaalopziener kunnen denken dat je minder mobiel hoeft te zijn dan als veldwachter. Maar de archieven laten het tegendeel zien: in de 8 jaren dat Scherjon in Ommerschans woont, wandelt hij vele malen naar Ommen (8 kilometer enkele reis) en terug om aangifte te doen van een geboorte of overlijden. Meestal gaat het dan om een kolonist, zoals het overlijden in 1854 van de 51-jarige Guurtje van der Min uit Alkmaar, die 16 dagen na haar inschrijving overlijdt. Zij is een voormoeder van Karin Bloemen. Maar regelmatig gaat het ook om personeel van de Schans, zoals de hoogbejaarde sergeant Cornelis de Bruin (1774), die vanaf 1829 tot aan zijn dood in 1852 in touw is geweest om de orde op de Schans te handhaven. Meer dan 300 maal zet Scherjon zijn handtekening onder een akte.

Twee maal wandelt Scherjon naar Ommen om aangifte te doen van de geboorte van een eigen kind. Op 15 oktober 1852 laat hij zijn zoon Willem Jacobus Johannes inschrijven, die twee dagen daarvoor is geboren binnen de muren van het gesticht.

Willem Jacobus Johannes Scherjon is de overgrootvader van Elsje Scherjon.

In 1856 wordt dochter Alida Elizabeth Maria geboren. Het gezin is nu compleet en de oudste staat al op punt van uitvliegen: op 25 februari 1858 trouwt de eerstgeborene, zoon Jacobus Willem Scherjon, in Dedemsvaart met Maria Magdalena Margaretha de Bruijn, dochter van veteraan-veldwachter Dirk de Bruijn, die sinds 1846 in de kolonie Ommerschans woont en werkt. Dat hun huwelijk vruchtbaar zal zijn, is op de trouwdag geen geheim, want zes maanden later zullen zij hun eerste kind krijgen. Jacobus Willem heeft op de Schans het vak van klompenmaker geleerd van Christoffel Antonie Geijs, die we in de akte hierboven al als getuige zagen. Hij vestigt zich als klompenmaker in het naburige Dedemsvaart, waar zes kinderen worden geboren. In 1868 vertrekken ze naar Dantumawoude waar hij zijn klompenmakerij voortzet. Tot op de dag van vandaag oefenen nazaten van hem dit ambacht uit en in Noardburgum is Scherjon's klompenmakerij en klompenmuseum een begrip.

Terug naar 1858. Twee dagen na het huwelijk van zijn zoon, vertrekt het gezin Scherjon van Ommerschans terug naar het Derde Gesticht in Veenhuizen, waar hem de post van portier in het vooruitzicht is gesteld. Daar woont nog steeds de weduwe Braxhoofden.

Maar rechts in de kantlijn van het register zien we ook een nare aantekening staan achter Johannes Jacobus Scherjon: den 14 July 1858 te Leijden Overleden.

Vermoedelijk is het gezin terug geplaatst naar Veenhuizen omdat de Scherjon niet meer in staat was zijn functie van zaalopziener goed te vervullen. In de Burgerlijke Stand zien we ook dat hij in het jaar 1857 niet meer naar Ommen is gewandeld voor een aangifte. Laten we zijn overlijdensacte eens bekijken.

We zien dat Scherjon is overleden in de Dolhuissteeg. De aangifte is gedaan door Gerrit Veilbrief, binnenvader van het werkhuis dat in 1852 geopend is in een deel van het Caecilia Gasthuis. En dus is de vraag: was Scherjon geplaatst in het werkhuis of lag hij in het Gasthuis. Aangezien uit de meeste berichten over het werkhuis blijkt dat dit een "dagbesteding" was, waarbij de mensen elders woonden, ga ik maar even uit van het Gasthuis. Opvallend is evenwel dat staat vermeld dat Scherjon kolonist te Norg is. Daar doen we de Veteraan toch echt mee tekort!

En helaas heeft hij de geboorte van zijn eerste kleinkind niet mee mogen maken.

Voor de weduwe Scherjon is het waarschijnlijk een zegen dat ze met haar kinderen naar Veenhuizen is gekomen. Daar rond het Derde Gesticht wonen veel meer weduwen en die mogen er blijven wonen onder het genot van een klein pensioentje. En langzaam vliegen haar kinderen uit. Zo trouwt haar oudste dochter in 1860 met rijksveldwachter Maarten Dirk Lammerts. Ze blijven nog jaren verbonden aan de gestichten in Veenhuizen en Ommerschans. Haar tweede zoon trouwt in 1868 in Limburg, haar tweede dochter in 1870 in Leiden en haar derde dochter in 1874 in Amsterdam. Zoon Willem Jacobus Johannes, de overgrootvader van Elsje Scherjon, trouwt in 1875 in Norg met Anna Christina Nobbe.

In 1876, als al haar kinderen zijn allemaal uitgevlogen, gaat de weduwe Scherjon met onbepaald verlof. Ze keert terug naar Leiden, waar ze vier jaar later overlijdt.

Op 3 november 1880 is het schoonzoon en broodbakker Jacob van der Vlist die aangifte van haar overlijden doet. Ze woont dan aan de Garenmarkt in Leiden.

Willem Jacobus Johannes, en Anna Christina Nobbe vestigen zich in 1876 in Amsterdam, waar Willem als loodgieter aan de slag gaat. ZIj krijgen samen zeven kinderen waarvan er één jong overlijdt en de anderen allemaal trouwen.

Zoon Cornelis Scherjon (1881-1967) trouwt in 1903 met Hendrika Cornelia Lakke (1872-1964). Cornelis is loodgieter en zij krijgen samen vier kinderen die allen trouwen. Zoon Willem Jacobus Johannes Scherjon (1911-2005) wordt ook loodgieter. Hij trouwt in 1937 met Mayke van der Meiden (1915-2004). Zij zijn de ouders van actrice en stemactrice Elsje Scherjon.

Dat staat allemaal in de krant...

lees ook: