Antje Monteiro

Rond de kolonie Ommerschans staan een twintigtal veldwachtershutten, waar de kolonieveldwachters met hun gezinnen wonen en van waaruit zij er oog op moeten houden dat de kolonisten niet zullen ontsnappen. Een aantal van deze veldwachter zijn "beroeps", veelal veteraan-militairen die tegen een salaris hun werk verrichten. Maar de meeste veldwachters zijn kolonist-veldwachters, "gewone" kolonisten die als taak hebben hun lotgenoten te bewaken en in het gareel te houden. Als bijzondere beloning mogen ze met hun gezin in een veldwachtershut wonen, terwijl de andere kolonistengezinnen naar sexe gescheiden worden binnen het bedelaarsgesticht. Dit verhaal gaat over kolonist-veldwachter Hermanus Willem Truggelaar, voorvader van musical-artieste Antje Monteiro.

titelfoto door Jasper Suyk voor Ram entertainment, CC0

Musical-artieste, zangeres en presentatrice Antje Monteiro is in 1969 geboren als Antje Johanna Maria Isabella Truggelaar. Ik had de relatie tussen Antje Monteiro en haar voorvader Hermanus Willem Truggelaar al een tijdje geleden gespot. Als je in bonmama.nl zoekt op haar bijzondere achternaam dan komt haar oud-betovergrootvader veelvuldig in beeld en met alle gegevens die online te vinden zijn, is de familierelatie snel aangetoond. Maar toen ik hoorde dat Antje een boek ging publiceren over haar leven, hield ik even pas op de plaats: Als zij daar zelf haar familiegeschiedenis uit de doeken doet dan zou dit verhaal er als "dom overschrijven" uit zien.

Het boek "... EN DOOR" kwam uit, ik las het met plezier en concludeerde dat Antje er slechts in beperkte mate aandacht schenkt aan haar voorouders. Wel vertelt ze in algemene woorden over de geschiedenis van de reizigers in Nederland, een term die veel beter klinkt dan woonwagenbewoners, en natuurlijk over Antje's bijzondere oma Truggelaar die in haar tijd al uitgebreid de krant haalde.

En dus kan ik met gerust hart 2 eeuwen terug in tijd springen.
Als je in Wiewaswie zoekt op de familienaam Truggelaar en ze op datum sorteert, dan springt er boven aan de lijst één plaatsnaam uit: Tiel. De hoofdstad van de Betuwe lijkt toch wel sterk de bakermat van deze familie. En het feit dat er aan het begin van de 19e eeuw zoveel registraties in deze plaats zijn, doet vermoeden dat de Truggelaars 2 eeuwen geleden helemaal geen reizigers waren.

Stamvader Karel Trigler, Triggel of Truggel moet omstreeks 1770 getrouwd zijn met Alberdina de Bruin. In Tiel stichten zij een gezin en hun negen kinderen worden tussen 1772 en 1792 gedoopt met de naam Truggelaar. Als Karel op 2 juli 1808 in Tiel overlijdt, leven er nog zes kinderen, vier jongens en twee meisjes, die allemaal gehuwd zijn. Eén dochter woont in Zeeland, de rest allemaal in Tiel.

Zijn oudste zoon is Willem Truggelaar. Hij is gedoopt in Tiel op 3 januari 1772.

In 1792 gaat Willem Truggelaar in ondertrouw met Jannetje Ockers. Zij is geboren in Nijmegen en woont intussen in Tiel. De predikant ziet er in 1792 geen toegevoegde waarde in om de datum er bij te schrijven. Dat onthouden we zo wel...

Willem Truggelaar is leidekker van beroep. Hij bedekt de daken van kerken en andere gebouwen met leisteen, net als zijn jongere broer Karel. In het huwelijk worden tussen 1793 en 1806 vijf kinderen geboren, plus een levenloos geboren kind in 1813.  Kleinkinderen komen er alleen van twee dochters, hun eerstgeborene, Alberdina (1793) en het derde kind, Geertruij Carolina (1799).

Die kleinkinderen komen er niet op de wijze zoals Willem en zijn vrouw zich dat waarschijnlijk hadden voorgesteld. In de zomer van 1818 bevalt de bijna 19-jarige en ongehuwde Geertrui van een zoon. Hij krijgt de naam Hermanus Willem.

Het jaar erop is het haar zus, de 25-jarige Alberdina, die -ook ongetrouwd- een dochter baart. Het meisje overlijdt na vijf weken. En dan is het weer de beurt aan Geertrui, die in 1821 ook een dochter krijgt. Ze vernoemt het kind naar haar zus, Alberdina. Het meisje overlijdt na 3 weken. Daarna verkassen beide zuster -vermoedelijk onder enige drang- naar Amsterdam, waar ze beiden als dienstmeid aan de slag gaan. Alberdina trouwt daar in 1823 met Anton Henrich Gottlie Schroeder, een uit Duitsland afkomstige bakker. Geertrui trouwt in 1830 met Christiaan Willem Schreuder, die als kruier de kost probeert te verdienen. Ze krijgen 2 kinderen. Vanaf 1838 komen we hen al tegen in de registers van de zogenaamde huiszittenhuizen: het is de armenzorg in Amsterdam die er voor zorgt dat behoeftigen in leven blijven door middel van bedeling, onder de voorwaarde dat zij niet op straat gaan bedelen, maar "huiszitten". In 1850 overlijden beide.

Waarschijnlijk is Alberdina's onegte zoon Hermanus Willem Truggelaar bij zijn grootouders in Tiel gebleven en door hen opgevoed. In elk geval zien we hem in het bevolkingsregister van Tiel in 1829 bij hen wonen op het adres Oude Gasthuis 196. Daar is ook aangetekend dat de gezindte van de familie Truggelaar Hervormd is. Onthoud dit even.
Maar de informatie is wel enigszins verwarrend, want we zien dat hij in Amsterdam is ingeloot voor de dienstplicht in de Nationale Militie en dat hij drie jaar heeft gediend bij het Battaillon Mineurs en Sappeurs, de afdeling in het leger die getraind is in het aanleggen van loopgraven. Dit maken we op uit het certificaat dat in 1852 is afgegeven ten behoeve van zijn voorgenomen huwelijk. Zou hij dan later toch nog bij zijn moeder in Amsterdam hebben gewoond?

Als t.z.t. de militaire inschrijvingsregisters van het Bataillon boven water komen dan zullen we precies weten wanneer Herman Truggelaar is afgezwaaid, maar het zal vermoedelijk ergens begin jaren '40 zijn geweest. En het lijkt er op dat hij daarna niet naar z'n moeder in Amsterdam is gegaan, maar naar z'n geboortestad Tiel, waar zijn grootvader Willem Truggelaar nog leeft. Zijn grootmoeder is in 1833 overleden en 7 maanden na haar begrafenis is opa hertrouwd met de weduwe Jansen.

In Tiel moet Herman een relatie hebben gekregen met Johanna Catharina Mulders. Zij is ruim 7 jaar jonger dan Herman en rond kerst 1846 raakt ze zwanger. Als ze in het voorjaar van 1847 merkt wat er aan de hand is, bespreekt ze met Herman Truggelaar wat ze moeten doen. Waarschijnlijk is er een reden -die we nooit zullen kennen- dat een huwelijk niet de voor de hand liggende oplossing is. Er komt een ander plan uit de bus: laat het kind geboren worden in Ommerschans of Veenhuizen. Nu komen er geregeld ongehuwde zwangere meisjes en vrouwen naar de bedelaarsgestichten, maar dat de verwekker van het kind mee komt, dat is bijzonder. De procedure om Ommerschans in te komen is simpel. Je reist naar Zwolle en gaat daar actief bedelen in de buurt van een veldwachter. Die pakt je dan op, je komt voor de rechtbank en wordt dan veroordeeld tot een paar nachten cel en een jaar bedelaarsgesticht. En aldus geschiedt. Op 6 juni 1847 worden Johanna Mulders en Hermanus Willem Truglaar ingeschreven te Ommerschans onder de hoofdelijke nummers 4993 resp. 4994. Als ze gehuwd waren geweest dan was Herman beslist als eerste ingeschreven en dan was er bij de naam van Johanna gezet: vrouw van no 4993. Nu heeft de schrijver van Ommerschans Johanna demonstratief bovenaan gezet...

We zien dat ze wel "als stel" behandeld worden, want ze worden samen op 12 juni 1847, dus 6 dagen na aankomst, doorgestuurd naar Veenhuizen, waar ze in het Tweede Gesticht terecht komen. En we zien nog iets opvallends: beiden zijn Roomsch. Maar Herman was toch Hervormd?

Twee dagen later overlijdt opa Willem Truggelaar in Tiel. Herman zal de begrafenis missen...

Op 28 september 1847 bevalt Johanna Mulders in het Tweede Gesticht van een zoon, die de naam Johannes Willem krijgt, vernoemd naar Johanna's vader en Herman's grootvader. Herman mag zelf aangifte van geboorte doen en hij verklaart dat Johanna Mulders zijn huisvrouw is. De ambtenaar op het gemeentehuis van Norg vindt het allemaal prima.

In Nederland is de zuigelingensterfte hoog en in de gestichten van Weldadigheid, waar de moeders en kinderen in volgepropte zalen verblijven, zijn de sterftecijfers vanzelfsprekend hoger. En zo overlijdt ook de kleine Johannes na twee maanden, op 25 november 1847.

En of het niet erg genoeg is: ook Johanna Mulders eindigt op de begraafplaats van Veenhuizen. Op 27 juli 1848 is ze in het Tweede Gesticht overleden. "gehuwd met Hermanus Willem Truglaar". Dat wel.

Nog een vol jaar moet Herman Truggelaar in Veenhuizen blijven. Precies een jaar na het overlijden van Johanna Mulders krijgt hij ontslag.

Maar waar moet hij naar toe? Zijn moeder in Amsterdam heeft hem niets te bieden en zijn opa in Tiel is overleden. Geen houvast.

En dus is het vervolg te raden: Drie maanden later gaat Herman weer richting Zwolle en op 13 november 1849 wordt hij voor de tweede maal ingeschreven te Ommerschans. Deze keer wordt hij -wellicht op zijn eigen nadrukkelijk verzoek- niet doorgestuurd naar Veenhuizen. Deze periode zal hij zich nuttig moeten maken binnen de overijsselse kolonie.

Ommerschans is een bijzondere gemeenschap, waar elke week kolonisten vertrekken naar Veenhuizen, ontslag krijgen, deserteren of overlijden, maar waar ook elke week nieuwe kolonisten aankomen of opnieuw aankomen. En daarbij speelt de aantrekkingskracht tussen mannen en vrouwen altijd een grote rol. Weliswaar zijn de sexen gescheiden door een dubbel hek midden over de binnenplaats, maar tijdens de arbeid op het land of in de werkplaatsen is er wel degelijk de mogelijkheid voor contact dat verder gaat dan de kat uit de boom kijken. En zo ontmoet Herman in de zomer van 1850 een een blond meisje van 20 jaar met een brabants accent. Haar naam is Doortje Abels, ze is geboren in Boxtel en ze is door de rechtbank van Den Bosch naar de Schans gestuurd wegens bedelarij. In de zomer van 1851 raakt ze zwanger en op 11 april 1852 bevalt ze in het hospitaal van Ommerschans van een dochter, die de naam Catharina krijgt. Het kind wordt katholiek gedoopt door pastoor Bernardus Roberink.

Rechts in de kantlijn heeft Roberink geschreven dat het kind gewettigd is bij het huwelijk tussen Theodora Abels en Hermanus Wilhelmus Truggelaar. Nu is het niet ongebruikelijk dat ongehuwde stellen dispensatie krijgen om een kerkelijk huwelijk aan te gaan, maar dat lijkt hier niet het geval: Robering heeft dit later toegevoegd aan de doopinschrijving, zoals we verderop in het verhaal zullen zien.

Maar er is wel een ander bewijs dat Herman en Doortje binnen Ommerschans voor iedereen duidelijk een stel zijn geworden: Ze krijgen beide op 24 april 1853 ontslag. En ze verlaten de Schans samen met een vast doel: zo snel mogelijk trouwen. De voorbereidingen daarvoor zijn ze op tijd gestart, want het certificaat van de Nationale Militie, dat we eerder in het verhaal voorbij zagen komen, is gedateerd 30 october 1852.

Op 6 mei 1853 worden ze ingeschreven in het bevolkingsregister van Tiel op het adres Tolhuisstraat wijk B no 113. Het huwelijk wordt voltrokken in Tiel op 19 september 1853. Helaas zijn de films met de scans van de huwelijksactes van Tiel uit 1853 bij Familysearch zoekgeraakt en ook het Gelders Archief heeft deze huwelijken niet online staan. Maar de huwelijksaangiftes (ondertrouw) staan wel online.

Een maand later, op 19 september, is het huwelijk voltrokken, waarbij ze dochter Catharina hebben geëcht. Dat is te lezen in de kantlijn van haar geboorteacte.

Sommige verhalen stoppen hier met "en ze leefden nog lang en gelukkig". Maar dit verhaal gaat nog even door.

Op 3 mei 1854 wordt het gezin Truggelaar ingeschreven te Ommerschans. Ze zijn opgezonden vanuit Arnhem, hetgeen betekent dat ze door de rechtbank daar veroordeeld zijn. Misschien hebben ze zich doelbewust laten betrappen op bedelarij?
Doortje is ruim 8 maanden zwanger. Verlangt ze er naar om opnieuw in de Ommerschans te bevallen? Per slot van rekening is de verloskamer van dokter Hamer niet de slechtste plaats om een kind ter wereld te brengen.

Maria Petri

Voordat we de hoogzwangere Doortje laten bevallen, voeren we een andere familie op, die we verderop in dit verhaal nog hard nodig hebben. Het zijn de 53-jarige Christian Blum en zijn 28-jarige echtgenote Maria Petri.

Maria is in 1825 in Utrecht geboren. Drie maanden na het overlijden van haar moeder, in 1830, is haar vader hertrouwd. Op papier komt ze dus uit een "normale" gezinssituatie. Maar als ze 19 jaar is, een leeftijd waarop meisjes in Utrecht als dienstbode of in een ander beroep aan het werk zijn, wordt ze voor een jaar naar Ommerschans gestuurd. En als ze op 17 december 1845 ontslagen wordt, is dat voor korte duur, want op 20 april 1846 is ze al weer terug, een maand nadat haar zuster Elisabeth voor de eerste maal in Ommerschans is ingeschreven. Zij is intussen al doorgestuurd naar Veenhuizen en ook Maria wordt kort na aankomst doorgestuurd naar Veenhuizen. Maar de gezusters zitten niet gezamenlijk gezellig hun tijd uit, want Maria slaagt er op 1 september 1846 in te ontsnappen. Zes weken later wordt ze weer afgeleverd op Ommerschans. Ze is ongetwijfeld ter verantwoording geroepen voor de Raad van Tucht en Policie, maar helaas zijn de notulen van na 1844 niet bewaard gebleven. Een week later is ze weer doorgestuurd naar Veenhuizen, waar ze pas drie-en-een-half jaar later, op 8 mei 1850, ontslag krijgt. Haar zus is dan al weer ruim drie jaar thuis in Utrecht.

Vervolgens komen we Maria tegen in Rotterdam, waar ze op 26 december 1852 bevalt van een onegte dochter. Negen maanden later, op 28 september 1853, trouwt de inmiddels 28-jarige Maria in Amsterdam met de 52-jarige Christian Blum, geboren in het Zwitserse Thun. Hij erkend Maria's dochter als zijn kind, maar het is de vraag of hun huwelijk de weg naar voorspoed zal zijn, want op 11 mei 1854 wordt Christiaan ingeschreven te Ommerschans en op 24 september volgen zijn vrouw en dochter.

Terug naar Daatje.
Op 22 mei 1854 bevalt ze van een zoon. Dezelfde dag doopt pastoor Roberink het kind met de naam Willibrordus en vermoedelijk heeft hij bij die gelegenheid meteen de aantekening gemaakt bij de doop van Catharina.

Twee dagen later wandelt Herman Truggelaar met een andere kolonist en onder toezicht van Veldwachter Martinus Nieuwenburg naar Ommen om aangifte te doen van de geboorte van zijn zoon. Als de ambtenaar van de Burgerlijke Stand vraagt wat de naam van het kind is, mompelt Herman iets van Willembrodders, En zo komt de naam in het geboorteregister. Willem Brodders...

Waarschijnlijk hopen Herman en Daatje dat ze in Ommerschans mogen blijven. Maar die vlieger gaat deze keer niet op: op 10 juni 1854 wordt het gezin overgebracht naar het Tweede Gesticht in Veenhuizen, de plaats waaraan Herman zulke akelige herinneringen heeft. En dat gevoel zal veel erger worden als op 12 april 1855 hun oudste, dochter Catharina, overlijdt.

Na deze gebeurtenis heeft Herman Truggelaar maar één doel voor ogen: Weg Hier!

Ontvluchten zal niet eenvoudig zijn. In je eentje is de kans op een succesvolle desertie al niet zo groot, laat staan als je je vrouw en kind mee wilt nemen. Dan ben je toch bijna wel hulp nodig. Maar hoe dan ook, het lukt het gezin om te ontsnappen uit het bedelaarsgesticht. En zo zien we in het inschrijvingsregister dat de één jaar oude Willibrordus Truggelaar deserteert "met zijn ouders".

Als het gezin na drie maanden niet terug is gekeerd, worden ze "geroyeerd". Alsof ze lid waren van een vereniging... Nu kunnen hun hoofdelijke nummers opnieuw worden gebruikt voor "verse" kolonisten.

Maria Petri

Intussen is Maria Petri op november 1854 te Ommerschans bevallen van een dochter. Vader Christian Blum doet met kolonieveldwachter George Frölig aangifte in Ommen. Maar ook hun geluk zal van korte duur zijn, want op 3 juli 1855 is veldwachter Frölig opnieuw in Ommen om aangifte te doen van het overlijden van Christiaan Blum. Gelukkig heeft Maria steun van haar zus Elisabeth, die op 11 april 1855 met haar man op Ommerschans is binnengebracht. Helaas worden zij op 18 augustus doorgestuurd naar het Derde Gesticht in Veenhuizen. Maria zal er bij haar zaalopziener op aangedrongen hebben om ook naar Veenhuizen te mogen en op 29 september krijgt ze haar zin. Ook zij mag met haar dochters naar het Derde Gesticht. Maar het geluk van de hereniging zal van korte duur zijn, want drie weken later overlijdt daar haar jongste dochter. Een jaar later bevalt zus Elisabeth daar van een zoontje, die na 14 dagen overlijdt. En dan overlijdt ook Elisabeth op 8 september 1857 in het Derde Gesticht.

Pas op 17 juni 1859 krijgt Maria haar ontslag, waarop ze met haar inmiddels zesjarige dochter naar Amsterdam trekt. En daar trouwt ze op 26 oktober van hetzelfde jaar met de 48-jarige Johannes Leurink. HIj heeft er net een jaar Ommerschans op zitten en het lijkt er op dat ze elkaar nog maar pas hebben leren kennen. Hun huwelijk heeft een vliegende start, want na 8 maanden, op 30 juni 1860, wordt hun dochter Anna Maria geboren. En haar geboorteplaats is... het Derde gesticht in Veenhuizen. Wat is het geval? Op 15 maart 1860 is het stel met Maria's dochter ingeschreven te Ommerschans en op 24 mei zijn ze doorgezonden naar de plaats waar zoveel slechte herinneringen liggen. Maar deze keer komen ze er goed doorheen. Op 22 maart 1864 krijgen ze ontslag en keren ze terug naar Amsterdam. Ze blijven voor altijd uit de klauwen van de bedelaarsgestichten.

Terug naar Herman en Daatje.
Succesvol ontvluchten uit de bedelaarskolonie is één, maar zelfstandig een normaal leven opbouwen na acht jaar sturing van bovenaf, is een ander verhaal. In de geschiedenis van de koloniën zien we dat die stap dikwijls niet lukt. En zo zien we ook Herman Truggelaar en Daatje Abels terug in de Ommerschans. Op 7 februari 1856 worden ze met hun zoon opnieuw ingeschreven. Ze zijn opgezonden vanuit Zutphen. Deze keer mogen ze de door de rechtbank opgelegde periode van twee jaar in de Ommerschans uitzitten. En daar wordt op 2 mei 1857 hun derde kind geboren, dochter Geertruid Carolina. Dit is 15 maanden na hun inschrijving en dat betekent dat het kind tijdens het verblijf te Ommerschans verwekt is. Dat is alleen mogelijk als ze elkaar stiekum ontmoet hebben, of als Herman een aanstelling als kolonist-veldwachter heeft gekregen, waardoor ze samen mogen wonen in een veldwachtershut. Maar daar heb ik nog geen aanwijzingen voor gevonden.

Op 23 januari 1858 verlaten ze de Ommerschans.

En dan herhaalt zich een patroon dat we kennen. In het voorjaar van 1859 is Daatje opnieuw zwanger en op 7 juni is het gezin weer present in de Ommerschans, ook deze keer opgezonden vanuit Zutphen. Vijf weken later, op 15 juli, wordt zoon Johannes Fredericus geboren.

Het eerstvolgende bericht van het gezin Truggelaar is een naar bericht. Op 29 juni 1861 overlijdt de jongste. Hij is bijna 2 jaar oud en dus eigenlijk al door de meest risicovolle periode.

Zijn overlijdensacte geeft wel belangwekkende informatie: Herman Truggelaar is kolonist-veldwachter en het gezin is woonachtig in het Varsenerveld in de gemeente Ambt Ommen, dus buiten het gesticht en derhalve in één van de felbegeerde veldwachershutten aan de rand van de kolonie. Als ze hun jongste ten grave dragen is Daatje al weer drie maanden zwanger. Op 8 januari 1862 wordt er weer een zoon geboren. Hij krijgt de namen Johannes Jacobus.

Helaas is ook dit kind geen lang leven beschoren. Het overlijdt op 15 maart 1862, 2 maanden oud.

Nog ruim een jaar verblijft het gezin in de kolonie Ommerschans, tot ze op 27 juli 1863 ontslag krijgen. Ze hebben nu een vast doel: nooit meer terug naar de bedelaarsgestichten.

En hier begint Herman Truggelaar aan een nieuw leven. Als muzikant, scharenslijper en stoelenmatter. Ze vestigen zich in de regio Doesburg/Doetinchem maar trekken ook rond. In 1865 overlijdt de 10-jarige Willibrordus in Doesburg, en een paar maanden later wordt in Rheden zoon Hermanus Willem geboren. In 1867, 1869 en 1871 worden in Doesburg zoons geboren die alle drie jong overlijden. In 1873 woont het gezin in het Gelderse Didam als daar op 10 april dochter Maria Johanna Truggelaar ter wereld komt. Zij is de betovergrootmoeder van Antje Monteiro.

een wonder

Als het gezin zich een jaar later weer in Doetinchem inschrijft, blijkt dat zich intussen een wonder heeft voltrokken!

We zien dat zoon Johannes Jacobus, die in 1862, twee maanden oud, overleed in de kolonie Ommerschans, weer leeft! En het is geen oprisping, want als hij in 1892 in het huwelijk treedt, bevestigt zelfs het gemeentebestuur van Ambt Ommen dat hij daar op 8 januari 1862 is geboren...

Nu heb ik wel vaker gezien dat ouders na het overlijden van een kind, de identiteit van dat kind op een volgend kind "plakken". Maar in het gezin Truggelaar heb ik tot nu toe niet de geboorte van een andere zoon gevonden die daarna "in het niets" verdwenen is. En zo zal deze Johannes Jacobus Truggelaar twee maal overlijden, in 1862 en in 1930...

In 1876 wordt in Doetinchem het laatste kind van Herman en Daatje geboren, zoon Theodorus, die na een maand overlijdt. Zo hebben ze samen 12 (of 13?) kinderen gekregen waarvan er 8 jong overleden zijn.

Dochter Geertruid Carolina trouwt in 1875 met scharenslijper Hendrikus Hermanus Beeks. Zij zullen 10 kinderen krijgen en wonen hun leven lang in Doetinchem.

Zoon Johannes Jacobus, die met twee levens, trouwt in 1892 met Maria Helena Hofman. Hij is net als zijn vader muzikant, scharenslijper en stoelenmatter. Samen krijgen ze 13 kinderen. Ze trekken veel rond maar hun basis blijft de Achterhoek.

Zoon Hermanus Willem trouwt in 1888 met Alida van Buren. Hij is dan "kermesreiziger" maar komt later ook voor als stoelenmatter. Zij krijgen samen 5 kinderen. Herman jr overlijdt al in 1899.

En dan hebben we dochter Marie. Zij haalt in 1887, 14 jaar oud, de krant...

Dit krantenbericht verwijst naar een bericht dat enkele dagen eerder in het Nieuws van den Dag is geplaatst.

Wie de bellenman in het artikel is geweest, dat zullen we waarschijnlijk niet achterhalen, maar wat zich achter de Maliebaan heeft afgespeeld dat kunnen we raden, want 8 maanden na het verschijnen van dit artikel bevalt Marie van een zoon. De bevalling vindt plaats in de kermiswagen van haar vader, die op dat moment geparkeerd staat "aan den Amsterdamschen straatweg" te Utrecht. Herman Truggelaar doet zelf aangifte van de geboorte.

Wilhelm is de overgrootvader van Antje Monteiro. Als de krantenberichten juist zijn dan heeft hij 50% Italiaans bloed.

Grootvader en hoofdpersoon in dit verhaal Hermannus Wilhelm Truggelaar overlijdt op 72-jarige leeftijd "in het harnas". Hoewel de overlijdensactes in 1890 geen details vermelden over de plaats van overlijden, is het aannemelijk dat hij in zijn woonwagen overleden is. Maar het meest opmerkelijke in zijn overlijdensacte zijn de namen van zijn ouders: Hermanus Willem Truggelaar en Geertrui Carolina de Bruin. Het zijn fantasie-namen...

Een maand na Herman's overlijden wordt Maria Truggelaar 18 jaar. Ze gaat verder in de voetsporen van haar vader als reiziger. En zo komen we haar in 1893 andermaal tegen op de Amsterdamsche Straatweg in Utrecht. In haar kermiswagen bevalt ze van een dochter en ze wordt daarin bijgestaan door de 29-jarige photograaf Cornelis Jacobus Johannes van der Ham, die verklaart bij de bevalling te hebben geassisteerd. De woonplaats van Maria is nu Rotterdam.

Negen maanden later overlijdt het meisje in Rotterdam. En haar woonplaats is intussen gewijzigd in Gorinchem.

Kees Van der Ham, aanwezig bij de geboorte, is geen toevallige voorbijganger. Hij is in 1885 in Nieuwer-Amstel getrouwd en een jaar later vader geworden van een zoontje dat enkele maanden later overleed. Op enig moment heeft hij zijn vrouw verlaten en nu trekt hij rond met Maria Truggelaar en haar zoon Wilhelm. Zij leggen zich toe op de handel in galanterieën (snuisterijen en sieraden).

In 1896, 1898 en 1902 krijgen ze samen nog drie kinderen, die allemaal als "onegt" worden geregistreerd omdat Kees nog steeds gehuwd is met zijn eerste vrouw. Als dat huwelijk in 1902 door echtscheiding wordt ontbonden, zijn Kees en Maria binnen drie weken getrouwd. En zo krijgen ze op 3 december 1904 samen nog een wettige zoon, de eerste van Maria die niet de naam Truggelaar zal dragen.
Veertien dagen later overlijdt Maria's moeder, Doortje Abels.

Intussen is Maria's oudste zoon, Wilhelm, 16 jaar. Hij is de eerste generatie Truggelaar die in de woonwagen is geboren en tijdens het seizoen trekt hij van de ene kermis naar de andere. Daarnaast bekwaamt hij zich in de handel in Galanteriën, net als zijn moeder en zijn stiefvader.
Op de kermis kent iedereen iedereen. En zo krijgt Wilhelm een oogje op Elisabeth, dochter van koopman, orgeldraaier en kermisreiziger Pieter Christoffel Heesbeen. Zij is een jaar jonger dan Wilhelm en hun gescharrel resulteert eind 1908 in een zwangerschap. Op 7 augustus 1909 bevalt Elisabeth van een zoon, die naar de biologische vader wordt vernoemd: Wilhelm.

Toch zit een burgerlijk huwelijk er nog even niet in. Voor reizigers is dat ook niet zo'n belangrijke formaliteit: Zoals Antje Monteiro in haar boek beschrijft, zijn reizigers volgens hun traditie getrouwd, zodra een stel "weg loopt" en samen de nacht heeft doorgebracht. Huwelijksfeesten zijn er niet: de eerste communie is het belangrijkste feest in het leven van de reiziger.

Maar voor de Nederlandse wet mogen ongehuwde mannen en vrouwen niet samenleven en dus deelt de politie regelmatig boetes uit aan reizigers, als die hierop worden betrapt. En dus is het heel praktisch om toch het boterbriefje te bemachtgen. Nadat Wilhelm en Elisabeth zich in 1912 in laten schrijven als inwoners van Heusden, treden ze daar officieel in het huwelijk.

In het bevolkingsregister van Heusden staan ze ingeschreven met het adres "in een woonwagen". En dat ze met die woonwagen actief rondtrekken, blijkt uit de geboorteplaats van hun dochter Marie. Zij komt vier maanden later in de gemeente Beemster ter wereld. Daar overlijdt het meisje een dag later. In 1913 vestigt het gezin zich in Gorinchem, waar de volgende kinderen geboren worden.

Naast de handel in galanteriën blijven de Truggelaars de kermissen bezoeken. Tenminste, als ze er bij de aanbesteding van de standplaatsen als winnaar uit komen. En dat is voor de grote kermissen niet zo gemakkelijk. Zo zien we in het verslag van een verpachting in 1932 enorme prijsverschillen. Truggelaar, die een standplaats zoekt voor zijn kraam "vliegbomsport", biedt 25 gulden, terwijl anderen voor dezelfde attractie bedragen tot 290 gulden bieden. Waarschijnlijk maakt Truggelaar alleen kans op de kleinere dorpskermissen.

In de jaren '30 kent iedereen de attractie "vliegbomsport", waarbij 8 deelnemers tegelijk rond de kraam staan terwijl er acht vliegtuigen met een bom eronder in de kraam rondvliegen. Op het blad voor de kandidaat ligt een soort bingokaart met nummers. Je moet wachten tot jouw vliegtuig boven jouw blad komt. Door een druk op de knop laat je je bom vallen en als die op jouw blad op één van de nummers valt, dan moet je er op hopen dat dat nummer het hoogste is van alle deelnemers: dan ben je de winnaar van het spel.

1932 is ook het jaar waarin de 21-jarige ongehuwde Antje Hendriks uit Amsterdam bevalt van een dochter. Zij is ook een dochter van reizigers. Haar vader Johannes Cornelis Hendriks is een zoon van de in 1860 in Veenhuizen geboren Anna Maria Leurink en dus kleinzoon van Maria Petri, die ik eerder in dit verhaal introduceerde. Antje is "weggelopen" en dus volgens de traditie van de reizigers gehuwd met Wim Truggelaar, de oudste zoon van Wilhelm en Elisabeth. In 1934 krijgen ze samen een zoon, Johannes Cornelis, die de roepnaam Hannes zal dragen. Hij is de vader van Antje Monteiro, geboren Truggelaar. En daarmee wortelt Antje Monteiro op twee plaatsen in haar stamboom in de Maatschappij van Weldadigheid. En hoewel die voorouders -Herman Truggelaar en Maria Petri- met hun gezinnen in dezelfde tijd in de bedelaarskoloniën verbleven, hebben ze nimmer tegelijk in hetzelfde gesticht verbleven.

Over Antje's grootouders en ouders is nog heel veel te vertellen, maar daarvoor verwijs ik graag naar haar boek
"... EN DOOR".

Nou ja, één link nog dan naar het Leidsch Dagblad van 20 februari 1981 over oma Antje Truggelaar-Hendriks.

lees ook: