image/svg+xml

12 september 1874 - het overlijden van de weduwe Braxhoofden

Verhaal

12 september 1874 - het overlijden van de weduwe Braxhoofden

Plaatje bij verhaal: pauperparadijs.jpg

Wie de voorstelling Het Pauperparadijs heeft bezocht, herinnert zich ongetwijfeld de scene waarin de jonge Teunis Gijben de hand van de zwangere Cato Braxhoofden vraagt aan haar vader, Tobias Braxhoofden. Tobias wil daar niets van weten, vanwege het standsverschil tussen Teunis en zijn dochter. Maar mede door de vasthoudendhoudendheid van zijn vrouw, Christina Koene, gaat hij overstag.
Welnu, de echte Christina Koene is vandaag, 12 september 1874, overleden op Hoeve no 11 bij de Ommerschans.

links.jpg


Bij de publicatie van de eerste druk van het boek "Het Pauperparadijs", in 2008, kon schrijfster Suzanna Jansen niet bevroeden welke kettingreactie in aandacht voor de Maatschappij van Weldadigheid zij op gang zou brengen. Inmiddels is de 60e druk van dit boek verschenen en in het kielzog zijn er een succesvolle musical -dia na twee jaar volle tribunes in Veenhuizen in 2018 verhuist naar theater Carré in Amsterdam- een aantal boeken en publicaties van andere auteurs en organisaties én de nominatie van de Koloniën van Weldadigheid voor de Unesco Werelderfgoedstatus tot stand gekomen.

In 2016 kreeg Suzanna Jansen veel nieuwe informatie over de geschiedenis van haar voorouders in Veenhuizen vanuit het vele handen project "Post van Weldadigheid". In dit project zijn alle namen die voorkomen in de inkomende post bij de Permanente Commissie, het dagelijks bestuur van de Maatschappij van Weldadigheid in Den Haag, door een paar honderd vrijwilligers in een database gebracht. Deze informatie is sinds 2017 online voor iedereen toegankelijk via alledrenten.nl. Uit deze brieven concludeerde Suzanna dat naast Veenhuizen, ook de bedelaarskolonie Ommerschans een rol had gespeeld in haar familiegeschiedenis.

In 2017 bezocht Suzanna Jansen de Ommerschans. Ze was hier niet voor het eerst, maar wel voor het eerst met het besef dat ook haar eigen voorouders met Ommerschans te maken hebben gehad. Zo was het "de moeder van het Pauperparadijs", Christina Koene, die na een verblijf van 42 jaar in Veenhuizen, op 1 juli1870, kort voor haar 81e verjaardag, naar Ommerschans verhuisde, waar dochter Maria met haar man -hoevenaar Lammert Willems Heidema- en de jongsten van hun negen kinderen woonden in hoeve nummer 11.
25 jaar daarvoor, in 1845, verbleef haar dochter Stientje Braxhoofden enkele maanden als strafkoloniste op de Schans, omdat ze ongehuwd zwanger bleek te zijn.

Christina Koene is volgens de bevolkingsregisters van Veenhuizen geboren te 's Gravenhage op 1 augustus 1789. Haar ouders, de houtzager Johannes Koene en zijn echtgenote Catharina van Deelen, waren zelf ook in Den Haag geboren. Ze trouwden omstreeks 1786 en kregen tot 1811 een dertiental kinderen, waarvan de meeste jong overleden. 

bonmama.nl - genealogische kaart van HBSN 83151 Johannes Koene


Ik weet niet wanneer Christina -de oudste dochter van het stel- Tobias Braxhoofden heeft leren kennen. Het is denkbaar dat de families Braxhoofden en Koene elkaar al jaren kenden. Ook de Braxhoofden waren Hagenaars. In elk geval kunnen we concluderen dat Tobias en Christina elkaar in de periode 1803-1811 niet hebben gezien: in die periode diende Tobias in het leger van Napoleon en nam hij als fuselier (soldaat) deel aan een aantal veldslagen, zoals we hieronder in het militaire stamboek van het Nederlandse leger kunnen zien.

zoekakten.nl - Familysearch.org Militair Stamboek

In 1811 had Tobias zijn contract uitgediend en kwam hij terug naar Den Haag. Net op tijd om niet mee te hoeven naar Rusland, waar een ruime meerderheid van Napoleon's troepen sneuvelde. In zijn geboortestad ging hij aan de slag als smid en waarschijnlijk is in deze jaren zijn liefde voor Christina Koene ontvlamd. Het is waarschijnlijk dat zijn prille relatie met Christina niet overal in goede aarde viel. Of zijn eigen ouders nog leefden weet ik niet: die van Christina in elk geval wel. Een protestantse jongen met een katholiek meisje. Dat kan natuurlijk niet...

En dan breekt 1814 aan. Nederland heeft weer een Nederlandse koning. En we zien dat Tobias op 3 februari weer een contract tekent om in dienst te gaan. Beviel zijn baan als smid hem niet? Of is het Christina, die hem pas verteld heeft dat ze zwanger is? Ze trekken samen naar de Zuidelijke Nederlanden, waar Christina in de stad Namen op 18 september 1814 het leven schenkt aan aan hun eerste dochter, Catarina Petronella, roepnaam Cato, die we zo goed kennen als hoofdpersoon in het Pauperparadijs.

Misschien was het toeval, maar dan wel een opmerkelijk toeval, dat op 14 maart 1814 Christina's vader, de 51-jarige houtzager Johannes Koene, overleed te 's Gravenhage.

zoekakten.nl - Familysearch.org overlijdens 's Gravenhage 1814


Was de drie maanden zwangere Christina aanwezig bij de begrafenis, of was ze al met haar Tobias vertrokken?

In elk geval was het stel in 1817 terug in de Noordelijke Nederlanden. De volgende kinderen werden in Den Haag en Delft geboren en Tobias bleef dienen voor Koning en Vaderland. Lees hierover vooral het boek het Pauperparadijs van Suzanna Jansen en volg het gezin, dat in 1828 in Veenhuizen terecht kwam, nadat de Maatschappij van Weldadigheid een contract met de Staat had gesloten om een groot aantal veteraan-militairen over te nemen met hun gezinnen. Zij kregen een rol in de bewaking van de gestichten. Zo kwam de familie Braxhoofden in één van de vele woningen aan de buitenzijde van het Derde Gesticht terecht, waarin 1.200 weeskinderen werden opgevoed. 

In de bevolkingsregisters van Veenhuizen, online te raadplegen op alledrenten.nl, vinden we Christina Koene tientallen malen

NL-AsnDA_02001.16_40_0008 Bevolkingsregister Norg ca 1837

 

In dit voorbeeld van omstreeks 1837 (we zien dat dochter Carolina op 25 februari 1837 als overleden is ingeschreven) lezen we dat Tobias Braxhoofden "Oppasser der Scabieuzen" was. Hij was dus verantwoordelijk voor de zaal waar de kinderen verbleven die aan de ziekte schurft leden.

In een excursie naar de locatie van het voormalige Derde Gesticht, in de zomer van 2017, legde Suzanna Jansen uit dat door combinatie van gegevens uit verschillende bronnen inmiddels bekend is dat het gezin Braxhoofden naast de achterpoort van het derde gesticht woonde, grenzend aan de "zaal voor scabieuzen". Het Derde Gesticht is na de eerste wereldoorlog -toen er nog duizenden Belgische vluchtelingen zijn ondergebracht- afgebroken. In 2016 is in het enorme veld, waar ooit het gesticht stond, een bloemenmengsel ingezaaid, precies op het bouwblok van het gesticht. Door dit blok niet te maaien krijgt de bezoeker aan deze locatie een indrukwekkend beeld van de afmetingen van dit gesticht.

 

bloemencarré op het voormalige Derde Gesticht - website Coco Maria


De ingezaaide bloemen op het bouwblok van het voormalige Derde Gesticht. Aan de linkerzijde lag de hoofdingang van het gesticht en aan de rechterzijde de achterpoort, waar het gezin Braxhoofden-Koene woonde. Rechts achter de bomen de voormalige katoen-weverij.


In 1835 herhaalde de geschiedenis zich toen de 20-jarige dochter Cato zwanger bleek te zijn van Teunis Gijben. Nu speelde niet alleen het verschil in geloof, maar ook het verschil in stand. Eén van de hoofdthema's van het Pauperparadijs. In de voorstelling zien we hoe vader Braxhoofden zich verzet tegen het huwelijk van zijn dochter. In de archieven zien we dat hij zich uiteindelijk flink heeft ingespannen om het huwelijk mogelijk te maken, want er was een technisch probleem: de Zuidelijke Nederlanden waren in opstand en hun regering werd niet door de Nederlandse Overheid erkend. En dus was het niet mogelijk om een wettig geboortebewijs van Cato uit Namen te bemachtigen. Daarop toog Tobias Braxhoofden met een stoet getuigen naar de notaris in Norg om e.e.a. rond te maken.

zoekakten.nl - Familysearch.org - huwelijksbijlagen Norg 1835

 

zoekakten.nl - Familysearch.org - huwelijksbijlagen Norg 1835

 

zoekakten.nl - Familysearch.org - huwelijksbijlagen Norg 1835


Met deze verklaring kon het huwelijk op 27 juli 1835 gesloten worden.

Op 2 januari 1844 overleed Tobias Braxhoofden op het Tweede Gesticht te Veenhuizen. Hij maakte niet meer mee dat zijn tweede dochter, Maria, wel "op stand" trouwde. Of misschien zelfs wel iets boven haar stand, want Lammert Willems Heidema was de zoon van een onderdirecteur van de Maatschappij. Ze trouwden in Norg op 29 juni 1844. Een overeenkomst met haar oudere zus Cato was overigens dat ook Maria met een rond buikje in het gemeentehuis van Norg stond: op 30 november beviel ze van een zoon.

Op dat moment was ook de derde dochter, Stientje (voluit: Christina) in blijde verwachting. Nou ja, blijde... In tegenstelling tot haar twee zussen was er nu geen jongeman in de buurt die zijn rechten als vader opeiste. En daarmee was Stientje, die toch aan de nette buitenzijde van het gesticht woonde, een heel verkeerd voorbeeld voor de weeskinderen aan de andere zijde van de muur. Dat kon niet onbestraft blijven. En zo zien we dat zij op 1 juni 1845 naar de Strafkolonie op de Ommerschans werd gebracht.

 

Vier weken later, op 28 juni, beviel Christina op Ommerschans van een dochter.

bonmama.nl - familysearch.org - geboorten Stad Ommen 1845

 

Vermoedelijk is het kind -zoals alle kolonisten kinderen- ter wereld gekomen in de verloskamer van het hospitaal op de Ommerschans. Bij de sloop van de gebouwen op de Ommerschans -tussen 1895 en 1910- is men niet heel grondig te werk gegaan: de fundamenten van de meeste gebouwen zijn in de grond blijven zitten. Aan de hand van bewaarde tekeningen is de indeling van het hospitaal precies bekend.

 

15 maart 2017 - schrijfster Suzanna Jansen en Ingrid van der Velde (vereniging Ommerschans) op de fundamenten van het voormalige hospitaal van Ommerschans


Zo kon Suzanne Jansen tijdens haar bezoek aan de Ommerschans de plaats gewezen worden waar de kleine Christina Wilhelmina Braxhoofden ter wereld kwam.

Alle medische zorg op de Schans ten spijt, overleed het meisje na drie en een halve maand. Christina werd kort daarop ontslagen. Ze trouwde in 1849 met de kolonist Cornelis Hemme en ze kregen 5 kinderen.

Intussen trokken ook de jongste kinderen van Christina Braxhoofden-Koene weg uit het ouderlijk huis aan de achterpoort van het Derde Gesticht. En op zeker moment ging Christina over naar het Tweede Gesticht. Af en toe kreeg ze verlof om buiten de kolonie te verblijven, waarschijnlijk om een kinderen en kleinkinderen te bezoeken. Zo zien we dat ze op 17 juli 1859 "met onbepaald verlof" gaat, om op 21 augustus terug te keren.

 

NL-AsnDA_02001.16_47_0016 Bevolkingsregister Norg ca 1859

 

In 1870 tenslotte, vertrekt Christina naar de Ommerschans.

 

NL-AsnDA_02001.16_52_0067 Bevolkingsregister Norg ca 1870


Voor zover bekend is ze in de Ommerschans nimmer als kolonist opgenomen. Ze wordt "geplaatst" bij haar schoonzoon Lammert Willems Heidema, die hoevenaar is op hoeve nummer 11.

 

Ommerschans omstreeks 1870

 

Deze hoeve is in 1822 opgericht als één der eersten bij de Ommerschans en in 1870 was ze aan een opknapbeurt toe. In1872 werd er een compleet nieuw voorhuis voor de hoeve gezet en zo sleet Christina Koene haar laatste dagen in een prachtig nieuw onderkomen.

 

Hoeve 11 van de Ommerschans omstreeks 1920, met het voorhuis uit 1872 en het achterhuis uit 1822

 

Vandaag, op 12 september 1874, om 8 uur vanochtend is ze overleden. Op de gezegende leeftijd van 85 jaar.

 

bonmama.nl - archief bestuursdienst Ommen-Hardenberg - Overlijdens Stad Ommen 1874

 

Christina Koene is ongetwijfeld begraven op de overvolle begraafplaats bij Ommerschans. Wellicht heeft er op haar graf nog jarenlang een houten grafteken gestaan, dat langzaam vergaan en uiteindelijk opgeruimd is.

Wat rest, is Hoeve 11. Van de 21 hoeves op de Schans staan er nog drie, alle drie herbouwd in 1872. Het achterhuis van Hoeve 11 is wel vervangen, maar het voorhuis uit 1872 staat er nog fier bij, vol verborgen geschiedenis...

 

Hoeve 11, Eerste Schansweg 11 Witharen, anno 2017

 

bonmama.nl - genealogische kaart Christina Braxhoofden, geb. Koene

 

Lees ook:

 

 

 

Auteur:Helmuth Rijnhart
Trefwoorden:Ommerschans, Maatschappij van Weldadigheid, Pauperparadijs
Personen:Braxhoofden, Koene
Periode:1874
Locatie:Overijssel, NL, Vinkenbuurt, 1e schansweg 11
Thema's:Dagelijks nieuws van de Ommerschans, Verhalen

Reacties

Wat een mooi en rijk document is dit. Ik heb het gelezen als een ode aan de schatkamers van ons verleden (de archieven). Daaruit valt te ontleden hoe de mensen eerder leefden. Mensen zoals wij. En dus ook waarom wij nu zijn zoals we zijn. Dankjewel Helmuth.
Algemeen door anoniem op 14 Sep 2017 om 13:59:12

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.