|
1 augustus 1861 - Huwelijksreis naar Ommerschans
In het seizoen 2017 van Verborgen Verleden maakten we op 1 april kennis met een aantal voorouders van Albert Verlinde. In het fraaie Brabants Historisch Informatie Centrum werd Albert voorgesteld aan zijn betovergrootmoeder Hendrina van Vlokhoven . Zij had een kleine misstap begaan waarvoor ze -via de strafgevangenis- in Ommerschans terecht kwam. Het BHIC loopt in Nederland voor in het online toegankelijk maken van rechtbank- en gevangenis archieven en zodoende zijn deze gegevens gemakkelijk te vinden. Kijk op hun website maar eens onder persoonsnaam Vlokhoven, Hendrina en je hebt bingo: ... Verhaal 1 augustus 1861 - Huwelijksreis naar Ommerschans |
1 maart 1826 - Langs de Oude Looijersstraat
Je komt ze niet veel tegen op de Schans, marskramers, stoelenmatters en koopvrouwen. Doorgaans werken ze voor hun geld en dus worden ze niet snel opgepakt voor bedelarij. Dikwijls blijven ze generatie op generatie rond trekken. Dikwijls ongehuwd. Dikwijls veel kinderen. En soms landen ze als "normale" burger. Vandaag is Willem Smit geboren op de Schans. Wat moet er van hem terecht komen...
Op 10 januari 1826 zijn ze ingeschreven op de Schans, amper 7 weken geleden dus. De 21-jarige Nicolaas Jansen , de 52-jarige koopman Mozes Hartog Cohen , de 34-jarige Sara Smit met haar zoon... Verhaal 1 maart 1826 - Langs de Oude Looijersstraat |
1 oktober 1836 - Een bril, een potlood, twee paspoorten en het metalen kruis
Zaturdag 1 oktober 1836 , De Raad van Tucht te Ommerschans is bijeen geroepen. De leden zijn alle tegenwoordig en de President houdt de Raad voor geopend.
Wordt ter tafel gebragt een proces verbaal van den volgenden inhoudt. "Op heden den 1e october 1836 geeft de ondergetekende Zaalopziener te kennen dat de Bedelaar Kolonist H. Abs wordt beschuldigt, zich schuldig gemaakt te hebben aan het ontvreemden van eenen brieventas, toebehorende aan den kolonist Jacobus Sorie en waarin zich naar zeggen van laatst gemelden moesten bevinden, behoudens een bril en een potlood, twee paspoorten... Verhaal 1 oktober 1836 - Een bril, een potlood, twee paspoorten en het metalen kruis |
1 september 1833 - een blok aan het been
In het Reglement van Tucht voor Ommerschans was voor een groot aantal vergrijpen vastgelegd wat de strafmaat zou moeten zijn. Maar wat doe je als een kolonist voor de 5e maal deserteert? Dan wordt je creatief. Wat denk je van een blok aan het been? Raad van Tucht, gehouden in het Gesticht Ommerschans op den 1e September 1833 De leden zijn allen tegenwoordig en de vergadering wordt door den President geopend. De President brengt ter kenisse van de Leeden dat de kolonisten Sikkelaar , Kloot en Wackie van desertie zijn terug gebragt, en dien ten gevolgen voor de Raad ... Verhaal 1 september 1833 - een blok aan het been |
|
10 april 1833 - Het dronken drietal
Als je de inleiding van dit artikel zo leest, dan lijkt het alsof drie beambten van de bedelaarskolonie voor de Raad van Tucht staan. Maar niets is minder waar. Veel bedelaar-kolonisten hebben een bijbaantje. Het mes snijdt aan twee kanten: De kolonie vervult een aantal postities in de organisatie op goedkope wijze en de betreffende kolonist heeft het een stuk beter dan zijn of haar mede-kolonisten die elke dag hard moeten werken in de fabriek of op het land. Maar regelmatig blijkt dat deze bevoorrechte kolonisten niet met hun privileges om kunnen gaan en dan belanden ze voor de Raad. En daar ... Verhaal 10 april 1833 - Het dronken drietal |
10 december 1836 - de nieuwe predikant
Voor Hoseas Gerhardus Meiling Amshoff , domineeszoon, in 1791 geboren in Uelsen in de Grafschaft Bentheim was de overstap naar Nederland niet groot. In de Grafschaft is het Nederlands de voertaal. Op 3 juni 1821 is hij bevestigt als predikant te Oud Avereest, de buurtschap "op 3 kwartier gaansch" ten noorden van de Ommerschans. Daarmee lag het voor de hand dat voor de zielzorg van de bewoners van Ommerschans met protestantse geloofsovertuiging een beroep op Amshoff werd gedaan. Amshoff trouwde in oktober 1821 en kreeg met zijn vrouw 4 kinderen. De kerk van Oud Avereest stond op wat ... Verhaal 10 december 1836 - de nieuwe predikant |
11 november 1822 - Een tweeling
Als we geboorteactes mogen geloven dan kwamen de twee meisjes in één laatste perswee de Ommerschans binnen.
De waarheid zal wel iets genuanceerder zijn, maar het staat er echt, beide geboren op 11 november 1834 des middags om een uur te Ommerschans. Jan Abraham Delfos was nog niet lang in functie als zaalopziener op de Schans. Op 11 mei 1834 was hij in deze functie geplaatst. Een mooie promotie, maar wel een 24/7 baan. Het moet voor het gezin Delfos een fikse overgang zijn geweest, van de overzichtelijke hoeve No 51 in Wilhelminaoord naar het stampvolle Etablissement op de ... Verhaal 11 november 1822 - Een tweeling |
12 januari 1819 - De conceptie van de kolonie Ommerschans
Willem Jan van Dedem tot den Berg (Zwolle 1776) groeide op op huize "Den Berg" bij Dalfsen. Hij studeerde rechten en ging in 1802 als advocaat aan de slag. In dat jaar touwde hij met Judith van Marle , dochter van Gerrit Willem van Marle , voormalig burgemeester van Zwolle, die drie jaar eerder was overleden in de nasleep van de Bataafsche Revolutie. Beide families, van Dedem en van Marle, hadden veel aandelen in de Marken ten oosten van Nieuwleusen: gemeenschappelijke gronden die ooit toebehoorden aan de boeren die er woonden, maar die hun aandelen van lieverlee hadden verzilverd bij een... Verhaal 12 januari 1819 - De conceptie van de kolonie Ommerschans |
|
12 oktober 1821 - Van de Doggersbank naar de Strafbank
12 oktober 1821. Iets meer dan 3 jaar geleden startte de bouw van "de colonie Westerbeeksloot", die korte tijd later de naam Frederiks Oord zou krijgen.
Waar voor mijn generatie de actie "open het Dorp" in 1962 een begrip is, moet de impact van het initiatief van Johannes van den Bosch in 1818 voor Nederland in de 19e eeuw minstens zo groot zijn geweest. Van den Bosch liet het niet bij één dorp, hij bouwde op de grens van Drenthe, Friesland en Overijssel het ene dorp na het andere. En toen hij al snel merkte dat zijn bewoners van de "vrije" koloniën zich niet allemaal aan de regels hielden,... Verhaal 12 oktober 1821 - Van de Doggersbank naar de Strafbank |
12 september 1874 - het overlijden van de weduwe Braxhoofden
Wie de voorstelling Het Pauperparadijs heeft bezocht, herinnert zich ongetwijfeld de scene waarin de jonge Teunis Gijben de hand van de zwangere Cato Braxhoofden vraagt aan haar vader, Tobias Braxhoofden. Tobias wil daar niets van weten, vanwege het standsverschil tussen Teunis en zijn dochter. Maar mede door de vasthoudendhoudendheid van zijn vrouw, Christina Koene, gaat hij overstag.
Welnu, de echte Christina Koene is vandaag, 12 september 1874, overleden op Hoeve no 11 bij de Ommerschans. Bij de publicatie van de eerste druk van het boek "Het Pauperparadijs", in 2008, kon sch... Verhaal 12 september 1874 - het overlijden van de weduwe Braxhoofden |
13 augustus 1832 - De pikorde binnen Ommerschans
De formele hiërarchie binnen Ommerschans is helder: De adjunct-directeur is de baas, een aantal onderdirecteuren rapporteren aan hem en daaronder de zaalopzieners, de veldwachters en de hoevenaars. Zij hebben het toezicht op de bedelaar-kolonisten en de strafkolonisten.
De werkelijke hiërarchie is een stuk complexer en wisselt voortdurend. Een deel van de kolonisten krijgt een "baantje". Ze worden voerman of meid bij een hoevenaar, vaste hulp in de wasserij of in de apotheek of -als ze geluk hebben- hulpveldwachter. Deze baantjes worden gegund op basis van de persoonlijke relaties... Verhaal 13 augustus 1832 - De pikorde binnen Ommerschans |
13 juni 1840 - Oh oh Den Haag
Aan het einde van de 19e eeuw verstomt het geluid aan de Ommerschans. In Den Haag wonen twee families die elkaar ongetwijfeld regelmatig tegen komen, wellicht elkaar kennen.
Vandaag, 13 juni 1840, staan hun twee voorvaders recht tegenover elkaar in de Raad van Tucht: zaalopziener Klaas Bijlstra en bedelaar-kolonist Willem Hameijer. Het is vandaag zaterdag 13 juni 1840. De Raad van Tucht te Ommerschans is bijeengekomen omdat zaalopziener Klaas Reinders Bijlstra een Proces Verbaal heeft ingestuurd nadat kolonist Willem Hameijer is betrapt op het naar binnen smokkelen van een fles ... Verhaal 13 juni 1840 - Oh oh Den Haag |
|
14 april 1825 - Op weg naar Parijs
Als bij mijn grootouders het kistje met bidprentjes uit het dressoir werd gehaald, dan kwamen de verhalen los. Ze hadden er denk ik wel honderd of misschien wel tweehonderd. De meeste uit Dedemsvaart en omgeving. Een opvallende naam daarbij was die van Wibier. Dat sprak je uit als Wiebiejee, op z'n frans dus. Mijn oma vertelde dan over vier neven Wibier, die allemaal Dolf als voornaam hadden, vernoemd naar hun grootvader. Om ze uit elkaar te houden hadden ze bijnamen: Dolf van Gabriel, Dikke- of Parapluedolf, Zwarte Dolf en Linkse Dolf, ook wel "de linkse" genoemd. Aan tafel bij mijn grootoude... Verhaal 14 april 1825 - Op weg naar Parijs |
14 juli 1832 - Het ontslag van Otto Finkers
Zeshonderd kilometer boven Parijs is er meer reden voor feest. Want het is ontslag-dag in de bedelaars kolonie Ommerschans, tien jaar nadat het eerste bedelaars etablissement van de Maatschappij van Weldadigheid daar is geopend. Onder de ontslagenen is een klein gezin. Het zijn de 37-jarige timmerman Otto Vinkers, zijn 31-jarige vrouw Johanna Berends Klein en hun 2-jarig zoontje Johannes Wilhelmus. Vijftien lange maanden duurde hun verblijf op de Ommerschans. En de prijs is hoog, want ze kwamen het jaar ervoor met z'n vijven naar de Schans. Twee dochters, Grietje en Leentje, overleden op 6 en ... Verhaal 14 juli 1832 - Het ontslag van Otto Finkers |
14 maart 1857 - Het bloed kruipt waar het niet kan gaan
Op 2 juni 1834 trouwen de 22-jarige boerenknecht Jan Klasens Bil en de 20-jarige dienstmeid Willemina Tonnis Zeef in het gemeentehuis van hun woonplaats Eenrum op het Groningse platteland. Opvallend in de trouwacte is wat mij betreft dat bruidegom en bruid beiden kunnen schrijven en dat hun handtekening vloeiend is. Ze hebben dus onderwijs genoten, iets wat zeker niet vanzelfsprekend is in die tijd.
Zes weken later is Willemina zwanger, waarop zijn op 19 april 1935 het leven schenkt aan een zoon, die vanzelfsprekend de naam Klaas krijgt, naar zijn grootvader Klaas Bil.
Op de genealog... Verhaal 14 maart 1857 - Het bloed kruipt waar het niet kan gaan |
15 december 1836 - Diep door het stof
Eén jaar en één week geleden, op 8 december 1835 , waren ze al in beeld: zaalopziener Mulder en zijn echtgenote, omdat hun koks uit de school klapten: ze werden gedwongen eten, bedoeld voor de bedelaars, achterover te drukken en aan het stel te geven. De koks werden geboeid afgevoerd; het echtpaar Mulder mocht blijven. Vandaag opnieuw een aanklacht. In de Post van Weldadigheid vond ik een proces-verbaal van onderdirecteur-binnen Jan Frederik Krieger , verantwoordelijk voor het bedelaars-gesticht, die rapporteert dat het echtpaar Muller geld van de bedelaars achterover drukt. Het ... Verhaal 15 december 1836 - Diep door het stof |
|
15 februari 1888 - De dood van de apotheker
Tussen Renesse en Serooskerke op Schouwen-Duivenland ligt de plaats Noordwelle. Hier stond in 1832 de wieg van Leendert Bolle de Bruijne . Toen ik de grafsteen van deze Rijksapotheker op de begraafplaats van Ommerschans had ontcijferd, zocht ik op internet op de familienaam Bolle de Bruijne: dat klinkt toch behoorlijk adelijk. Maar helaas, geen hits. Wat blijkt: Bolle is Leendert's tweede voornaam.
Ik vond tot nu toe zes kinderen in het gezin van de landbouwers Willem Stoffelse de Bruijne en Lena Kosten . De eerste zoon was ook een Leendert Bolle, die jong overleed. Twee broers van on... Verhaal 15 februari 1888 - De dood van de apotheker |
15 juli 1822 - Johannes Molenaar, de eerste hoevenaar aan de Ommerschans
In de zomer van 1822 heerste er een enorme bedrijvigheid in het hart van de Ommerschans. Onder leiding van meester timmerman Eltje Nuis , die een jaar eerder met zijn gezin vanuit Smilde naar de nieuwe Veenkolonie aan de Vaart van Van Dedem was komen wonen, verrees een enorm gebouw, dat plaats moest bieden aan meer dan 1.000 bedelaars. En er was grote haast, want de klanten van de Maatschappij van Weldadigheid -de bestuurders van tal van steden en dorpen in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden, wilden hun bedelaars naar de Schans sturen. De opzet van de bedelaarskolonie was duidelijk:... Verhaal 15 juli 1822 - Johannes Molenaar, de eerste hoevenaar aan de Ommerschans |
15 mei 1841 - Onzedigen omgang met anderen
Het is zaterdag 15 mei 1841. De zaterdag is de normale vergaderdag van de Raad van Tucht. Vandaag staan drie bedelaar-kolonistes voor de Raad, Ze hebben zich schuldig gemaakt aan onzedelijken omgang met anderen , waardoor twee van hen hoogzwanger zijn en de derde ziek is geworden. We lezen de notulen. Zitting van Zaturdag den 15 Mei 1841
De President opend de vergadering daar alle Leden tegenwoordig zijn, behalve de onder Directeur Krieger als zijnde met verlof.
Verschijnen voor de zelve de Kolonisten Johanna Leijssel No 3062, Catharina Passier No 956 en Alida de Hatert No 4... Verhaal 15 mei 1841 - Onzedigen omgang met anderen |
15 oktober 1889 - De moord op Zientje Hoogenberk
Duik in je eigen stamboom en je zult je verbazen. Hoe is het mogelijk dat die twee voorouder als enige in zijn gezin de cholera heeft overleefd. Als die voorvader niet gedwongen was te verhuizen dan was hij zijn vrouw nooit tegen gekomen. En.... dan was ik er niet geweest.... De Maatschappij van Weldadigheid is bij uitstek zo'n katalysator waarin mannen en vrouwen uit alle hoeken van de Nederlanden elkaar vonden en een gezin stichtten. Waar de verbazingen voor het nageslacht aan de lopende band werden gegenereerd. Maar hetzelfde lot dat onze voorouders aan elkaar heeft gekoppeld, zorgt er ... Verhaal 15 oktober 1889 - De moord op Zientje Hoogenberk |
|
16 november 1839 - Het DNA van Mata Hari
Het is vandaag zaterdag 16 november 1839. De Raad van Tucht te Ommerschans komt weer bijeen omdat een groep kolonisten dronken is aangetroffen. Zitting van zaturdag den 16 November 1839. Alle de Leden tegenwoordig zijnde opent de President den Raad.
Worden voor deszelfs gebragt de Kolonisten Coenraad Smeding Zelle No 202 , Gerrit van der Wal No 2203 en Johannes Bredenbach No 2327 en Adrianus Antonie Hubert No 875 schuldig aan dronkenschap.
De President hun vragende van waar zij drank gekregen hebben, waaraan zij zich zoo schandelijk hebben te buiten gegaan, antwoorde Zelle dat hij aan... Verhaal 16 november 1839 - Het DNA van Mata Hari |
16 september 1840 - Zoals de ouden zongen
Is de kans om op Ommerschans te belanden groter als je familie daar al gezeten heeft? Meestal denk ik van niet, maar vandaag sluit ik het niet uit. De familie Swarts uit Leeuwarden onder het vergrootglas. En eindelijk zo'n beroemde signalementskaart met foto: het uithangbord van het Rijksgesticht. Meestal vergadert de Raad van Tucht op Ommerschans op zaterdag. Nog even de puntjes op de i voordat de zondag begint. Maar vandaag, woensdag 16 september 1840, is de Raad ook bijeen voor een drietal zaken. De eerste twee zaken betreft het normale werk: desertie voor de de tweede maal. Dat... Verhaal 16 september 1840 - Zoals de ouden zongen |
17 december 1833 - Gij zijt alle schelmen en afzetters
Joannes Evangeliste Blatter . Zijn wieg stond in 1786 in de plaats Uttenhofen in het Zwarte Woud, op anderhalve kilometer van de Zwitserse grens. In het boek " De Bedelaarskolonie " citeert Wil Schackmann uit het familieonderzoek van nazaat Frans Blatter. We lezen dat Blatter in 1809 met de Rheinische Bundesdivison in Spanje vecht tegen de Spaanse guerilla's. Omstreeks 1812 zou hij daar gedeserteerd zijn, waarna hij in handen viel van de Engelse troepen, die hem als krijgsgevangene meenamen naar Engeland. Daar werd hij als John Blatter ingelijfd bij het King's German Legion . Zo komt Blat... Verhaal 17 december 1833 - Gij zijt alle schelmen en afzetters |
17 juli 1837 - transformatie
Voor de goede orde: Dit verhaal is nog niet af! Ik ben momenteel de Post van Weldadigheid van 1837 blad voor blad aan het doorbladeren op zoek naar stukken betreffende de herbouw van Ommerschans. Het verhaal blijkt nog steeds nieuwe wendingen te nemen! Kom -als U het verhaal interesseert- over een poosje nog eens terug om te lezen "hoe het afliep". Op 29 november 1836 is het bedelaarsgesticht zwaar gehavend uit de orkaan gekomen. Vier zalen in de Westvleugel, waar vrouwen en kinderen zijn gehuisvest, zijn ingestort waarbij twee kinderen zijn omgekomen. Meteen na de ramp lopen ad... Verhaal 17 juli 1837 - transformatie |
