|
1528 - Het wapen van Overijssel
Karel V beschouwt de door hem ingelijfde landschappen Twente, Salland en Vollenhove niet alleen als een territoriale, maar ook als een bestuurlijke eenheid. Om dit te bevestigen krijgt het nieuwe gewest Overijssel een eigen wapen. Bij de vormgeving zijn propagandistische motieven doorslaggevend. Het wapen moet duidelijk laten zien dat het gewest onderworpen is aan de Habsburgse vorst. Daarom prijkt in het schild de Hollandse leeuw. Karel V heeft het gezag over Overijssel immers aanvaard in zijn functie als graaf van Holland en hertog van Brabant. Achter de leeuw staat een blauwe golvende dwa...
|
1530 - Ruzie op een Hanzedag
De Zwolse afgezant Herman Bitter reageert op een in mei 1530 gehouden Hanzevergadering in Lübeck kwaad en gekrenkt, wanneer hij ontdekt dat de vertegenwoordiger van Kampen bij de zetelverdeling boven hem is geplaatst. Volgens de gebruikelijke rangschikking binnen het verbond hoeft Zwolle van de Nederlandse steden alleen aan Nijmegen, Deventer en Zutphen voorrang te verlenen. Een onderzoek toont aan dat Kampen later dan Zwolle tot de Hanze is toegetreden. Zwolle heeft hiërarchisch gezien dus inderdaad de oudste rechten. Bitter mag – onder luid protest van zijn Kamper collega – een paar plaats...
|
1534 - Wederdopers op het Zwartewater
Aanhangers van ketterse denkbeelden worden in de 16de eeuw streng vervolgd. Vooral de door hun radicale opvattingen als zeer gevaarlijk beschouwde wederdopers of anabaptisten zijn hun leven niet zeker. In 1534 neemt tot grote schrik van de gevestigde orde een bandeloze groep wederdopers Munster over. De stad wordt direct belegerd, waarna de belaagde wederdopers hun geloofsge¬noten in de Lage Landen oproepen hen te hulp te schieten. Vooral veel arme lieden uit Holland geven hieraan enthousiast gehoor. Enkele duizenden anabaptisten, die met 27 schepen het Zwartewater opvaren, worden echter doo...
|
1540 - Kogel fataal voor stadhouder Schenck
Georg Schenck van Toutenburg is de eerste stadhouder van Overijssel. De uit Duitsland afkomstige edelman treedt vanaf 1528 in de noordelijke provincies van de Nederlanden op als plaatsvervanger van Karel V. Onder zijn bekwame leiding worden de Gelderse troepen snel uit Overijssel verdreven. Het leven van de stadhouder blijft echter in het teken staan van oorlogsgeweld, dat ook voortduurt wanneer de erfvijand van de Habsburgers, hertog Karel van Gelre, in juni 1538 sterft. Schenck zelf bezwijkt op 2 februari 1540 in zijn imposante slot in Vollenhove, kasteel Toutenburg, aan de gevolgen van ee...
|
|
1542 - Het oudste trouwboek van Nederland
In 1542 begint de pastoor van de Onze Lieve Vrouwe- of Mariakerk in Deventer huwelijken schriftelijk te registreren. Eerst noteert hij alleen de namen van de bruid en bruidegom, later worden de inschrijvingen uitvoeriger en voorzien van een datum. Dit pastorale initiatief past in het streven van de Katholieke Kerk om het huwelijk een meer officieel karakter te geven en zodoende misstanden tegen te gaan. Niet iedereen trouwt immers in de kerk. Aanvankelijk is het voldoende dat twee partners elkaar trouw beloven. Zo'n huwelijk is weliswaar clandestien, maar niet ongeldig. Het Concilie van Tren...
|
1544 - Edelvrouwen op de brandstapel
Op 1 november 1544 belanden in Twente twee edelvrouwen op grond van hun anabaptistische sympathieën op de brandstapel. Maria van Beckum is door Bijbelstudie overtuigd geraakt van de juistheid van het doperse gedachtegoed. Vanwege haar denkbeelden wordt ze door haar stiefmoeder uit het ouderlijk huis gezet, waarna ze intrekt bij haar broer Jan. In diens vrouw Ursula van Werdum vindt Maria een medestander. Wanneer de overheid merkt dat de dames ketterse ideeën hebben, worden ze gearresteerd. Ondanks de op hen uitgeoefende druk weigeren ze afstand te doen van hun geloof. De vrouwen worden op he...
|
1546 - Regels voor Twentse horigen
In 1546 worden de rechten en plichten van de horige boeren op de Twentse landsheerlijke hoven zwart op wit vastgelegd. Horigen vormen in de plattelandssamenleving een aparte groep, die is gebonden aan de door hen bewerkte grond. In ruil voor het gebruik van het land heeft de eigenaar recht op een deel van de oogst en op het verrichten van allerhande diensten. Daarnaast zijn de horigen geld of goederen verschuldigd bij een sterfgeval, bij vererving en bij een huwelijk. Hoewel ze onvrij zijn, biedt de status van horige ook een relatief grote bestaanszekerheid. Het hofstelsel, dat al dateert ui...
|
1549 - Filips II als toekomstig landsheer erkend
Karel V maakt van de Nederlanden een staatkundige eenheid. Als bekroning van dit proces kondigt hij in 1549 de Pragmatieke Sanctie af. Om een eventuele opsplitsing te voorkomen zal voortaan de erfopvolging in alle Nederlandse gewesten op identieke wijze plaatsvinden. Dit besluit verandert de Lage Landen in een federalistische statenbond van zeventien provinciën onder de heerschappij van één vorst. De zoon van Karel, de in Spanje geboren en getogen Filips II, bezoekt nog hetzelfde jaar de Nederlanden om zich overal als toekomstig landsheer te laten erkennen. In Overijssel gebeurt dit op 11 ok...
|
|
1555 - Overijssel ontbreekt bij de troonsafstand van Karel V
Op 25 oktober 1555 geeft Karel V in het paleis van Brussel officieel de soevereiniteit over de Nederlanden door aan zijn zoon Filips II. Als enige provincie laat Overijssel verstek gaan. De Overijsselaars weigeren afgevaardigden naar de plechtigheid te sturen, omdat volgens de oude privileges de vorst alleen in het gewest zelf ingehuldigd mag worden. Filips komt er niet onderuit zich ruim een jaar later in Deventer nog eens afzonderlijk als landsheer van Overijssel te laten inhalen. Zelf is hij bij deze ceremonie afwezig. Stadhouder Johan van Ligne, graaf van Aremberg, neemt de honneurs waar...
|
1566 - Geen Beeldenstorm in Overijssel
In de zomer van 1566 steekt in de Lage Landen de Beeldenstorm op. Een felle hagenpreek, een protestantse prediking in de buitenlucht, leidt op 10 augustus in Vlaanderen tot de eerste moedwillige vernielingen van altaren en heiligenbeelden. Het geweld slaat snel over van stad naar stad. Hoewel ook in Overijssel hagenpredikers rondzwerven, vinden hier geen excessen plaats. Om ongeregeldheden te voorkomen gaat het Deventer stadsbestuur er wel toe over de Onze Lieve Vrouwekerk op 12 september open te stellen voor protestantse diensten. De angst van stadhouder Aremberg dat dit voorbeeld alom in h...
|
1568 - Stadhouder Aremberg sneuvelt in de slag bij Heiligerlee
De Beeldenstorm heeft Filips II razend gemaakt. Hij stuurt een nieuwe landvoogd, de grimmige hertog van Alva, met een groot leger naar de Nederlanden om de bewoners zijn wil op te leggen. De vooraanstaande edelman Willem van Oranje werpt zich op als leider van het verzet tegen het Spaanse gezag. Met huurtroepen gaat hij de strijd aan. De eerste veldslag vindt op 23 mei 1568 plaats bij Heiligerlee in Groningen. Dit gewapende treffen, waarin de opstandelingen zegevieren, geldt als het startsein van de Tachtigjarige Oorlog. De slag bij Heiligerlee geniet vooral bekendheid omdat Adolf van Nassau...
|
1570 - Installatie van de bisschop van Deventer
Door het strenge optreden van de onverzettelijke Alva kunnen de Overijsselaars de installatie van de bisschop van Deventer niet langer tegenhouden. Sinds 1559, toen de IJsselstad werd aangewezen als centrum van een nieuw bisdom, heeft men zich fel tegen deze maatregel gekeerd. De Overijsselse Staten vrezen niet geheel ten onrechte dat de nieuwe kerkelijke indeling vooral is bedoeld om de aanhangers van de hervorming beter te kunnen bestrijden. Alva veegt de gewestelijke oppositie tegen de komst van de prelaat echter gedecideerd van tafel. Op 30 november 1570 neemt Aegidius de Monte met veel ...
|
|
1572 - Inval van graaf Willem van den Berg
Na de inname van Den Briel door de Watergeuzen op 1 april 1572 kiezen veel Hollandse en Zeeuwse steden partij voor de Staatse opstandelingen. In de zomer valt graaf Willem van den Berg, een zwager van Willem van Oranje, Overijssel binnen. Op 9 augustus slaat hij het beleg voor Kampen. Van den Berg zegt toe de bestaande privileges te eerbiedigen en vrijheid van godsdienst toe te staan, waarna het stadsbestuur de poorten voor hem openzet. Ook Zwolle geeft zich zonder slag of stoot over. Het ongedisciplineerde gedrag van de graaf en zijn soldaten maakt de Staatse troepen echter niet erg populai...
|
1575 - Dood van een cartograaf
In maart 1575 overlijdt Jacob van Deventer op circa 75-jarige leeftijd in Keulen. De beroemde kaartenmaker is vermoedelijk in Kampen geboren en bezoekt later de Latijnse school in Deventer. Op grond van zijn uitzonderlijke talent voor het maken van landkaarten benoemt Karel V hem in 1540 tot keizerlijk geograaf. ‘De vader van de Nederlandse ‘cartografie’ maakt gebruik van een recent ontwikkelde methode, de driehoeksmeting. Deze techniek stelt hem in staat zeer nauwkeurige kaarten te vervaardigen. In 1559 krijgt hij van Filips II het bevel om uit militaire overwegingen alle strategisch belang...
|
1576 - Overijssel sluit zich aan bij de Pacificatie van Gent
De ontevredenheid over het Spaanse bewind neemt door de aanhoudende schending van privileges, de zware belastingdruk, de kettervervolgingen en de militaire overlast hand over hand toe. In de herfst van 1576 komen de Staten-Generaal, waarin alle Nederlandse gewesten vertegenwoordigd zijn, bijeen in Brussel. Op 8 november wordt de gematigde Pacificatie van Gent gesloten. De voornaamste doelstelling is het vertrek van de Spaanse troepen uit de Lage Landen. Ook worden de plakkaten tegen ketterij opgeschort. De Overijsselse Staten gaan unaniem met het verdrag akkoord, maar men is niet van plan zi...
|
Ca. 1560 - Aanleg van de Arembergergracht
In de 16de eeuw neemt de turfwinning in het oosten en noorden van Nederland sterk toe. Een door de voortschrijdende ontbossing en toegenomen vraag naar brandstof dreigende energiecrisis kan zo worden voorkomen. Vooral het welvarende Holland, waar grote hoeveelheden turf in de industrie en het huishouden nodig zijn, vormt een uitstekende afzetmarkt. In Overijssel bieden met name de turfgraverijen in het Land van Vollenhove aan vele handen werk. De stadhouder van Overijssel, Friesland en Groningen, de graaf van Aremberg, bezit hier uitgestrekte veengebieden en neemt actief aan de turfwinning d...
|
|
Heersers, hervormers en rebellen (1528-1578)
De machtsovergang van kerkvorst naar keizer heeft verstrekkende gevolgen voor de inwoners van Overijssel. De luisterrijke Karel V, koning van Spanje, keizer van het Duitse Rijk en heerser over de Nederlanden, is een heerser met veel meer gezag dan zijn zwakke voorganger. De overlegcultuur uit de bisschoppelijke tijd, toen vorst en onderdaan meer naast elkaar dan tegenover elkaar stonden, maakt plaats voor een strak van bovenaf geleid Habsburgs bewind. De Overijsselaars zijn echter zeer verknocht aan hun eeuwenoude voorrechten, die Karel V bij zijn aantreden heeft bevestigd. Ze houden nauwgez...
|