image/svg+xml

Duits oorlogsgraf geeft zijn geheimen prijs

Verhaal

Duits oorlogsgraf geeft zijn geheimen prijs

Plaatje bij verhaal: coll_annelene_rabes_0003.jpg

Het betonnen kruisje van amper vijftig centimeter hoog staat onopvallend tussen marmeren zerken. Een metalen naambordje, door twee ijzerdraadjes op zijn plaats gehouden, vermeldt: K. BOKELMANN MAJ. 7-4-'45. Geen voornaam, geen geboortedatum, geen opschrift van geliefden.

Jarenlang stond het kruisje vergeten op de katholieke begraafplaats in het Overijsselse Heino. Totdat afgelopen jaar de Duitse Annelene Rabes het graf van haar vader in Heino bezocht en het grafrecht opnieuw verlengde. Haar bange vermoedens van gesjoemel met het graf zijn nu bewaarheid. Het oorlogsgraf geeft zijn geheimen bloot.

,,Het graf in Heino is het enige dat me aan mijn vader bindt'', zegt Rabes. ,,Ik was zes jaar toen de oorlog begon. Mijn vader, een financieel expert, was erg muzikaal. Zijn viool nam hij mee naar het front.'' In 1944 kwam Karl Bokelmann voor het laatst thuis, bij de geboorte van zijn vierde kind. ,,Pas in oktober 1945 vernamen wij dat hij was overleden. Bij een verkenningstocht in Wierden is hij aan zijn schouder gewond geraakt. Tijdens de tocht per ambulance naar Zwolle is hij overleden. Hij was 52 jaar.''

Overplaatsing

De aanwezigheid van een privé-graf van een Duitse militair op een Nederlandse begraafplaats is uitzonderlijk. In principe zijn alle Duitse gesneuvelden na de oorlog overgebracht naar de militaire begraafplaats in het Limburgse Ysselsteyn. De geallieerden gaven geen toestemming voor herbegrafenis in Duitsland.

Op de begraafplaats in Heino lagen oorspronkelijk acht Duitsers begraven. Zeven zijn er naar Ysselsteyn overgebracht. Voor Bokelmann werd een uitzondering gemaakt. ,,Mijn moeder wilde absoluut niet dat ze mijn vader naar Ysselsteyn zouden brengen'', zegt Rabes. ,,Toen zij in 1958 het graf bezocht, bleken de andere Duitse soldaten op het kerkhof te zijn weggehaald, maar mijn vader lag er nog. Vreemd genoeg stond zijn kruis op een andere plaats. Wij hebben nooit begrepen waarom.''

De nabestaanden hebben de zaak laten rusten. Voor hen was het voldoende te weten dat Bokelmann in Heino begraven lag. Maar wie de archieven induikt, ontdekt spoedig dat Heino niet zijn laatste rustplaats was. Op een plattegrond van het katholieke kerkhof uit 1957 staat het graf van Bokelmann aangegeven naast dat van een andere Duitser, met daarachter zes soldaten in een gezamenlijk graf. De kaart toont Rabes' gelijk. Bokelmann lag oorspronkelijk op de eerste rij, nu op de tweede, de plaats van het vroegere massagraf. Er moet op het kerkhof het nodige zijn gebeurd tijdens de overplaatsing van de andere soldaten.

Leeg graf

Uit het gemeentearchief blijkt dat in februari 1958 zes van de acht Duitsers op het kerkhof van Heino naar Ysselsteyn zijn overgebracht. Door bemiddeling van de burgemeester bleven op verzoek van de familie de graven van Bokelmann en een zekere Seeholzer onaangeroerd. Later dat jaar gaven de ouders Seeholzer alsnog toestemming om hun zoon naar Ysselsteyn over te brengen. Bij zijn opgraving werden in het graf ineens twee overschotten aangetroffen, dat van de gezochte soldaat en van zijn buurman Spinola. Het graf van Bokelmann bleek bij onderzoek leeg te zijn.

Het is zeer waarschijnlijk dat Bokelmann onder de naam van Spinola naar Ysselsteyn werd overgebracht, vermeldt een brief van 1958 uit Ysselsteyn aan de burgemeester van Heino. 'Op het graf van de R.K. begraafplaats te Heino is het grafkruis met het opschrift BOKELMANN blijven staan. Indien de identificatie slaagt en dit nog door de familie op prijs wordt gesteld, kan het stoffelijk overschot van Bokelmann hierin t.z.t. worden herbegraven.'

Een pijnlijke conclusie dient zich aan: het privé-graf van Bokelmann dat jarenlang door zijn familie is bezocht, is leeg. Bokelmann ligt niet in Heino begraven maar in Ysselsteyn. ,,Er ligt hier inderdaad een Bokelmann die op 7 april '45 in Heino is omgekomen'', zegt een medewerker van de begraafplaats in Ysselsteyn. ,,Na een heridentificatie is hij in november 1962 op onze begraafplaats begraven.'' Annelene Rabes reageert geschokt. ,,Dat hadden ze nooit mogen doen. Mijn moeder heeft nooit toestemming gegeven voor overplaatsing. Dit maakt mij ontzettend boos.'' De vergissing van 1958 is nooit rechtgezet.

31.585 Duitse graven

Raadselachtig blijft waarom Bokelmann in 1958 per ongeluk werd opgegraven. Een foto van Bokelmanns graf uit het familie-archief, genomen vlak na de oorlog, brengt de oplossing. Op de achtergrond zijn de zes kruisjes van het massagraf duidelijk zichtbaar. Het kruisje van Bokelmann staat uitgerekend voor dat van Spinola, de persoon met wie hij verwisseld is. Er rest maar een mogelijkheid. Het kruisje van Bokelmann is indertijd aan het voeteneinde van zijn graf gezet. Hij lag onder het massagraf dat een dag later gedolven werd.

Ysselsteyn ligt op twee uur reisafstand van Heino. De militaire begraafplaats telt maar liefst 31.585 graven. Achteraan het veld, bij de andere gesneuvelden uit Heino, bevindt zich het zoveelste kruisje in sombergrijze kleur, met als opschrift: KARL BOKELMANN MAJOR 25.5.1892 7.4.45. Het staat vast. Hier rust Bokelmann: vader, musicus, militair. Maar Annelene Rabes zal haar vader niet komen opzoeken. ,,Voor mij ligt hij nog altijd in Heino.''

Eerder gepubliceerd in dagblad Trouw, 4 mei 2002.

Auteur:Ewout van der Horst
Trefwoorden:Tweede Wereldoorlog, Bevrijding, Duitse strijdkrachten
Personen:Karl Bokelmann
Periode:1945
Locatie:Heino
Thema's:Na de oorlog

Reacties

Wat een bijzonder verhaal. Wat een schok om daar achter te komen.
Algemeen door Jot van Zuidam-Lubberdink op 06 May 2019 om 21:03:42

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.