image/svg+xml

Terang Bulan in Tukkerland

Verhaal

Terang Bulan in Tukkerland

Plaatje bij verhaal: NL-EsOKThenfo00299.jpg


Over de invloed door jonge Indo’s op popmuziek in Twente.

Inleiding
Jonge muzikanten van Indische afkomst hebben vanaf de jaren vijftig een sterke invloed gehad op de populaire muziek in Twente. Dit verhaal gaat over de geschiedenis van de Indische Nederlanders. Hoofdzakelijk over het ontstaan van verenigingen voor Indische Nederlanders, maar ook over het ontstaan van de Indo bands in Twente en welke invloed dat had op de muziek makende jeugd.

Vertrek uit Indonesië
Op 17 augustus 1945 riep Soekarno de onafhankelijkheid van Indonesië uit, waarna er een roerige periode van opstand en verzet plaatsvond. De Indonesische Nederlanders, de zogenaamde Indo’s, werden verzocht om Indonesiërs te worden. Indo’s zijn mensen met gemengd Indisch en Europees bloed. President Soekarno verklaarde  op 5 december 1957 de laatste nog in Indonesië aanwezige Nederlanders als staatsgevaarlijk en dwong hen voorgoed te vertrekken. Nederlandse bedrijven werden door Indonesië genationaliseerd en Sinterklaas was niet langer welkom. De dag staat bekend als Zwarte Zaterdag. Het was die dag niet ‘uitpakken’ maar ‘inpakken’! In de periode van 1945 tot 1968 zijn er meer dan 300.000 mensen vanuit Indonesië naar Nederland gekomen. Deze migratie staat bekend als de ‘repatriëring' en betekent  ‘terugkeren naar het vaderland’. Een groot gedeelte van de repatrianten was echter nooit eerder in Nederland geweest.

Indo’s in Nederland
Een hartelijk onthaal voor de Indo’s was er in niet in Nederland. De Nederlandse bevolking wist vaak niets over de nieuwkomers. Net aangekomen in hun vaderland werden ze soms aangesproken als poepchinees, zwartnek, pinda of blauwe. Een winkelier vroeg aan een paar net aangekomen jonge Indo’s die sigaretten kwamen kopen: “Waar hebben jullie zo snel Nederlands geleerd. Op de boot of zo?”

Contractpensions
De Indo’s kwamen eerst in zogenaamde contractpensions, want door oorlogsschade was er grote woningnood in Nederland. Ze moesten lang wachten op een eigen woning en kregen pas een huurwoning toegewezen in een flat of rijtjeshuis nadat de eerste nieuwbouwwijken verschenen. Bij de overtocht moest getekend worden voor teruggave van de bootreiskosten en voor de verblijfskosten in de contractpensions. Vluchtend hadden ze alles achter moesten laten, huis en goederen waren geconfisqueerd. Ze bezaten weinig tot niets. Van het eerste inkomen uit betaald werk werd 60 % van het loon ingehouden. Tot in de jaren zestig hebben velen van slechts 40% van hun inkomen geleefd. Veel Indische gezinnen verkeerden in diepe armoede met nog de nasleep van de Tweede Wereldoorlog in hun hoofd.

Het eerste optreden van de Tornado Strings is
in de
speeltuin van de sterrenbuurt in 1962.

 

Aanpassen
Tegenwoordig gelden de Indische Nederlanders als de v
oorbeeldigste naoorlogse immigranten. Zij hebben zich het best aan de Nederlandse cultuur aangepast. Maar dat ging niet altijd vanzelf. De verdeling over Nederland ging soms op basis van achternamen. Zomaar een voorbeeld: Rohaddy Hunter woonde in Nederland in een klein dorp op het platteland. Zijn achternaam Hunter had hij van z’n Engelse opa. Rohaddy zag er anders uit dan de boerenjongens in het dorp. Reden genoeg om hem in elkaar te slaan, vonden ze. Elke dag zocht hij daarom een andere route naar school om aan de klappen van die grote jongens te ontkomen. Een tante van Haddy zei: “Hier heten ze geen Rohaddy of Haddy. Hans is makkelijker. Vanaf nu heet je Hans!”

Begin jaren zestig zijn The Dynamics een bekende Indo band in Almelo.

 

Huisvesting in Twente
De wederopbouw werd ook in Twente voortvarend aangepakt. De gebombardeerde steden herstelden zich snel en aan de randen van de steden verschenen nieuwe volkswijken. De eerste Indo’s in Hengelo kwamen in 1955 in kleine nieuwbouwwoningen in de oude arbeidersbuurten de Noork (Sterrenbuurt) en Berflo Es Zuid. Vanaf 1957 kwamen veel indo’s in de nieuwe wijken Veldwijk en Klein Driene. In Enschede kwamen de eerste Indo’s eerst in nieuwbouwhuizen in de bestaande arbeidersbuurten Ribbelt, Velve en Laares en daarna vanaf 1955 in de nieuwe volkswijken Twekkelerveld, Stadveld, Mekkelholt en Boswinkel terecht. In Enschede woonden gemiddeld zo’n drie Indische families per straat. Dat was het Enschedese beleid. De huizen waren klein, maar gezinnen veelal groot. Hollandse kinderen en kinderen van Indo’s speelden samen op straat. Veel Indo’s in Almelo woonden in de wijk Ossenkoppelerhoek. Oldenzaal was nog een dorp in de jaren vijftig. De Indo’s werden opgevangen in Hotel het Zwaantje in de Lutte. De meeste Indo families woonden in de bloemenbuurt. In Oldenzaal was Didi Fridt voorzitter van de Indische vereniging. In de Ster en bij Roord werden bijeenkomsten voor de Indo’s georganiseerd.  

In vele huiskamers worden de eerste akkoorden en trucjes geoefend op gitaar.

 

Muziek verlicht
Indische families zochten elkaar regelmatig op. Als lotgenoten onder elkaar. Muziek maken deden ze thuis, zoals ze in Indonesië gewend waren. Voor de Indo’s is muziek een goede uitlaatklep om even aan alle narigheid en ellende uit het verleden te ontsnappen. Er is altijd wel een broer of oom in de buurt die een muziekinstrument bespeelt. Dan wordt er muziek gemaakt en gaan de stoelen aan de kant om te dansen. Uit de keuken ruik je de geuren van trassi en andere kruiden. Altijd is er voor iedereen eten. Makan Eten!

The Black Ventures zetten de zaal op de kop met uiteraard nummers van The Ventures.

 

Invloed van muziek
In Indonesië stond de radio vaak de hele dag aan. Op de radiozenders van het in de Pacific en Australië gestationeerde Amerikaanse leger was veel populaire muziek te horen. Veel country en western, maar vanaf ongeveer 1953 ook rock ’n roll. Daarnaast hoorden de jongeren echter ook allerlei traditionele muziekstijlen die vooral geliefd waren bij de ouderen zoals krontjong, gamalan en hawaiien. Krontjong muziek komt van de Portugese mouresco en praunga stijlen. Gamalan is een kunstvorm met theater en muziek met slaginstrumenten. Populair was ook de hawaiien muziekstijl met z’n kenmerkende steelgeluid. Terwijl in Nederland de radiozender uit Hilversum rustgevende muziek uitzond en veel jongeren les kregen op accordeon, harmonica of lid waren van een drumband, leerden kinderen in Indonesië op snaarinstrumenten spelen. Instrumenten die de Portugezen eeuwen geleden hadden meegenomen naar de Indische archipel.

The Boomerangs veel te zien in het Indische contact Centrum,
spelend op een klasseavond in Mavo Klein Driene in 1959.

 

Radiostilte in Nederland
De zogenoemde distributieradio van de PTT kende aan het eind van de jaren vijftig en in de jaren zestig vier zenders. Op Hilversum 1 en 2 kon je luisteren naar muziek van bijvoorbeeld Eddy Christiani, Annie de Reuver, Mieke Telkamp, Willy Alberti, The Skymasters en The Dutch Swing College Band. Vrolijke onschuldige liedjes, soms een beetje stout. ‘Als ik twee keer met mijn fietsbel bel, ja dan weet je het wel, ja dan weet je het wel……!’ Al vanaf 1953 kwam rock ‘n roll op in Amerika en deze nieuwe muziekstijl werd erg populair onder de jeugd. Andere landen zoals Engeland en Australië namen deze nieuwe muziekstijl direct over, maar de Nederlandse media hielden die wilde opzwepende ‘duivelse’ muziek bewust tegen. De radio liet niets horen van de nieuwste hits uit Amerika. Hilversum koos voor rust, regelmaat en reinheid en niet voor rock ‘n  roll.

In 1959 brengen de Witterland Brothers en The Starlight Sisters
een vlekkeloze Les Paul en Mary Ford show
.

 

Rondhangende jeugd in Twente (1955-1960)
Eind jaren vijftig was er voor de jeugd niets te beleven. Ze hingen rond bij de cafetaria’s en gingen soms naar de bioscoop met een nekkrampkaartje of luxer met een meisje helemaal achterin. De jeugd had weinig geld en vermaakte zich met rondjes lopen, ‘blokje lopen’ noemden ze dat. In groepjes wandelen, meisjes in klokrichting en de jongens al flirtend er tegenin. De beste plekken waar jongeren in de jaren 50 massaal samenkomen en rondhangen zijn cafetaria’s met een jukebox die de nieuwste grammofoonplaatjes heeft. In Hengelo bij cafetaria ‘American Bar’ in de Veldbleekstraat bijvoorbeeld. In Enschede zijn cafetaria ‘de Instuif’ aan de Denneweg op het Pathmos en cafetaria ‘Het Witte Huis’ achter de hervormde kerk op de Oude Markt in de jaren zestig populair als verzamel- en hangplek. Bij die populaire cafetaria’s staan tientallen brommers voor de deur. Een patatje en een flesje cola zijn zeer gewild. Bij de jukebox kun je een plaatje draaien voor een dubbeltje. Tussen het Duitse en Nederlandse repertoire kun je kiezen voor nummers van Cliff Richard and The Shadows, The Everly Brothers, Buddy Holly, The Ventures, Chuck Berry, Little Richard en Elvis Presley. Ze noemden de rock ’n roll liefhebbers ‘nozems’. Ze houden van de nieuwe muziek uit de VS. De jongens droegen een vetkuif en reden op brommers, het liefst een Zündapp of Kreidler Florett. De meisje met het haar getoupeerd en wijde petticoats zaten in amazonezit achterop. Zo is het ‘brommers kiek’n’ ontstaan.

Rock ‘n roll in Twente begint met  Indorock.
Eind jaren vijftig en begin jaren zestig komt er doorbraak in de muziek en danscultuur in Twente vooral dankzij de Indo’s. Zij brengen als eersten de nieuwe muziek die al zolang in de lucht hing ten uitvoer op de planken bij de fuiven in hun clubs. En daarna in clubs en dancings in Twente tot over de grens in Duitsland. Die jonge jongens waren al beïnvloed door krontjong, hawaïien en gamalan en door het gitaarspel van Les Paul. Eenmaal in Nederland maakt het gitaarspel van Andy Tielman van The Tielman Brothers, de eerste rockband in Nederland, veel indruk op de jonge Indogitaristen.

Het Indisch Contact Centrum (I.C.C.)
Uitgaan in de stad was lastig voor de Indische jongeren. Ze mochten niet alleen overal naar binnen vanwege hun afkomst, maar ook omdat de Hollandse meisjes op hun uiterlijk vielen. Met knokpartijen als gevolg. In Hengelo richt de gemeente in 1955 het Indisch Contact Centrum (I.C.C.) op om snelle assimilatie te bevorderen. Het I.C.C. organiseerde éénmaal in de maand een muziek- en dansavond in Hotel Pentrop aan de Oldenzaalsestraat. Het bestuur boekte bekende Indische rock ’n roll bands zoals The Rollers, The Hot Jumpers en The Tielman Brothers. Het publiek was dolenthousiast. De gitaarspelende Indo’s raakten diep onder de indruk van het gitaarspel van Andy Tielman. Niet alleen zijn vingervlugheid, maar vooral de manier waarop hij met een tussenslag de akkoorden aanslaat. Die tussenslag, het zogenaamde ‘planken’, is typerend in de Indorock stijl. Je hoorde de krontjong en gamalan door zijn gitaarspel. Andy leek op Elvis, met z’n zwart glimmende kuif en niet op Bill Haley met die rare lok op zijn voorhoofd. Die ziet er vadsig uit en brengt geen meisje het hoofd op hol. Bill Haley heeft totaal geen sex-appeal. Elvis Presley met z’n glimmende vetkuif en zijn heupwiegende show is flitsend en sexy. Heel erg sexy.

Regelement van Jongeren Ontspanningsvereniging Twentina.
Vele Enschedese Textielfabrieken steunden de Twentina vereniging.

 

Dansen bij Pentrop
Dansen bij Pentrop is belangrijk voor de groep Indische bewoners, maar vooral ook geweldig voor de Hengeloërs. Dansen bij het populaire Hotel Eulderink tegenover het station is niet meer mogelijk. Door de bombardementen ligt na de oorlog een groot deel van de binnenstad en dus ook het uitgaansleven in Hengelo helemaal stil. Velen leefden nu naar die dansavond bij Pentrop toe. Een avond naar de Indo-avonden bij Pentrop was een welkome afleiding in die benepen jaren vijftig. De Indische jongeren brachten reuring met hun nieuwe muziek. De Indische meisjes waren bloedmooi en de jongens meestal strak in het pak met opgekamde kuiven in mooie Brylcreem-look en een shagje nonchalant tussen de lippen.

The Melody Rythmix spelen in knal gele jasjes met brede zwarte revers.
De jasjes werden geregeld uitgeleend aan andere Indo bands.

 

Ontspanningsvereniging Twentina in Enschede
De heren R.J. De Wijn en A. Perret richtten met hulp van de gemeente Enschede in 1955 de Jongeren Ontspanningsvereniging Twentina op. De vereniging is opgericht voor de jeugd van Indische Nederlanders in Enschede en omstreken. In de vereniging zitten naast een judoka groep en een dansgroep ook traditionele muziekgroepen, een Hawaiiangroep en een Keronconggroep. De club wordt gesponsord door nagenoeg alle Enschedese textielfabrikanten. Twentina heeft geen eigen clubhuis, maar de vereniging verzorgt muziek en dansvoorstellingen in Enschede en omstreken. De club groeit snel en er komen steeds meer jonge muzikanten, vooral gitaristen, die binnen de club een muziekgroep oprichten: de Twentina’s noemen ze zich. Ze spelen vooral hawaiien en country & western. Het is meer een groep losse muzikanten dan een band met vaste leden. De jonge Indo’s die op de clubavonden komen worden de ‘Enschede gang’ genoemd.

The Witterlands oefenen rond 1958 thuis in Klein Driene. Optredens zijn vaak in Duitsland. 

 

Oefenen in kleine huiskamers en kelders
Veel jonge muzikanten oefenden onder in de kelders van de nieuwbouwflats, want de woningen zijn klein en de gezinnen veelal groot. De  liveoptredens van Indorockbands bij Pentrop en de Twentinaclub inspireerden de jonge muzikanten. Er ontstond kruisbestuiving tussen de Indo muzikanten. Ze zochten elkaar op en al doende werden er bandjes opgericht. Veel jongens zijn nog geen 15 jaar oud. Ze leren akkoorden van hun ouders of een oom en nemen van elkaar de standaard grepen over. Ze leerden de eerste drie akkoorden van elkaar. Zo wordt het G-akkoord 1 kruis genoemd, E-akkoord 4 kruis en het C-akkoord was naturel. Specifiek voor de manier van spelen was de zogenaamde 'Gadahngang' (het tokkelen), die afkomstig was uit de krontjongmuziek en de dubbele slag in de afterbeat.  Het ‘planken’. De Indo’s hadden de muzikale vaardigheid om de nieuwe muziekstijlen snel eigen te maken. Door hun gitaarspel hoor je nog de klanken van ‘de Gordel van Smaragd’ !

De eerste Indobands
Bekende bands in Twente uit die tijd zijn onder andere The Boomerangs (1957) , The Twentina Jacks (1957 en The Witterlands (1958). Vanaf begin jaren zestig kwamen er meer zoals The Rubies, The Tornado Strings, The Melody Rythmics, The Black Magics, The Flaming Stars, The Luniks, The Golden Shadows, The Joseph Brothers, The Dynamics, The Flying Arrows en The Firebirds. Ook waren er al vroeg bands met een gemengde samenstelling van lokale jongens en Indo’s zoals The Headstrings, The Refreshers, The Black Devils en St. Johns Soulclan en vele anderen (kijk maar in het PoparchiefTwente)

De landelijk bekende Hot Jumpers treden begin 1963 in
Hotel De Ster in Oldenzaal op samen met The Joseph Brothers.

 

Instrumenten en bandkleding
Geld voor de aanschaf van muziekinstrumenten en geluidsapparatuur was er niet. Handige vaders bouwden oude buizenradio’s om tot versterkers. Jongens zochten vakantiewerk om aan geld te komen voor een gitaar of drumstel. Moeders naaiden felkleurige jasjes met opzichtige revers, slank getailleerd. In de eerste Indobands spelen alle muzikanten in dezelfde uniforme kleding. Een rock ´n roll uniform. Goed voor het bandgevoel en vooral voor de uitstraling. Jasjes met grote revers en felle kleuren. Die jasjes zijn nieuw nogal prijzig en daarom leenden of ruilden ze onderling.

Spelen in clubhuizen en dancings
Het Jongeren Contact Centrum houdt in 1958 muziekavonden in de Boemerang in de nieuwe wijk Klein Driene. Uit dezelfde wijk komen de The Melody Rythmics en The Swallows (Zwaluwstraat). Beide bands treden daar op, om de beurt. De beginnende Indobandjes in Hengelo worden al snel gevraagd om op te treden in jeugdhonken en buurthuizen zoals ’t Kreejennus, het Beetshuis,  Speeltuin ’t Lansink,  Speeltuin Twekkelerwegkwartier en in kerkzaaltjes in de Dieselstraat en in De Ark. De beste bandjes spelen bij Pentrop. In de dorpen Enter, Rijssen en Goor oefenen in 1962 The Flaming Stars in de garage van Van Oerthel. De plaatselijke cafe’s en bars ontdekken de band en er wordt regelmatig opgetreden in en rond Rijssen, café Feenstra en het Volkspark in Enschede. De band wordt beroeps en speelt daarna hoofdzakelijk in Duitsland. The Witterlands zijn begin jaren zestig, de bekendste band uit Hengelo en spelen regelmatig in Enschede in zaal Engels en zaal Reinders en net over de grens in het Duitse Nordhorn bij café Timmer. Daar spelen ze op woensdag-, vrijdag- en zaterdagavond en staan ze bekend als ‘Die Indonesische Spitzenkapelle aus Holland’. The Jackals worden zelfs vaste act in de Starclub in Hamburg. In Oldenzaal traden de Joseph Brothers maar ook andere bands zoals de Hot  Jumpers uit Den Haag op bij hotel De Ster. De Joseph Brothers hadden boven De Ster” ook hun repetitieruimte.

Paviljoen het Volkspark in Enschede
Na de oorlog werd er weer gedanst in het Volkspark, vooral op accordeonmuziek. Walsjes, foxtrotjes en polka’s. Druk is het niet en jonge mensen trekt het al helemaal niet. Op een dansavond, wanneer er geen orkest komt, vragen The Twentina Jacks  of zij die avond mogen spelen. De eerste avond staat het zwart van de mensen die luisteren naar Indo Rock en ‘Gitaar Boogie’ van Arthur Smith. Het wordt een groot succes.

Kruisbestuiving tussen Indo´s´en Tukkers
Tijdens één van de optredens van The Twentina Jacks in het Volkspark komen twee jongens uit Enschede vragen of zij een Everly Brothers nummer mogen zingen. Het blijken Freddy Stuivenberg en Hilco ter Heide te zijn die zich de Hilfred Brothers noemen. Ook vaste bezoekers in het Volkspark zijn Gerard van Tongeren en zijn broer Ely. Gerard vertelt aan Poparchief Twente: “Op een van de talentenjachten ontmoetten we Hilco ter Heide en Freddy Stuivenberg die daar optraden als de Hilfred Brothers. We besloten een nieuwe band op te richten. De muziekstijl die we zouden gaan spelen werd voor een belangrijk deel bepaald door The Twentina Jacks. Ely en ik hoorden deze Indoband spelen in restaurant Het Volkspark, nu de Jaargetijden.

Twentina Jacks zetten het Volkspark in vuur en vlam.

 

We waren onder de indruk van de klanken die Chris van Helden en de andere jongens uit hun elektrische gitaren toverden. Ze speelden veel Amerikaande tophits die in die tijd op Radio Luxemburg te horen waren. We moeten ook zo'n band oprichten en elektrische gitaren en versterkers aanschaffen, zei ik. Met Gerard Tieke als drummer richtten Hilco, Freddy, Ely en ik in 1958 The White Rockets op”. “Inderdaad kwamen op een avond twee jongens vragen of ze een liedje van The Everly Brothers mochten zingen. Freddy en Hilco”, bevestigt ook Chris van Helden aan het Poparchief Twente. “En om eerlijk te zijn, het klonk geweldig. Ik kwam er toen achter dat ‘zang’ voor het publiek veel interessanter was dan gitaartechnieken. De invloed van de ‘progressieve’ Indo’s is groot geweest, niet alleen in Twente maar in het hele land. Zelfs The Beatles zijn er door beïnvloed, geen grap. George Harrison was onder de indruk van de podiumpresentatie van vooral Andy Tielman. Hij sprak over ‘Andy, the Indo-man”.

The Jackals zijn vaste act in de Starclub in Hamburg in de eertse helft van de jaren 60.

 

Tijdperk van beat en soul
Met de komst van The Beatles kwam er vanaf 1964 een golf van muziek uit Engeland, de zogenaamde ‘Britse invasie’. Met bands als The Rolling Stones, The Kinks en The Who. Het ‘Beattijdperk’ brak aan en de bandjes schoten in Twente als paddenstoelen uit de grond. Enschede werd na Den Haag de tweede beatstad van Nederland waar veel Indo’s wonen. Lokale jongens vroegen Indo´s in hun band. Kijk maar eens in het Poparchief Twente. Jonge Indo’s en jonge Tukkers die vroeger met elkaar op straat speelden, speelden later samen in bands. Nu, op hoge leeftijd spelen sommigen nog steeds bij festivals als Textielbeat in Enschede , Sixties Revival in Hengelo en het Hob Nob festival in Almelo. De gemeenschapszin is groot. Onze Indo vrienden organiseren ook graag benefiet concerten voor goede doelen in Indonesië. Dan heb je twee vliegen in een klap. Je hebt een mooie fuif en je ziet elkaar weer. Het is altijd gezellig. Lekkere muziek waarop je kunt dansen of zwijmelen met altijd eten voor iedereen. Makan!


Dit artikel is eerder geplaatst in  Jaarboek Twente - 2021

 

Bronnen
Poparchief Twente: poparchieftwente.nl
Boek: Textielbeat Katoenvreters
Film: Klanken van Oorsprong
Internet: Wikipedia

 

Auteur:Werkgroep Poparchief Twente

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.