Soms is de achterkant leuker

Voor een kaartbeheerder is het werk maar zelden saai, omdat kaarten altijd wel iets fascinerends hebben. Soms echter, ligt er een collectie in een lade waarvan het leeuwendeel nog in bewerking is. De collectie is nog niet toegankelijk, er is nog niet veel onderzoek naar gedaan en er is weinig over bekend. In een heel enkel geval is het afgebeelde ook niet zo boeiend. En toch herbergen ook deze stukken soms een grappige verrassing.

De rijke scheepshistorie van Zwolle
In een lade van het kaartendepot in Zwolle ligt weggestopt een archiefje van de scheepswerf Het Zwarte Water van C. van der Velden. Deze scheepswerf was gevestigd in Zwolle en bestond van 1923 tot 1977. Verbazend, want na heel diep speuren op het internet, komen we er pas via een VVV-website en de beeldbank van het Nationaal Archief achter dat er in Zwolle zeven scheepswerven actief waren. Veel mensen vonden hier werk. Zwolle kent een lange traditie van scheepsvaart en scheepsbouw. De nog steeds bestaande schippersvereniging Schuttevaar is opgericht in Zwolle. De scheepvaart begon al voor de Hanzetijd. Zwolle kende een eigen zeilscheepstype, de zogeheten kaag, dat ook zeewaardig was. Het scheepje voer over de Zuiderzee naar verre oorden in het Hollandse Westen. De Kaag kon ook heel goed in ondiepe wateren varen. Later gingen de scheepsbouwers over op het bouwen van andere scheepstypen. Van scheepsbouw valt niet zoveel meer te bespeuren langs de Zwolse wateren; de scheepswerven zijn één voor één ter ziele gegaan.

De scheepswerf Het Zwarte Water van C. van der Velden, zo valt te lezen op de website van het Nationaal Archief, lag aan de Holtenbroekerdijk en was een echt familiebedrijf dat opereerde onder de naam Van der Velden. In de jaren ’30 van de vorige eeuw breidde het bedrijf uit met een jachthaven. In 1946 werd hier de scheepswerf gevestigd, dat ‘Van der Velden’s Scheepswerf “Het Zwarte Water”’ heette. We mogen van geluk spreken dat het archief van dit particuliere bedrijf bewaard is gebleven. Particulieren hebben niet de verplichting hun bedrijfsarchief over te dragen, toch is dat hier gebeurd, omdat wij de waarde inzien van dergelijke bedrijven, die eeuwenlang belangrijk zijn geweest voor de economische ontwikkeling van de stad Zwolle. Het archief (met toegangsnummer 1241) is in bewerking in Schiedam, maar in een lade liggen technische tekeningen die al bewerkt zijn en wachten op vereniging met de rest van het archief.

Saai lijnenspel?
Het dikke papier van de technische tekeningen laten een lijnenspel zien. Op één ervan (inventarisnummer 20) is duidelijk een scheepje te herkennen, de zijkant, een lengtedoorsnede en een dwarsdoorsnede met erboven de afmetingen vermeld. De afbeelding is niet zo boeiend, maar daar mag een kaartbeheerder nooit over oordelen. Op de achterkant staan twee figuren getekend met eronder geschreven ‘Watt en Halfwatt’. Op Google is er een wikipagina aan gewijd.

Komisch duo
Ze lijken wel wat op Laurel & Hardey, het duo dat lachfilms maakte tussen 1927 en 1950. Het Amerikaanse slapstickstel had in Europa al voorlopers. Zo was er een Deens duo dat in korte bioscoopfilms speelde van 1910 tot 1932. In Europa waren dit soort films (kort en lang) heel erg geliefd. Dergelijke duo’s verschenen op het witte doek in Duitsland, Engeland en Noorwegen. In Nederland heetten zij Watt en Halfwatt, vanwege de ongelijkheid in lengte en in intelligentie.

Op de achterkant van de technische tekening staan Watt en Halfwatt een beetje met de rug naar de kijker toe. Met de scheepswerf hebben ze niets te maken gehad. Wellicht dat de technisch tekenaar zich wat verveelde tussen de saaie lijnen. Tegenwoordig hebben de tekenaars prachtige programma’s met goede software tot hun beschikking. Vroeger moest men het doen met papier en potlood. Als de verveling dan wat toeslaat en de lijntjes voor de ogen dansten, kwam -wie weet- de creatieve kant van de scheepstekenaar naar boven. Om de tijd wellicht te doden tekende hij op de achterkant Watt en Halfwatt (misschien genoot hij nog na van een vorige dolkomische filmavond).

Wat levert dit de kaartbeheerder op? Een glimlach. En ook een datering. Watt en Halfwatt spatten van het doek tot het begin van de jaren ’30. De kans dat er op de voorkant een Zwolse kaag staat afgebeeld is behoorlijk klein.

- Ester Smit, team Collecties