De oorlog als entertainment

De oorlog als entertainment

Honderd jaar geleden in de Zwolsche Courant

Als bewoner van een neutraal land weet je weinig van de oorlog. Je eigen regering heeft af en toe wel wat te stellen met blokkades en grensovertredingen, er zijn ook vluchtelingen en geïnterneerden, maar van de oorlogvoering zelf weet de neutrale Nederlander niets. Hij mag zich gelukkig prijzen, maar doet dat niet zonder zeer nieuwsgierig te worden. Men bedenke in 2016: zonder televisie en ook nog zonder actueel bioscoopjournaal weet de eenvoudige burger weinig van de ellende van het moderne krijgsbedrijf, bijvoorbeeld van de uitzichtloze en almaar bloediger wordende worsteling in de loopgraven. De vreedzame Nederlander kan zich er nauwelijks een voorstelling van maken, en zijn fantasie wil toch bevredigd worden. Daar speelt de filmindustrie op in: Bioscoop De Kroon pakt uit met een zogenaamd realistische oorlogsfilm.  

Op 15 augustus 1916 staat er een bepaald schreeuwerige advertentie in de krant. De Kroon vertoont slechts 1 dag (en dan volgen chocoladeletters:) de Slag bij Verdun! Uit de verdere tekst blijkt dat het een Franse propagandafilm betreft, uiteraard niet van de veldslag zelf, maar van de reusachtige toebereidselen. Het ontbreekt niet aan wervende teksten: Niemand verzuime van deze gelegenheid te profiteren! En de bioscoop is zo zeker van succes dat de directie de waarschuwing wel aandurft: Vrijkaarten zijn Woensdagavond niet geldig. Twee pagina’s daarvoor heeft de redactie, altijd bereid, berichtgeving en reclame door elkaar te roeren, al gemeld hoe aantrekkelijk deze oorlogsfilm wel is: Kortom, wie zich een helder denkbeeld wil vormen van de wijze, waarop de moderne oorlog wordt gevoerd en van alles wat er mede in verband staat, wone deze gelegenheid bij. Deventer heeft de film al gehad, dus de Zwolsche kan gretig uit het Deventer Dagblad citeren:  De zeer gunstige recensies, voorkomende in groote dagbladen, zijn juist, naar wij ons hebben overtuigd. Maar dan is het redactioneel wel genoeg: Voor nadere bijzonderheden zie men de advertentie in dit nommer.

Twee dagen later is er een juichend verslag, waarbij onduidelijk blijft, wat de Zwollenaar naar de bioscoop dreef, sensatiezucht of behoefte aan informatie. In ieder geval was het succes overweldigend geweest: We hadden een talrijk publiek en een flink bezette zaal verwacht, maar onze verwachtingen zijn verre overtroffen – de zaal was vol, stampvol; er was geen plaatsje meer te krijgen! Het was fantastisch geweest, Immers, wat daar te zien gegeven werd, kòn niet tegen- maar moest meevallen. Hoe kan een oorlogsfilm “meevallen”? Sprekend werd het moderne oorlogvoeren in beeld gebracht. “Sprekend”? Het zal toch een stomme film geweest zijn. In elk geval moet de behoefte aan beelden immens geweest zijn – de beeldconsument van 2016 kan het zich nauwelijks voorstellen. Vooral de verdediging van Verdun was indrukwekkend verfilmd: De voorbereidende maatregelen, het drukke gedoe van den strijd, vooral aan de vuurlinie, de versterking van de stad, de proviandeering, de beschieting – dichter kon de Zwollenaar niet bij de oorlog komen, en dat in de comfortabele beschutting van zijn bioscoopstoel.

Nog dichter bij zijn de soldaten zelf, in de loopgraven. Een Engelsman stuurt een brief naar de Daily Mail over een rustige zomerdag aan het front, als de zon schijnt en de kanonnen zwijgen. Een zonnebad in een loopgraaf is precies als een zonnebad ergens anders… Heel even is er gelegenheid voor de ware gevoelens van de frontsoldaat: Tenslotte is het leven toch erg, erg zoet en zelfs in de loopgraven op een mooien zomerdag, als er een paar uurtjes vrede heerscht, is het leven toch zoo mooi. Dan worden er ook direct grappen gemaakt. Iemand doet het voorstel, tussen de fronten een wedstrijdje te houden, wie het mooiste vuurwerk kan afsteken? Een ander stelt tusschen de frontlinies booglampen  voor. Waarom? Muziek ontbreekt aan het front ook smartelijk, terwijl het geschut toch voldoende tonen biedt. En bij een groot bombardement zouden wij ze best in verrukking kunnen brengen door Wagner’s  Meistersinger. Loopgravenhumor is galgenhumor.

Sjaak Onderdelinden.