image/svg+xml

Als een voetbal

Verhaal

Als een voetbal

Plaatje bij verhaal: BIJSCHRIFT1

Tijdens de kastcontrole stuit iedere kaartbeheerder wel op de mooiste kartografische schatten. Soms zitten er heel opmerkelijke tussen.

Zoals deze; is dit exemplaar nu mooi of lelijk? En is de kaart kleurig of niet? Hij is wel ingekleurd, met waterverf. De plaats is in een perfect ronde symmetrie weergegeven. Toch zorgen de kleine details voor verschillen en is de cirkel daardoor asymmetrisch. Het gaat om een kaart uit toegang 0266.1, inventarisnummer 233. De ‘punt één’ lijkt te duiden op een toevoeging op toegang 0266. Niets is minder waar. Nummer 0266.1 is op archieven.nl een toegang, 0266 echter niet. Toegang 0266.1 betreft de collectie van oude kaarten van het voormalige Rijksarchief Overijssel. In oude inventarissen bekend als KC RAO. En hoewel er een conceptinventaris is en het archief openbaar is, zijn de kaarten ondanks hun schoonheid vanwege tijdgebrek niet beschreven. (Dat komt nog wel…).

O of A
In een oude papieren inventaris uit 1983 staat dit opmerkelijke object beschreven: ‘1336: Oldenszalensis. Vestingwerken met eenige profielen van borstweringen in de binnenstad, alleen een paar kerken en huizen. De drie poorten zijn aangeduid. Wrschl laatste helft van de 16de eeuw’… zo staat er. Een ander nummer, 233 omcirkeld, staat erbij geschreven. Dat zou kunnen kloppen met het hedendaagse inventarisnummer. Opmerkelijk is de wat ouderwetse spelling in de inventaris, die uit 1983 stamt, maar goed, we doen het ermee. In de cartouche op de kaart is Aldenzalēsis, (met lange -s-) te lezen. Het streepje boven de -e- (diacritisch teken) impliceert dat het om een afkorting gaat, dan zou Aldenzalensis kunnen. In de oude lijst staat achter het nummer 1336 Oldenzalensis, met een -o- maar ook hier doen we het mee.

Van Deventer versus kaart 233
De rest klopt namelijk ook niet. Welke stad is zo rond als een voetbal? En bij welke plaats staan de vestingwerken zo symmetrisch in ’t gelid? Als we een oude kaart van Oldenzaal vergelijken met deze bal, klopt het toch. Jacob van Deventer, (overleden in 1575) vervaardigde ook een kaart van Oldenzaal. Zoals bekend was Van Deventer heel nauwkeurig. Hij heeft Oldenzaal daarom ook niet perfect rond afgebeeld, maar met links bovenaan een knikje, overeenkomstig met de werkelijkheid.

Oldenzaal kende drie poorten, die Van Deventer eveneens afbeeldde, en die ook op de cirkel afgebeeld staan. Binnen de stadsmuren staat een kerk, erbuiten is her en der een molen afgebeeld. Als we de kaart van Van Deventer erbij pakken zien we die overeenkomsten. De straten en bebouwing zijn op kaart 233 heel schematisch neergezet. De stad is eigenlijk te rond, te symmetrisch en het wegenpatroon te schematisch.

Onbekend en opmerkelijk
Hebben we te maken met een kopie van de kaart van Jacob van Deventer? Gezien de (geschatte) tijd, zou dat kunnen. Logisch is dat echter niet, omdat de kaarten van Van Deventer in opdracht van Philips II gemaakt werden, en dus voor bijna niemand beschikbaar waren. Wie met kaarten aan de slag gaat, moet altijd voorzichtig zijn met snelle conclusies. Kaarten lijken de werkelijkheid weer te geven maar dat is lang niet altijd zo. Bij deze kaart is dat duidelijk niet het geval. Waarschijnlijk kreeg de maker de opdracht een kaart te vervaardigen. Van Oldenzaal welteverstaan. Misschien hadden ze om de stad te versterken een plan nodig. Wellicht was dit zo’n plan. Meer kunnen we er vooralsnog niet over zeggen. Een wat opmerkelijke voetbal, deze kaart, wie de maker was weten we niet, wanneer de perfecte cirkel precies werd getekend weten we ook niet, waar de kaart bij heeft gehoord is ook onbekend. Toch kunnen we blij zijn met deze schat in de kaartencollecties, omdat het ons leert op onze hoede te zijn met (historische) bronnen en afbeeldingen. Een kaart kan mooi zijn, maar geeft niet altijd de perfecte werkelijkheid weer.

- Ester Smit, team Collecties

Auteur:Ester Smit, team Collecties
Periode:1983
Locatie:Overijssel, NL, Historisch Centrum Overijssel, Zwolle, E

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.