32. Het spoor in Borne-----Einde aan het isolement (1865)

32. Het spoor in Borne-----Einde aan het isolement (1865)

Op bovenstaande afbeelding het station van Borne met stoomtrein, ca. 1930. Evenals de rest van Twente was Borne eeuwenlang slecht bereikbaar over de weg. Enige verbetering kwam er toen in 1827 de straatweg van Deventer, via Almelo en Hengelo naar Oldenzaal gereedkwam. Deze wegen hadden het grote bezwaar van de vele tollen. Verzoeken om Twente via een spoorweg te ontsluiten liepen aanvankelijk op niets uit. Pas toen in 1860 de Spoorwegwet tot stand kwam, kregen particuliere initiatieven een kans. Deze wet beoogde de aanleg van een aaneengesloten spoorwegnet in het hele land.

Particulier initiatief
In 1862 werd in Amsterdam de N.V. Spoorweg Maatschappij Almelo-Salzbergen (SMAS) opgericht met een zetel in Almelo en een kapitaal van 21 miljoen gulden. De maatschappij beoogde de aanleg van een particuliere spoorlijn van Almelo naar Salzbergen in Duitsland. De 55 kilometer lange lijn zou gaan lopen via Borne, Hengelo, Oldenzaal en Bentheim. In Salzbergen sloot de lijn aan op een spoorverbinding met de steenkolenmijnen bij Ibbenbüren. De lijn was voor Twente van grote betekenis. De opkomende industrie, waaronder de textielfabriek Spanjaard in Borne, had steeds meer steenkool nodig voor de stoommachines die overal in rap tempo werden geïnstalleerd. Het railvervoer drukte de kolenprijzen zodanig, dat de relatief slechte concurrentiepositie van de Twentse textielindustrie sterk verbeterde. Na een aanvankelijke afwijzing gingen ook de Bornse gemeenteraadsleden akkoord met de op te richten spoorwegmaatschappij. Zij namen er zelfs aandelen in van 8.000 of 10.000 gulden per persoon. Borne werd zo een schakel in de oudste spoorlijn van Twente.

Greentenkoel
Voor de aanleg van een deel van het baanlichaam werd grind gebruikt dat afkomstig was van ontgrindingen bij Borne en Zenderen. De Grintkolkenweg in Zenderen, een zijweg van de Zeilkerweg, herinnert hier nog aan. In Borne werd grind gewonnen bij de Letterveldweg. Deze greentenkoel werd tot 1930 door de jeugd als zwembad gebruikt. In 1925 nam de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij het aandelenpakket van de SMAS over, nadat bij wet tot naasting van particuliere spoorwegen was besloten. Hiermee hield de particuliere spoorwegmaatschappij op te bestaan.

De eerste trein
Op 7 augustus 1865 liep de eerste locomotief Almelo binnen. Dat is ook de dag waarop Borne voor het eerst een stoomtrein mocht begroeten. Hoewel de lijn eerst enkelsporig was, had men al direct een baanlichaam aangelegd voor twee sporen. De dubbelsporige lijn van Almelo tot Hengelo werd in 1902 in gebruik genomen. In 1951 werd de lijn geëlektrificeerd. Spanjaard had zijn eigen aansluiting op het spoor voor goederenwagons.

Station uit 1865
Het karakteristieke station van Borne, in 1865 gebouwd naar een Duits ontwerp in een neoclassicistische stijl. Het is voorzien van ramen met ronde bogen en was oorspronkelijk opgetrokken in bruinrode baksteen met vele versieringen. Het stationsgebouw, de goederenloods en de woning van de stationschef, die traditioneel boven woonde, zijn meerdere keren verbouwd en uitgebreid. Na 1904 is het gebouw bijna geheel wit bepleisterd. In de jaren 1930 ontstond het grauwgrijze station dat vele ouderen nog hebben gekend.

Pakjes van Jöäpke
Het hokje in de goederenloods van het station was het Bornse kantoortje van het landelijke transportbedrijf Van Gend & Loos. Dit was jarenlang het domein van de heer Schoemaker, beter bekend als Jöäpke. Je kon hem vaak met zijn paard-en-huifkar in het dorp zien om de pakjes die per spoor waren aangekomen bij zijn klanten te bezorgen. Op woensdagmiddagen zag je vaak schooljongens achterop de wagen springen om een eindje mee te rijden.

Sloop
Ondanks hevig protest vanuit de Bornse bevolking is het stationsgebouw in 1975 na een geschiedenis van 110 jaar gesloopt en vervangen door een standaard haltegebouwtje. De fabriekssporen op het terrein van de voormalige textielfabriek Spanjaard zijn in 1987 opgebroken bij de sloop van de fabriek.