I. Inhoudsopgave schoolcanon Borne bij de tijd Inhoud (je kunt rechtsboven ook bladeren door de verhalen) Boris of Bertha? Het mammoetjong van Borne Friese boeren in Borne? Sporen op de Zuid Esch en de Grutterskamp Een beker van speksteen Romeinse invloeden De ruiter van Karel de Grote De eerste tekenen van het christendom in Borne Essen en woeste gronden Het oude Twentse boerenbedrijf “Het leukste dorp van Overijssel” Het ontstaan van Borne Dauwtrappen op Hemelvaart De Meijershof...
|
Verhaal 01 Boris of Bertha?-----Het mammoetjong van Borne (ca. 34.000 jaar geleden) Een vistrap in de Bornse Beek Het is in de lentemaand mei in het jaar 1996. Een graafmachine is aan het werk in de wijk Stroom Esch. De machinist is bezig een geul te graven tussen de grote vijver en de Bornse Beek. In de geul wordt een vistrap aangelegd. Elke trede is een bak water. Zo kunnen de vissen in de Bornse Beek treetje voor treetje omhoog zwemmen, langs de hoge stuw die daar in de beek staat. Zonder de trap kunnen ze niet langs de stuw. Enorme botten Het werk schiet al aardig op. “Wat krijgen we nóu?”, roept de kraanmachinist opeens. Hij zet zijn machine uit ...
|
Verhaal 02 Friese boeren in Borne?-----Sporen op Zuid Esch en Grutterskamp (800 v.C.-450 n.C.) Nieuwsgierig Over mensen die hier lang geleden leefden weten we maar weinig. Ze kunnen niet lezen en schrijven. Documenten hebben ze niet nagelaten. Maar bijvoorbeeld wel resten van hun huizen, huisraad en gereedschap. Als je nieuwsgierig bent naar hoe ze leefden, moet je naar hun spullen zoeken, diep in de grond. Graven ...
|
Verhaal 03 Een beker van speksteen-----Romeinse invloeden (ca. 0-300 n.C.) Een rotte paal Het is in 1984. Hans Leuverink loopt door zijn schapenweitje op de Aakamp bij de Bornse Beek. Hij loopt langs de palen van de afrastering. Zijn ze nog stevig genoeg? De schapen kunnen een verrotte paal gemakkelijk omver duwen en ontsnappen. Hans ziet een paal die niet meer goed is. Die moet worden vervangen. Hij loopt naar zijn auto en neemt een nieuwe paal van de aanhangwagen. Het is een zwaar stuk spoorbiels. Zo, die moet sterk genoeg zijn. Hij graaft de rotte paal uit de grond en zet de spoorbiels in het gat, maar de biels is veel te lang. Wat nu? Hij kan er een stuk afzage...
|
Verhaal 04 De ruiter van Karel de Grote-----De eerste tekenen van het christendom in Borne (ca. 800) Karel de Grote Karel de Grote leefde van 747 tot 814. In 768 overlijdt zijn vader Pepijn de Korte. Karel volgt hem op als koning van zijn volk, de Franken. Hij voert veel oorlogen en verovert veel landen. Zijn Frankische Rijk wordt steeds groter. Karel wordt zo machtig dat hij op de eerste kerstdag in het jaar 800 tot keizer wordt gekroond. Hij is nu keizer over een groot deel van Europa: Duitsland, Frankrijk, Nederland, België, Luxemburg, Zwitserland, Noord-Italië en nog een klein stukje van Spanje. Het was eigenlijk de eerste Europese Unie. kaart van zijn Fr...
|
Verhaal 05 Essen en woeste gronden-----Het oude Twentse boerenbedrijf (vanaf ca. 1000) Het landschap vroeger Rondom Borne is alles prachtig groen. Het mooie Twentse landschap bestaat tegenwoordig uit akkers en weilanden, afgewisseld met bossen en houtwallen. Vroeger was dat niet zo. Het landschap is dan een grote kale en onvruchtbare heide, de ‘woeste gronden’. Die zijn het grootste deel van het jaar donkerbruin. Alleen aan het eind van zomer kleuren ze prachtig paars. Ook zijn er moerassen. Hier en daar, op plaatsen waar de grond wat hoger is, liggen de essen met de akkertjes van de boeren. Het zijn net kleine eilanden in een eindeloze zee van woeste gronden. Weid...
|
Verhaal 06 ‘Leukste dorp van Overijssel’-----Het ontstaan van Borne (vanaf ca. 1000) Al duizenden jaren In de omgeving van Borne hebben al duizenden jaren mensen gewoond. Opgravingen laten dat zien. Borne is dan nog geen dorp. Hier en daar staat een boerderij of een groepje van twee of drie boerderijen met wat schuurtjes en akkertjes. In sommige eeuwen is het klimaat erg nat. Dan is de omgeving van Borne vaak erg drassig en moeten de mensen verhuizen naar andere streken. Als het klimaat droger wordt, komen ze terug om nieuwe boerderijen te bouwen en nieuwe akkers aan te leggen. Een kerkje Tussen 800 en 900 nemen de inwoners van Twente het christendom aan. Ze beginnen dan...
|
Verhaal 07 Dauwtrappen op Hemelvaart-----De Meijershof (1385) De Hof van Borne Al voor het jaar 1000 is de bisschop van Utrecht de heer van Twente. De bisschop bezit veel land en boerderijen in Twente. Hij wijst zes hoofdboerderijen aan. Dat zijn de bisschoppelijke hoven Ootmarsum, Oldenzaal, Borne, Delden, Wiene en Goor. Op elke hof woont een hofmeier. Hij is namens de bisschop de baas over de boerderijen in zijn gebied. De mensen die op zijn boerderijen wonen heten horigen. Dat betekent: zij horen bij de grond van hun heer. De hof in Borne is de Meijershof. In 1385 schrijft een klerk de naam ‘Hof te Borne’ voor het eerst in de boekhouding...
|
Verhaal 08 Weleveld-----Een Bornse havezate (1300-1804) Een havezate Lang geleden lag er een kasteel aan de Bornse Beek tussen Zenderen en Hertme. Dat was de havezate Weleveld. Een havezate is een groot huis dat verdedigd kan worden tegen indringers. De havezate Weleveld had grachten met een ophaalbrug. Het huis is in 1300 gebouwd. Bij de sloop in 1804 zijn de grachten gedeeltelijk gedempt. De binnenste gracht is in 1994 hersteld. Je kunt nu weer zien waar het huis heeft gestaan. De heren Van Ruinen In de Drentse plaats Ruinen woonden lang geleden machtige mensen. Dat waren de heren van Ruinen en de abt van de abdij. De abdij was al voo...
|
Verhaal 09 Het hart van Borne-----De Oude Kerk (1420) Twee torenspitsen Vanuit de verte rijzen twee torenspitsen boven Borne uit. Ze horen bij twee kerken die allebei zijn gewijd aan de heilige Stephanus. De ene spits is wat slanker dan de andere. De slanke is van de katholieke kerk aan de Stationsstraat uit 1888. De andere toren hoort bij de protestantse Oude Kerk aan de Pellenhof die vier eeuwen ouder is. Stephanus In Jerusalem hebben de apostelen zeven helpers of diakens aangesteld om de aalmoezen eerlijk te verdelen onder de armen. Stephanus of Steven is één van hen. Kort na de kruisiging van Jezus wordt Stephanus gearrest...
|
Verhaal 10 Een glimpje van de hemel-----De Oude Kerk van binnen (1420) Een bijzonder gebouw De Oude Kerk is misschien wel het oudste bouwwerk in Twente dat bijna helemaal van baksteen is gemaakt. Hier en daar zijn ook grote blokken zandsteen uit Bentheim gebruikt. De kerk heeft spitse bogen boven de ramen en de deuren. Daaraan kun je zien dat de bouwstijl ‘gotisch’ is. De Oude Kerk staat midden in het beschermde dorpsgezicht van Borne. We kunnen ons Borne niet voorstellen zonder deze mooie kerk. De bouw begon bijna 600 geleden, op een plek waar nu al meer dan 1000 jaar een kerk heeft gestaan. Binnen Als je binnenkomt door de grote deur in de tor...
|
Verhaal 11 ‘Nazareth’-----Een staalkaart van geloven Twee Nazareths Borne was heel lang een klein en armoedig plaatsje in Twente. Misschien wordt Borne daarom in Twente wel eens spottend ‘Nazareth’ genoemd. Nazareth is het onbeduidende plaatsje in het noorden van Palestina, waar Jezus opgroeide bij zijn ouders Jozef en Maria. Nazareth stelde niet veel voor, net als Borne vroeger. In het evangelie van Johannes vraagt een zekere Nathanaël aan Filippus: “Kan er uit Nazareth iets goeds komen?” Ze hebben het dan over Jezus. Filippus en Nathanaël worden later apostelen van Jezus. Ze zijn vast anders gaan denken over...
|
Verhaal 12 Vrome vrouwen-----De klopjeswoningen (ca. 1650) Beroemd De oude woning aan de Koppelsbrink (nummer 32-34) is misschien wel het meest gefotografeerde huis van Borne. Het is prachtig gerestaureerd. Met zijn drie houten topgevels en de vakwerkmuren doet het ons denken aan oude tijden. Toen zagen de meeste huizen in Borne er zo uit. Het is een kleine boerenwoning met twee uitgebouwde ‘kamers’ aan de straatkant. Klopjeswoningen Het is de bekende klopjeswoning van Borne. Ze zijn genoemd naar de kloppen of klopjes die hier in de aangebouwde ‘kamers’ woonden. Er is nog een tweede klopjeswoning. Het is een eenvoudige hu...
|
Verhaal 13 ‘Alles weeft en spint hier’-----Huiswevers en fabrikeurs (1675) Een oorlog die 80 jaar duurde In de 16de eeuw horen de Nederlanden bij het Spaanse Rijk. De Nederlanden bestaan dan uit Nederland, België en Luxemburg. De Spaanse koning Filips II is ook ónze koning. In Nederland hebben veel mensen het gereformeerde geloof. Filips is zelf katholiek en noemt deze mensen ‘ketters’. Hij laat hen streng bestraffen en opsluiten in de gevangenis. Opstand De mensen worden zo kwaad, dat ze in opstand komen. Koning Filips stuurt een strenge Spaanse generaal, de hertog van Alva, om de rust te herstellen. Hij komt met tienduiz...
|
Verhaal 14 Bornse ‘Melbuuln’-----Grutterij Erven Ten Cate (1744-1967) De bijnaam van de Bornsen Schuin tegenover de toren van de Oude Kerk van Borne lag vroeger de fabriek van de Erven ten Cate. Daar werden van granen voedingsproducten gemaakt voor mens en dier, zoals allerlei soorten meel. De fabriek heeft hier bijna 225 jaar gestaan: van 1744 tot 1967. Aan dit bedrijf danken de inwoners van Borne hun bijnaam Melbuuln, meelzakken. Vooral Hengeloërs uit Hengelo noemen de Bornenaren zo en die noemen op hun beurt Hengeloërs Hengeler Weend. Dat betekent ‘opscheppers’. Het zijn gelukkig maar bijnamen, geen scheldwoorden. Als mensen elkaar zo ...
|
Verhaal 15 Heisa om de zusjes Hesselink-----Religieuze onverdraagzaamheid (1774-1778) Onverdraagzaam tegen mensen met een ander geloof Er zijn altijd mensen die zich bemoeien met het geloof van anderen. Vooral wanneer die een ander geloof of een andere overtuiging hebben dan zijzelf. Bijvoorbeeld als die ander moslim is of joods of hindoe of atheïst. Als mensen een ander geloof hebben, mogen ze dat van hen niet in het openbaar laten zien. Ze mogen bijvoorbeeld geen hoofddoekje dragen, geen keppeltje of een ander kledingstuk dat bij hun geloof hoort. Ook aan de gebouwen waar zij bijeen komen mag je daarvan niets zien of horen aan de buitenkant. Of het nu een kerk, een mos...
|
Verhaal 16 Een voorname bedrijfswoning-----Het Bussemakerhuis (1779) Een bijzonder huis Op nummer 11 aan de Ennekerdijk staat het Bussemakerhuis. Het is genoemd naar de linnenhandelaar Jan Bussemaker. Hij leefde van 1730 tot 1796. Zijn beroep was fabrikeur, een soort tussenhandelaar in textiel. Een fabrikeur koopt het linnen van de huiswevers en verkoopt de lappen stof aan klanten in de grote steden. Sommige linnenhandelaren hebben veel geld verdiend. Aan zijn grote en voorname huis kun je zien, dat dit ook voor Jan Bussemaker geldt. Het huis is heel bijzonder, omdat dit het enige fabrikeurshuis in Twente is dat nog niet is afgebroken. Het is ook de enige zic...
|
Verhaal 17 Gezondheid, hygiëne en gemak-----Dokters en nutsvoorzieningen (1781-1960) Ziekte en wetenschap Eeuwenlang worden mensen ziek zonder te weten hoe dat komt en wat ze eraan kunnen doen. Meestal gaat het vanzelf over, maar soms ook niet. Lang geleden hebben de dokters nog nooit gehoord van bacteriën, virussen en hygiëne. Dankzij de ontdekkingen van de geleerden weten de dokters steeds meer over allerlei ziekten en hoe je ze kunt genezen. Daardoor worden we tegenwoordig veel ouder dan vroeger. In 1880 werden de mensen in Nederland gemiddeld ongeveer 55 jaar oud, in 2005 ongeveer 78 jaar. De vrouwen een paar jaar ouder, mannen een paar jaar minder oud. Slech...
|
Verhaal 18 Peekoffie-----De vier Bornse cichoreifabriekjes (1820-1947) Boter, bier en zeep Er zijn vroeger allerlei kleine fabriekjes in Borne geweest. Ze maakten producten zoals boter, bier en zeep, die nu door grote internationale bedrijven worden gemaakt. Deze producten staan nog steeds bij iedereen in de koelkast of het keukenkastje. Andere producten waren vroeger een poosje populair, maar zijn nu helemaal vergeten. Een voorbeeld daarvan is cichorei. Er zijn in Borne zijn wel vier fabriekjes geweest, waar cichorei werd gemaakt. In 1820 wordt het eerste geopend, het laatste in 1969 afgebroken. Tot ongeveer 1947 is er in Borne nog cichorei gemaakt. Wat is c...
|
Verhaal 19 Een textielbedrijf van formaat-----Salomon Jacob Spanjaard (1828-1971) Een joodse jongeman uit Duitsland Rond 1800 maakt een joodse jongeman van 17 jaar oud uit Duitsland de verre reis naar Nederland. Hij komt uit het plaatsje Bodendorf bij de stad Remagen aan de Rijn. Zijn naam is Salomon Jacob (1783-1861), maar hij neemt later de familienaam Spanjaard aan. Hij komt in Borne terecht en trouwt er in 1811 met het joodse meisje Sara David. Zij kiest later de achternaam Van Gelder. Eerst komt Salomon Jacob aan de kost met de handel in oude kleren, maar al gauw bouwt hij een textielbedrijf op dat veel voor het kleine Borne zal gaan betekenen. Een slimme zakenman ...
|
Verhaal 20 Een gemeentebestuur van boeren-----De marken (ca. 1250-1850) Weinig woeste grond De uitgestrekte woeste gronden zijn onvruchtbaar, maar toch onmisbaar voor de boeren. Voor het steken van heideplaggen, maar ook vanwege de turf voor de verwarming. Op de woeste gronden grazen schapen en koeien. Hier en daar kunnen bomen worden gekapt voor het hout. Zolang er maar weinig boeren zijn, mag elke boer zijn gang gaan. Maar er komen steeds meer boeren. In de 13de eeuw zijn er zo veel, dat er te weinig woeste grond is voor al die nieuwkomers. Dat gaat zo niet langer. Er moet iets aan gedaan worden. De marken De oudste boerenfamilies richten een soort gemeent...
|
Verhaal 21 Nieuwe grondwet brengt godsdienstvrijheid-----Kloosters (1855-1999) Vrijheid van godsdienst Het klooster van Ruinen in Drenthe is al vóór 1206 eigenaar van de kerk in Borne. Pas ver in de 19de eeuw komt er in Borne zelf een klooster. Later zijn er zelfs nog drie bij gekomen. Eeuwenlang mogen de katholieken geen kloosters hebben in ons land. In de Franse tijd, van 1795 tot 1813, komt er een scheiding tussen kerk en staat. Dat wil zeggen dat de regering (de staat) zich niet meer met godsdienstzaken (de kerk) mag bemoeien. De katholieken krijgen dan meer vrijheid. In 1848 komt er een nieuwe grondwet. Daarin staat dat iedereen voortaan vrijheid van...
|
Verhaal 22 Het bevrijdingsfeest-----Een herinnering aan de Franse tijd(1863) De Franse tijd De tijd van 1795 tot 1813 noemen we de Franse tijd. In die tijd was Nederland een vazalstaat van Frankrijk. Vanaf 1810 was ons land zelfs een deel van Frankrijk. In een vazalstaat heeft een ander land het voor het zeggen. In 1806 krijgt ons land een Franse koning. Hij is een jongere broer van Napoleon, de keizer van Frankrijk. Lodewijk is een goede koning voor ons land. Hij wil niet dat wij steeds meer belasting aan Frankrijk moeten betalen en dat onze jonge mannen in het Franse leger moeten vechten. Napoleon voert overal oorlog, zelfs tot ver in Rusland. Hij wil heel Europa v...
|
Verhaal 23 Onderwijs en bezinning-----Johannesgesticht en Retraitehuis (1894-1999) Beter onderwijs voor meisjes Rond 1890 maakt pastoor Hendriks van Borne zich zorgen over het onderwijs voor jonge meisjes. Dat moet beter. Hij wil daar iets aan doen door ’eene bewaar- en leerschool’ voor meisjes op te richten. Hij praat er eens over met de pastoor van Rijssen en die brengt hem op een idee. Ook in Rijssen was het met het onderwijs voor meisjes maar droevig gesteld. De pastoor van Rijssen heeft de Zusters van Liefde uit Schijndel (in NoordBrabant) gevraagd om een meisjesschool in Rijssen op te richten. De school staat er nu en de pastoor is heel tevreden. De nonne...
|