Graven in een grensgebied

Veilig verpakt, met kenmerk en wel, ligt in het kaartendepot een kaart met prachtige plaatsnamen. Middenin prijkt de rivier de Lende. Je ziet het water bijna stromen, traag gaand in een brede bedding die af en toe versmalt en meandert. Links onderaan een noordpijl, en een sterk vestingwerk. Langs de Lende stevige dijken, en er liggen rechte wegen geflankeerd door bomen.

Niets en toch veel
Er staat geen naam van de maker vermeld, geen titel, geen schaalstok, geen legenda. De kaart is sober ingekleurd, maar heel gedetailleerd. In ieder plaatsje staat een kerk getekend. We zien molentjes, allemaal van het type standerdmolen. Dit type werd helemaal opgetrokken in hout en stond op sterke staande poten, de standaard. In de achttiende eeuw werden veel standerdmolens afgebroken om vervangen te worden door moderne. Omdat op de kaart geen jaartal vermeld staat, zouden we voorzichtig kunnen concluderen dat de kans aanwezig is dat zij wellicht vervaardigd is in de achttiende eeuw.

Ondanks de inkleuring is er veel op te zien. Van links naar rechts lezen we Kuinder, Slijkenburg, vlak na de molen naar links de rivier de Cuinder, rechtsaf de Lende, langs ’t Clooster naar Ossies-siel in het zuiden, Gapenburg ligt ten noorden van de rivier, tegenover Oldemark (zonder t) en Blesdijk. De plaatsen worden verbonden met het Oude Veer. Verderop staan de Blesse, Peperga, Steggerden en Hillen Verlaat duidelijk te lezen. Het houdt op bij de Hoeve en Finkega. Ten noorden van de rivier de Lende staan - van oost naar west - bijna recht in een rij Nieuholpade, Oudeholtpa, Wolvega, Sonnega, Oudetrijn, Nieuwetrijn en Spange. Kuinder kan iedereen wel terugvoeren naar Kuinre, dat tegenwoordig tegen de Noordoostpolder aanligt. Wolvega en Ossies-siel zijn plaatsen van aardig formaat. De andere namen zijn net als op de kaart, ook tegenwoordig niet meer dan een vlek of benamingen van een dijk. Het is interessant om Google Maps er even bij te pakken.Huidige situaties
De N351 ligt als een dikke streep over het groene vlak, parallel eraan loopt de oude weg, die ook op de kaart staat. De plaatsnamen (bijvoorbeeld Nijetrijne, Oldeholtpade, Spanga, Vinkega, Ossenzijl) zijn nagenoeg onveranderd. Wolvega lijkt wel ontploft. Vroeger, in de tijd van de kaart, niet veel groter dan Oldetrijne of Sonnega, zo lijkt het. Wat heeft ervoor gezorgd dat deze stad zo uit haar voegen is gebarsten? (Deze vraag moet ergens anders maar beantwoord worden). Van een klooster langs de Lende, evenals van een verlaat (sluis) is niets meer terug te vinden. Kunnen we nog graven in de archieftoegangen?

Archivistisch verband
Op archieven.nl kan gezocht worden op plaatsnaam, maar de kaarten die tevoorschijn komen zijn meestal negentiende-eeuws. Te laat voor onze kaart. Er is een toegang van een conceptinventaris van de kaartencollectie van het oude Rijksarchief Overijssel (RAO) toegangsnummer 0266.1, met inventarisnummer 391, maar de beschrijvingen van de oude RAO-inventaris kloppen nét niet met deze kaart.

Is er nog een archivistisch verband? Ooit hoorde de kaart bij een dossier of archiefstuk, dat kan niet anders. Kaarten zoals deze maakte men niet zomaar. De rivier de Lende vormt nog steeds de grens tussen Friesland en Overijssel. We hebben van doen met een grenskaart. De banden van Ridderschap en Steden op de studiezaal van het HCO in Zwolle bieden soelaas. In Band F-G staat in het gekopieerde trefwoordenregister in sierlijke letters ‘Grensscheiding’. Aangezien het om een grenskaart gaat, is het zinvol deze bladzijde erbij te pakken. ‘1794’, staat er, ’18 maart. Geapprobeerd [goedgekeurd] het verrigte door de […] Drost van Vollenhove en W.F. van Hemert, burgemeester van Campen betreffende de territoriale scheiding tusschen deze Prov. [Overijssel dus] en die van Vriesland, achter de Cuinre […]’. Dat is onze kaart. Dus toch een verband. Het handelt het om de goedkeuring van de in kaart gebrachte grens tussen Overijssel en Friesland. Inderdaad vervaardigd in de achttiende eeuw (1794). Op Google Maps is te zien dat de rivier hier en daar door middel van een kanalisatie (de Noordwooldervaart) is rechtgetrokken, maar de Overijssels-Friese grens is dat niet. Omdat het een provinciegrens is, hoort de kaart bij de archieven die betrekking hebben op de provincie of een voorloper ervan. In dit geval de toegang Staten van Overijssel, Ridderschap en Steden, nummer 0003.1, in het register onder de G van Grensscheiding.

- Ester Smit, team Collecties