De Stichterij en Landgoed Den Vossenbosch

Het bestuur van de Historische Kring Wederden werd afgelopen jaar, tijdens een prachtige wandeling over en langs het voormalige Hurener Veld, door haar voorzitter verrast met een bezoek aan het Wierdense landgoed Den Vossenbosch. Voor velen een onbekende bezienswaardigheid, dit in tegenstelling tot de naastliggende manege en het aanpalende bungalowpark. En dat terwijl de oprijlaan met prachtige rhododendrons tussen de Hexelseweg en de Oude Zwolseweg bij velen juist een zeer bekend verschijnsel is. Met het bezoek was de kiem voor dit artikel gelegd terwijl de lezing van Jaap Scholten (op 10 maart 2016) – over zijn boek Horizon City en de geschiedenis van zijn Twentse fabrikantenfamilie – voor de benodigde verbreding zorgde.  

De stuwwal in het landschap tussen Wierden en Hoge Hexel is waarschijnlijk ontstaan als gevolg van opstuwend ijs. De hoger gelegen grond die na het verdwijnen van het ijs achterbleef werd na verloop van tijd in gebruik genomen als landbouwgrond en door eigenaren en pachters van diverse erven gezamenlijk beheerd. Het Vossenbos is een driehoekig gebied op deze stuwwal ter hoogte van de plaats waar de Hexelseweg en de Oude Zwolseweg samenkomen. Het terrein omvat ruwweg manege De Vossenbos (voorheen Kamp Vossenbos en daarvoor Arbeidskamp Vossenbos), landgoed Den Vossenbosch, bungalowpark Hoge Hexel, de boerderij van de familie Hoksbergen en alle bijbehorende landerijen. Voorheen stond deze plaats bekend als “De Stichterij” of “Het Sticht”. Uit de aanwezigheid van diverse grafheuvels valt af te leiden dat het gebied al heel lang wordt bewoond.  

Buitenverblijf

In de tijd dat de textielindustrie floreerde in Twente had vrijwel elke textielfamilie een buitenverblijf. Landgoed Den Vossenbosch was het buitenverblijf van de familie Scholten die het in 1919 lieten bouwen. Het landgoed ligt te midden van bossen en voormalige woeste gronden waar vroeger vermoedelijk veel vossen voorkwamen. De familie Scholten kwam rond het jachtseizoen altijd met andere textielfamilies bij elkaar op het landgoed. Alle ornamenten van het huis werden afgestemd op de omgeving. Zo werden op het toegangshek grote, koperen vossen aangebracht en liet de familie Scholten bijpassende toegangslampen met vossen erop maken. De parkachtige omgeving met aangelegde lanen is ontworpen en aangelegd door landschapsarchitect Leonard Anthonij Springer (1855-1940). Hij liet de vijver op het landgoed met de hand uitgraven waarna het vrijgekomen zand werd gebruikt om een hogere ligging voor de woning te realiseren. Hierdoor reikte het uitzicht vanaf het landhuis veel verder dan normaal. Een citaat uit de beschrijving van dit gemeentelijk monument maakt duidelijk hoe het pand er ongeveer uit ziet: “Het pand heeft een rieten schilddak met ruim overstek op sporen en met twee schoorstenen op de nokhoeken. De gepleisterde gevels rusten op een bakstenen plint. In de voorgevel een teruggelegde topgevel met beschoten geveltop. In dit geveldeel bevindt zich de entree met zijlichten onder rondboog. De vensterpartijen bestaan uit gepaarde vierruits vensters, uitgezonderd de zesruits vensters rechts van de entree. Aan de rechtergevel smalle tweeruits vensters en een nieuwe dubbele rondboogdeur. Alle vensters hebben een gemetselde strek en zijn behangen met luiken met zandlopermotief. Aan de achterzijde nieuwe balkondeuren en nieuwe grote vensters. Hier tevens een trapeziumvormige uitbouw met balkon op de verdieping. De oorspronkelijke gevelindeling van het koetshuis onder rietgedekt zadeldak is grotendeels gewijzigd. De villa is waardevol vanwege de geschiedenis van het pand waarbij de vakantiewoning tot permanente woning werd verbouwd. Daarnaast van belang vanwege de ligging en ensemblewaarden met parkaanleg en voormalig koetshuis.” Landgoed Den Vossenbosch vormt landschappelijk een duidelijke eenheid met haar opgaand bos, grasveld en tuinen. De uitgesproken ligging van het landhuis voor het grasveld met de daarachter gelegen vijver is zeer beeldbepalend. Uiteraard staat er ook – zoals het een landgoed betaamt – een magnoliaboom te pronken.

Van gesloten naar steeds vaker open

Landgoed Den Vossenbosch is aanvankelijk gebouwd als vakantiewoning, later vergroot en opgehoogd om geschikt te zijn voor permanente bewoning. Veel oudere Wierdenaren kunnen zich de vijver nog herinneren uit hun jeugd. Er mocht van de familie Scholten al naar gelang het seizoen in gezwommen danwel op geschaatst worden. Verder dan dat kwamen de meesten echter niet; het hek aan de Oude Zwolseweg zat meestal dicht. Een dochter van kapper Pas uit Wierden schreef mij daarover: “In de jaren 1960 – 1979 ging mijn vader regelmatig naar dhr. Scholten om te knippen. Als één van de kinderen weleens meeging in de auto dan moesten zij op de oprijlaan blijven wachten.” De familie Scholten verkocht landgoed Den Vossenbosch rond 1981 – vraagprijs was destijds 600.000 gulden – aan dhr. Marsman. Deze verkocht het vervolgens al snel weer door aan de familie Schuiling die het op hun beurt in 1991 weer aan de van oorsprong Amsterdamse familie Horneman-Jobst doorverkochten. Michel Wisse-Nijssen schreef over Het Vossenbosch: “Daar heb ik vroeger (vanaf 1983/84) mijn vader nog geholpen, die was daar tuinman bij de Fam Schuiling. Vakanties doorgebracht, kerst gevierd, gevist in de vijver. Het was er zo mooi!” Het is de familie Horneman-Jobst die het hek aan de Oude Zwolseweg tegenwoordig steeds vaker open zet en daarmee ruimte en cachet geeft aan bijzondere evenementen zoals bijvoorbeeld een openluchtconcert van Orkest van het Oosten of de traditionele slipjacht van de ruitervereniging De Eschruiters.  

Allemaal familie van elkaar

In verband met het samenstellen van dit artikel heb ik wat genealogisch onderzoek gedaan naar de vroegere bewoners van landgoed Den Vossenbosch en hun collegae / concurrenten in de regio. Eén van de conclusies van dat onderzoek is dat vrijwel alle Twentse / Achterhoekse fabrikanten op de één of andere manier familie van elkaar waren ........ Geld trouwde tenslotte geld. Hierbij in alfabetische volgorde de namen van de Oost-Nederlandse fabrikanten / industriëlen die in ieder geval aan elkaar verzwagerd waren. Dikgedrukt de meest omvangrijke bedrijven volgens “De Textielbaronnen” van de hand van Bastiaan Willink:   

André de la Porte, Ankersmid, Bartelink, Bavink, Blijdenstein, Broese, Broese van Groenou, Bussemaker, Cardinaal, Ten Cate, Van Cleef, Cromhoff, van Delden, Dikkers, Ebbinge, Elderink, Gelderman, Van Heek, Hofkes, Hofstede Crull, Ter Horst, Jannink, Jaeger, Jansen, Jordaan, Ter Kuile, Ledeboer, Lammerink, Lasonder, Van der Muelen, Palthe, Paschen, Poerink, Roessingh, Salomonson, Scholten, Stork, Stroink, Tattersall, Tilanus, Udink ten Cate, Willink en Van Wulfften Palthe.

Er waren daarnaast ook familiebanden met fabrikanten elders in Nederland zoals Duijvis, Ebeling en Verkade. De “niet-verzwagerende” Oost-Nederlandse fabrikanten (Bendien, Cohen, van Dam, Denekamp, de Haas, Hazemeijer, Hedeman, Hisschemöller, Kan, Menko, de Monchij, Serphos, Tusveld en Zwartz) waren in de meeste gevallen van Joodse komaf.    

De fabrikanten hadden dus buitenverblijven / landgoederen. In Wierden betrof dat niet allen de Scholten’s (Den Vossenbosch, Oude Zwolseweg) maar ook Tilanus (De Dannenkamp, Haarboersweg) en Van Wulfften Palthe (Ebina, Oude Tolweg). Daarnaast bezat men links en rechts gronden en boerderijen die werden verpacht aan de lokale bevolking. Sprekende voorbeelden daarvan zijn landgoed de Barkel (ooit eigendom van de Ten Cate’s), landgoed de Haarboer (ook van de Ten Cate’s) en boerderij ’t Winkel (van de familie Ter Horst uit Rijssen).

Het landgoed anno 2016

Het opgaande bos van het landgoed heeft een gemengd karakter met loof- en naaldbomen. Daarbij heeft het westelijke bos een bovengemiddeld stamtal vanwege intensieve kapwerkzaamheden in WOII. Vóór 1940 was het landgoed overigens aanzienlijk groter (230 ha) en strekte het zich verder noordwaarts uit over velden en bosgronden. De onvermijdelijke inkrimping van het landgoed werd veroorzaakt door de verkoop van akkergrond in de naoorlogse jaren waarin de textielindustrie steedsmeer terrein verloor. In 1991 kwam het landgoed zoals gezegd in handen van de familie Horneman-Jobst. Het dagelijkse beheer ervan wordt anno 2017 verzorgd door eigenaresse Alijda Jobst-Horneman en haar beide kinderen. Alle opbrengsten van de evenementen die op het landgoed plaatsvinden, zullen door de familie worden aangewend voor de instandhouding van het cultureel erfgoed. Op landgoed Den Vossenbosch geniet men met volle teugen en wil men graag anderen laten meegenieten. Met veel plezier deelt men het prachtige landgoed door er evenementen te organiseren. Ook is het landgoed beschikbaar als trouw-, foto- en filmlocatie en voor educatieve doeleinden. Meer informatie: http://landgoeddenvossenbosch.nl/, info@landgoeddenvossenbosch.nl of telefoon 06–21210129.  

Met dank aan: Alijda Jobst-Horneman, Ina Pas, Michel Wisse-Nijssen en Theo Pigge.