De bibliotheek van het klooster Windesheim

De bibliotheek van het klooster Windesheim

Het bekendste klooster van de Moderne Devotie is het klooster van de reguliere kanunniken van sint Augustinus te Windesheim, nabij Zwolle. Het klooster is in 1387 op verzoek van Geert Grote (1340-1384) gesticht onder leiding van Florens Radewijns (ca. 1350-1400), zijn directe opvolger. Dit ‘moederklooster’ van de Moderne Devotie kwam in de jaren daarna aan het hoofd te staan van een groep kloosters die eveneens onder de regel van Augustinus en met het gedachtegoed van de Moderne Devotie zijn ingericht. Samen vormden deze kloosters het Kapittel van Windesheim (tegenwoordig meestal ‘Congregatie van Windesheim’ genoemd).

Als vlaggenschip van de Moderne Devotie en het Kapittel van Windesheim moet het klooster in het bezit zijn geweest van een omvangrijke collectie boeken, zowel manuscripten als oude drukken. Studie was een belangrijk onderdeel van de dagbesteding van de kloosterbewoners. Hiervoor was het van belang dat er voldoende studiemateriaal binnen de kloostermuren aanwezig was en hiervoor werd dan ook een bibliotheek aangelegd. De bibliotheek en het aanpalende scriptorium vormden samen met de kloosterkerk het hart van menig Middeleeuws klooster. De bibliothecaris was verantwoordelijk voor het beheer en de uitbreiding van de boekencollectie. Een wezenlijk onderdeel van het uitdijen van de bibliotheek betrof het zelf vervaardigen van boeken: in het scriptorium werden door de broeders vlijtig boeken gekopieerd. Het scriptorium van het klooster Windesheim had een toonaangevende functie, omdat er ook teksten werden becommentarieerd en geredigeerd. Wat de omvang van de kloosterbibliotheek is geweest, weten we niet. Slechts een klein deel van de boeken heeft de tand des tijds doorstaan. Wat rest van deze bibliotheek, ligt goed opgeborgen in de depots van het Historisch Centrum Overijssel.

Omdat de bibliotheek primair werd gebruikt voor studie, geven de titels in de catalogus van deze collectie een goed beeld van datgene waar de broeders van Windesheim zich mee bezig hielden. Werken van zowel kerkvaders als invloedrijke Middeleeuwse theologen en mystici die de Moderne Devotie hebben geïnspireerd, liggen naast werken die door Moderne Devoten zelf zijn geschreven. Zo treffen we onder andere werken van Bernardus van Clairvaux, Anselmus van Canterbury, Henricus Suso, Albertus Magnus en de kerkvader st. Hieronimus aan naast traktaten van Gerard Zerbolt van Zutphen, een bekende telg uit de schoot van de Moderne Devotie. Ook is de invloed van de kartuizers terug te vinden in de bibliotheek van de broeders te Windesheim, een beweging waar Geert Grote zich behoorlijk door heeft laten beïnvloeden. De regulieren te Windesheim hielden zich dus ook nadat hun naam binnen en buiten de eigen kring al was gevestigd, nog steeds bezig met hun eigen wortels. Ze bleven actief hun gedachtegoed vormgeven en droegen dit in tal van aspecten uit aan hun navolgers.

Voor meer informatie over het klooster Windesheim of de catalogus van de collectie Windesheim in het HCO, blijft het werk van Acquoy uit 1875 toch het standaardwerk:

J.G.R. Acquoy, Het klooster te Windesheim en zijn invloed (Utrecht: gebr. Van der Post, 1875) deel 1 en 2.