Van de (waters)nood een deugd maken

Van de (waters)nood een deugd maken

Omdat het de hele maand januari 1916 steeds maar blijft stormen, komt er geen eind aan de wateroverlast. Grote delen van het land rond de Zuiderzee staan nog onder water, telkens bezwijken weer andere dijken, de derde week van januari begint er mee, dat ook Nijkerk rampgebied wordt. Geen wonder dat een aloud plan uit de kast getrokken wordt: afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee.

Nu was er al in de negentiende eeuw een Zuiderzee-Vereniging opgericht die de inpoldering al vele jaren propageert. Deze club krijgt nu de wind in de rug. Letterlijk èn figuurlijk. Om de plannen te propageren, houden bestuursleden van de Vereniging lezingen, bij voorkeur in de buurt van getroffen gebieden. Daar is het klimaat natuurlijk het gunstigst. Zo is op 20 januari de schouwburgzaal van Odeon het toneel van zo’n propagandapraatje, de belangstelling is groot en de krant besteedt er bijna een hele pagina aan (en dat is wel drie keer meer tekst dan in een moderne krant).

Het historisch overzicht van de spreker begint al midden in de negentiende eeuw. De plannen dagteekenen reeds van 1849. Interessant, maar voorlopig zonder actieve gevolgen. Opvallend is het verschuiven van de grens. Oorspronkelijk zou de afsluitdijk van Enkhuizen naar Urk lopen, in de definitieve plannen werd dat van Wieringen naar Friesland. Bij deze presentatie dacht men nog negen (9!) jaar voor die dijk nodig te hebben, toen men er uiteindelijk in 1927 aan begon, werd de klus in een jaar of vijf geklaard.

De plannen voorzagen verder in inpoldering, want er was goede landbouwgrond te winnen – zo kon het project zich zelf betalen. Er zouden binnen den afsluitdijk vier droogmakingen tot stand worden gebracht. De geplande volgorde ging tegen de wijzers van de klok in: Eerst de Noorwestelijke, de Wieringerwaard. Dat is gebeurd, nog in de jaren dertig, al werd de naam Wieringermeer gebruikelijker. Dan de Zuidwestelijke, bij Hoorn, Edam en Marken. Die Markerwaard is er, zoals bekend, nooit gekomen: te weinig rendement, al helemaal niet als verlengstuk van Schiphol. Verder de Zuidoostelijke, van Muiden naar Kampen boven Harderwijk. Dat is uiteindelijk als laatste gerealiseerd, in twee helften, rond Lelystad en rond Almere, Flevoland. En eindelijk de Noordoostelijke, die aan den Overijsselschen oever. In de definitieve uitwerking werd dat de tweede, de Noordoostpolder, volop in ontwikkeling tijdens de Tweede Wereldoorlog. De plannen zijn dus wat omgezet, maar het oorspronkelijke idee van minister Ir. Lely is verregaand realiteit geworden, al is het in de loop der tijden wel enigszins, hoe zal ik het zeggen, verwaterd. Overigens niet alleen vanwege de Markerwaard, maar ook aan de Zuidkant. Daar bleek het Veluwemeer uiteraard toeristisch aantrekkelijk, maar het was ook bittere noodzaak. Want bij de Noordoostpolder heeft men kostbaar leergeld moeten betalen: Die was vastgebouwd aan het oude land, daardoor zakte daar de waterspiegel en kreeg men te maken met het kostbare probleem van inklinkende gronden.

Oppositie was er in 1916 nog genoeg. Vooral van de kant van de visserij: Zuiderzeevis zou IJsselmeer-zoetwatervis worden, dat zagen de vissers niet zitten. Een sterk tegenargument was de verbetering van de waterkwaliteit in het oude land, van brak naar zoet. Maar de strijd was dus nog niet gestreden, het begin van de werkzaamheden zou nog een jaar of tien moeten wachten.

Intussen zat men nog met de gevolgen van de watersnood. Gelukkig stroomden de giften gul van alle kanten binnen. Vooral die van koninklijke kant krijgen vermelding in de krant, keizers en koningen doneren ondanks de oorlog. Onder de kop Het Prinsesje en de watersnood  staat het bericht, dat Prinses Juliana, nog geen zeven, haar spaarpot en beursje bijna geheel geledigd en een bedrag van f 20,13 met een briefje dat zij heel alleen schreef, naar het watersnoodcomité gestuurd heeft.