Zr. Anthonie Koolen: ‘Neem het leven zoals het komt’

Haar witte habijt met zwarte kap maakt zichtbaar dat Zuster Anthonie in de traditie van de Moderne Devotie staat. Deze kledij wordt nog door welgeteld twee Nederlandse vrouwen gedragen. ‘Zuster Gerarda en ik zijn de laatst overgeblevenen van onze communiteit van reguliere kanunnikessen van Windesheim in Nederland’, stelt priorin Anthonie Koolen (Helmond, 1932). Haar leefgemeenschap is in 1997 vanuit klooster Soeterbeeck in Deursen naar verzorgingstehuis Sint Jozefoord in Nuland verhuisd. ‘We waren toen nog met elf zusters, maar de anderen zijn inmiddels bij de Heer’.

Slotklooster

Zuster Anthonie was oorspronkelijk ingetreden bij een congregatie die bekend staat als de Zusters van de Visitatie, in hun klooster te Tilburg. In 1953 is ze op 21-jarige leeftijd in dit *besloten klooster ingetreden. ‘Ze hebben het weleens over een roeping, maar bij mij is het geleidelijk gegroeid’, verklaart ze. ‘Het sprak mij gewoon heel erg aan, vooral het koorgebed. Als meisje ging ik weleens met mijn moeder naar het klooster van de clarissen, een heel gesloten gemeenschap. Het zingen van die zusters vond ik erg mooi. Zodoende is die wens in mij gegroeid. Een paar tantes en mijn zus waren bij actieve orden, maar ik wilde geen actieve zuster worden. Ik had het leven in een *slotklooster voor ogen’.

Als zuster legde Anthonie eerst haar tijdelijke geloften af, waardoor ze *novice werd, later gevolgd door haar eeuwige geloften van maagdelijkheid, gehoorzaamheid en armoede af – hierna was er geen weg meer terug. Voor haar intrede had ze een tijdlang een relatie: ‘Maar toen het erop aan kwam, dacht ik: “Dit wil ik niet”. Ik heb hem gezegd dat ik naar het klooster wilde. Dat was mijn keuze’. De gelofte van gehoorzaamheid betekende vooral dat ze gehoor moest geven aan haar overste. ‘Tegenwoordig gaat het allemaal veel meer in overleg’, stelt de priorin. ‘Nu hebben ze het ook over soberheid in plaats van armoede. Maar het komt op hetzelfde neer. Ik heb altijd uit een gemeenschappelijke kas geleefd. Die staat op naam van de reguliere kanunnikessen. Verder heb je niets. Ik heb zelf geen bankrekening, nooit gehad ook’.

Evenals in klooster Soeterbeeck leidden de Zusters van de Visitatie een afgezonderd leven. Een zogenaamde ‘buitenzuster’ van elders verzorgde de contacten met de buitenwereld en deed de boodschappen. ‘Bezoek kon alleen in een spreekkamer komen’, vertelt Zuster Anthonie. ‘Er zaten tralies tussen ons en de familie. Je mocht niet naar elkaar toe. Je kon net je hand door de tralies steken om elkaar te begroeten. Maar het hoorde erbij. Je hebt het gewild, dus moet je het maar aanvaarden’. Onder invloed van het Tweede Vaticaans Concilie kwam aan het gesloten karakter van de slotkloosters een einde. De tralies verdwenen en de familie kon gewoon op bezoek komen.

Rijke traditie

Vlak voor de opheffing van de vrijwel uitgestorven kloostergemeenschap in Tilburg stapte Zuster Anthonie in 1985 over naar klooster Soeterbeeck. De reguliere kanunnikessen in Deursen stonden meer open voor de buitenwereld dan de Zusters van de Visitatie. ‘Vroeger zaten de zusters boven en de bezoekers beneden in de kapel, zonder dat ze elkaar konden zien’, licht Zuster Anthonie toe. ‘Dat was in mijn tijd al niet meer. De tijdgeest was aan het veranderen. We hielden in Soeterbeeck ook rondleidingen in het klooster, en er waren gasten en bezinningsdagen’.

In 1991 werd Zuster Anthonie door de communiteit gekozen als priorin. Zo kreeg ze de dagelijkse leiding over de gemeenschap. Pater Van Dijk was haar geestelijk raadsman. Hij sprak veel over de betekenis van de Moderne Devotie. ‘Het is lastig over die innigheid te praten’, meent Zuster Anthonie, ‘want iedereen voelt dat anders. Die verre voorgangers zijn voor ons vooral van betekenis in het dagelijkse leven, bijvoorbeeld als het gaat om het ideaal van soberheid. Wij hoeven geen overdadig luxe eten of overdreven veel kleren. Neem het leven zoals het komt. Dat zit helemaal ingebakken in de Moderne Devotie’.

Het teruglopende aantal zusters maakte de exploitatie van het kloostercomplex steeds moeizamer. Met pijn in het hart besloot de communiteit het klooster in 1997 te verruilen voor een vleugel in Sint Jozefoord. Voor zover mogelijk proberen de laatste twee zusters twintig jaar later het dagritme van hun orde vast te houden. Zuster Anthonie: ‘In naam ben ik nog steeds priorin, maar wat houdt het eigenlijk in? We hebben geen eigen klooster meer en ik heb nog slechts één onderdaan’. Toch laat ze de moed niet zakken: ‘Met ons heengaan hoeven de idealen van de Moderne Devotie niet te verdwijnen. Ik denk dat ze op een andere manier wel zullen voortleven. Ik ben heel dankbaar dat we in deze rijke traditie mochten leven’.

Zie voor een film over de laatste zusters van Windesheim: https://youtu.be/pxrXnfAGSfw