De stadsrechten van Zwolle, 1230

Op 31 augustus 1230 vormt de ridderzaal van het bisschoppelijk paleis te Deventer het decor voor een historische gebeurtenis. Voor het eerst in de geschiedenis van het Sticht verheft de landsheer een dorp officieel tot stad. De eer valt te beurt aan de opkomende handelsnederzetting Zwolle.

Als dank voor hun trouwe diensten aan de bisschop mogen de bewoners voortaan hun eigen bestuur en verdediging regelen. De dorpelingen worden burgers met een bijzondere status, die hen meer aanzien, economische voordelen en een hoge mate van zelfstandigheid tegenover de landsheer garandeert. Het Zwolse voorbeeld vindt volop navolging. Het is echter opmerkelijk dat voor zover bekend de twee andere toonaangevende steden in Overijssel, Deventer en Kampen, nooit een formele akte van stadsrecht hebben ontvangen. Sinds 1848 kunnen geen stadsrechten meer verleend worden, omdat vanaf die tijd de wetgeving geen onderscheid meer maakt tussen dorpen en steden. Erg is dat niet, want stadsrechten hebben tegenwoordig geen praktische betekenis meer.

De verheffing van de nederzetting Zwolle tot een stad is verwoord in een Latijnse tekst van 250 woorden in het stadsprivilegeboek, dat omstreeks 1509 is aangelegd. In het boek staat dat Zwolle op 31 augustus 1230 tijdens een plechtige bijeenkomst in Deventer het stadsrecht ontving uit handen van de landsheer, de bisschop van Utrecht. Volgens A.J. Mensema, oud-archivaris van het Historisch Centrum Overijssel, is de tekst uit het privilegeboek overgeschreven uit een ander afschrift (uit de 13de eeuw). Het ontbreken van zegels of een officiële verklaring brengt hem tot de overtuiging dat Zwolle, evenals Kampen en Deventer, nooit een oorkonde met het stadsrecht heeft ontvangen.

Mensema's mening is opvallend omdat door historici tot voor kort de tekst uit het privilegeboek wel als bewijs voor het verkrijgen van het stadsrecht werd aanvaard. Op dit moment ontbreken voor beide opvattingen harde bewijzen. Ook de vraag waarom de landsheer besloot Zwolle het stadsrecht te verlenen, valt moeilijk te beantwoorden. Een dramatisch verlopen slag tussen Sallandse edelen en Drenten in 1227 zou een rol gespeeld kunnen hebben. De Zwollenaren slaagden er namelijk in na afloop van de slag in de gunst te komen van de landsheer. Het oudste stadszegel van Zwolle dateert uit het begin van de veertiende eeuw (1295) en draagt de afbeelding van de schutspatroon van de stad, aartsengel Michaël.