Dubbele achternamen verklaring

In het weetje van de week dit keer over (dubbele) achternamen. Misschien heeft u zich wel eens afgevraagd hoe de bekende, uit Twente afkomstige, voetballer Jan Vennegoor of  Hesselink aan zo’n bijzondere achternaam gekomen is. Die naam is net als bijvoorbeeld “Geerdink of Stam”, en “Scholten op Reimer” in Wierden bijvoorbeeld Maassen van de Brink, “Heuker op Hoek” en Busger op Vollenbroek een voorbeeld van de dubbele achternamen die in Twente voorkomen. In Twente nam vroeger iemand die met een erfdochter van een boer trouwde of een boerderij kocht of pachtte, meestal de naam van die boerderij over, zeker wanneer het een belangrijke oude boerderij betrof.  Zo zijn die boerderijnamen zeer lang bewaard gebleven. Er bestaan boerderijen in Twente die al meer dan 1000 jaar dezelfde naam hebben!      

Tot het instellen van de burgerlijke stand hadden achternamen in Twente nauwelijks betekenis.  Het merendeel van de Twentenaren was bovendien alleen maar bekend onder een bijnaam. Een paar voorbeelden uit vele: In Borne liep bijv. een dame rond die de kost verdiende met het lossen van turfschepen (zgn.“potten”).  Ze stond algemeen bekend onder de bijnaam “oale pot” en dan wist iedereen wie er bedoeld werd. Ze had overigens ook een dochter die het zelfde werk deed en haar bijnaam kunt u nu vast wel raden!  Een jongen die aan turnen deed en daar flink wat spiermassa door had opgebouwd, werd “spieren Hendrik” genoemd, hoewel hij in werkelijkheid Johan heette en er loopt in Twente nog iemand rond die in zijn jeugd wegens diens geringe belangstelling voor persoonlijke hygiëne onder de bijnaam “d’n viez’n” (de viezerik) bekend stond. 

De Fransen die het hier in het begin van de 19de eeuw voor het zeggen hadden, kregen er migraine van, dat iedereen maar naar believen zijn achternaam wijzigde of onder niet-vastgelegde bijnamen bekend stond.  Dat was namelijk lastig i.v.m. belastingheffing en de minstens even impopulaire militaire dienstplicht en zo.  Dus kwamen ze in 1811 met het instituut van de burgerlijke stand. Iedereen diende bij een (vaak Franse) ambtenaar te verschijnen om een achternaam vast te leggen. Velen (en niet alleen Twentenaren!) vonden dat maar lariekoek en gaven idiote of zelfs schunnige namen op. Anderen konden niet kiezen en zo kwamen ze aan de dubbele namen. Als bijv. een meneer Vennegoor was ingetrouwd op een boerderij Hesselink en niet kon beslissen welke van beide namen hij wilde aannemen, dan vulde de ambtenaar (die mogelijk wel wat kregel werd van die traag denkende Twentse boeren) eenvoudigweg beide namen in. die kersverse achternaam maakte meestal nauwelijks indruk op de bezitter, want iedereen dacht dat die flauwekul wel weer zou verdwijnen na het vertrek van de Fransen. Niet dus!

Foto-onderschrift foto boven. Hendrik Maassen van de Brink met de zigt, gereed om koren te maaien.

Foto-onderschrift foto 2. Theo Heuker op Hoek in een rol bij Wierden geet vedan.