Kwekerij "De Hoop" nieuwe werk bij Zwolle - Deel 1 - Het begin

Mijn geboortehuis stond in de Ruiterlaan in Zwollerkerspel. Het was het huis van oom Jan en tante Mina de Groot-Hogenkamp naast de ingang van het Engelse Werk met daarachter een kwekerij. Hier hadden mijn ouders na de oorlog woonruimte gevonden.

Ik heb het altijd een mooi idee gevonden dat ik daar, aan de rand van het Engelse Werk, ter wereld gekomen ben. Maar tot 2019 had het me verder niet bezig gehouden. De vondst van wat bonkaarten1 van vlak na de Eerste Wereldoorlog veranderde dit. Deze kaarten stonden op naam van J. de Groot Jz. en F. Reudler, beide wonend op nr. A40 in Spoolde. De bonkaarten bracht ik naar het HCO waar ze in dank werden aanvaard met de

begeleidende vraag of er 'iets meer over deze familie te vertellen was'. Een leuke vraag en ik ging op zoek naar het antwoord. Uitzoeken wanneer kwekerij “De Hoop” aan de Ruiterlaan in Zwollerkerspel aangelegd was én het bijbehorende huis gebouwd, leek mij een goed startpunt. Deze gegevens heb ik, ondanks veel speurwerk, niet kunnen vinden. Wel vond ik aanknopingspunten in de familiegeschiedenis van Jan de Groot. En, en passant, het antwoord op mijn eigen vraag welke familierelatie er tussen tante Mina en mijn moeder bestond.

In 1857 trouwde ene Jan de Groot uit Oldebroek in Zwollerkerspel met Geertien Hofman uit Spoolde. Zij gingen op nr. 522 in Spoolde wonen, een huis aan de Nieuwe Weg, de latere Beukenallee. Jan en Geertien kregen acht kinderen. De oudste, ook een Jan, trouwde in 1880 met Trijntje van Pijkeren uit Oldebroek. Ook zij gingen in Spoolde wonen, op nr. A66 . Dit huis stond aan de Grindweg tussen de Willemsvaart en het Nieuwe Werk, de latere Ruiterlaan. Komend vanaf het 'Thijssenbruggetje' over de Willemsvaart had je aan de linkerkant de theetuin van Thijssen, dan kwam de stadsvilla Frisia State van baron de Vos van Steenwijk met twee bedrijfswoningen en een koetshuis. Vlak voor het Nieuwe Werk waar de bocht naar rechts, richting Katerveer ging, stond, eveneens aan de linkerkant, een rijtje van vier huizen waarvan het derde huis nr. 66 was. Eigenaar van deze vier huizen was mevr. A.A.A. van Eysinga, echtgenote van baron de Vos van Steenwijk. De huizen wisselden vaak van bewoners , een aantal van hen werkte als knecht of tuinman op de Frisia State en de conclusie dat het hier om personeelswoningen gaat lijkt me niet verkeerd. Redelijkerwijs is ook aan te nemen dat Jan als tuinknecht5 op de Frisia State werkte. 

Jan en Trijntje kregen zeven kinderen, zes jongens en een meisje. De oudste, 'onze' Jan, werd geboren in 1881 en de jongste, Harm Jan, in 1900, een nakomertje dat slechts twee dagen oud werd. De eerste zes kinderen werden op het voornoemde adres geboren, de jongste op nr. A61, een huis aan het begin van de Nieuwe Weg. Bekend is dat er in deze buurt diverse boom- en bloemkwekerijen lagen. In juni 1899 bood notaris Van Reede een boomkwekerij te koop aan “gelegen aan de Veerallée”. De gedachte dat Jan deze wellicht gekocht heeft is, gezien het verdere verhaal, niet onmogelijk. Jan was weliswaar sinds 1885 aangesteld als werkbaas-tuinman van de plantsoenendienst in Zwolle, maar het was in die tijd niet ongewoon dat iemand naast zo'n baan ook een eigen kwekerij had of  huurde. De verschijning van een advertentie in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant in 1901, waarin J. de Groot Jr. coniferen en “pereboomen tegen opruimingsprijs” te koop  aanbood, adres Veerallée, Zwolle, ondersteunt dit vermoeden. In dezelfde maand staat zijn naam en adres ook onder advertenties van W.C. Boer, een boomkweker uit Boskoop die een filiaal in Zwolle aan de Veerallee had.

W.C. Boer, boomkweker uit Boskoop, biedt vanaf 1881 per advertentie geregeld vrucht- en andere bomen te koop aan die, op bestelling, in Zwolle afgehaald kunnen worden bij de losplaats aan de Beestenmarkt. In 1885 koopt hij een stuk grond aan de Veerallée, in de buurt van Café/Uitspanning Zomerzorg van W. Zwakenberg en villa Flora , waar hij een kwekerij begint, een filiaal van die in Boskoop. “Bij zijn afwezigheid gelieve men zich te wenden tot W. Zwakenberg” staat er in de advertenties. Tot 1899 is de strekking van de advertenties min of meer hetzelfde, daarna begint het te rommelen. Het filiaal heet in 1900 opeens “De Hoop”, daarna verandert de kop van de advertenties in “W.C. Boer & Zoon” en in 1900 in “W.C. Boer Jr.”. Dan verdwijnen 'het filiaal' én 'aanwijzer W. Zwakenberg' uit de advertenties. Eind 1901 en begin 1902 komt daar de toevoeging ”ook adres J. de Groot Veerallee” voor in de plaats. Dit is echter van korte duur. Tussen 1902 en 1905 adverteert Boer sporadisch meer in Zwolle, in 1903 kan er een prijscourant worden opgevraagd en in 1904 kunnen voorbeeldbomen bezien worden bij firma Wind in de Hoogstraat in Zwolle. Alles wijst er op dat het filiaal aan de Veerallée niet meer bestaat. Begin 1905 overlijdt W.C. Boer Sr. wat door een rouwadvertentie aan de Zwollenaren meegedeeld wordt. Zijn zoon, W.C. Boer Jr., laat een paar maand later per advertentie weten dat hij een filiaal geopend heeft achter villa Flora. De heer Baarslag, bloemist aldaar, zal de commissies opnemen. Ook dit heeft geen lange duur want in oktober wordt er in de advertenties meegedeeld dat het filiaal nu het adres “J. de Groot Jr. Veerallée” heeft. Soms met de toevoeging “Halfweg” erbij wat betekent dat deze kwekerij aan het eind van de Veerallee lag, daar waar de weg met een bocht om de Spoolderberg heen loopt en rechts de Nieuwe Weg begint. 

'Onze' Jan, de oudste zoon van Jan en Trijntje, is, zo blijkt uit zijn verdere loopbaan, intussen ook tuinman geworden. Om zichzelf te onderscheiden van zijn vader noemt hij zich J. de Groot Jz. De periode tussen 1902 en 1908 waarin 'onze' Jan een tuinman met een eigen kwekerij wordt, laat zich, vanwege de minimale feitelijke kennis, wat moeilijk beschrijven. De feiten: 1) een ansichtkaart uit 1903 geadresseerd aan J. de Groot Jr. bij het Nieuwe Werk; 2) na 1905 zijn er geen advertenties meer te vinden van het filiaal J. de Groot Jr. in de Veerallée; 3) in 1906 en 1907 verschijnen er advertenties van W.C. Boer en J. de Groot Jz. Zwolle; 4) vanaf oktober 1907 verschijnen er advertenties van J. de Groot Jz. met als ondertitel: ”voorheen W.C. Boer en J. de Groot Jz.” De kwekerij draagt nu de naam “De Hoop”; 5) Jan en Trijntje de Groot verhuizen drie dagen voor het huwelijk van 'onze' Jan in 1909, naar Zwolle; 6) bij het inschrijven in de burgerlijke stand van Zwolle geeft Jan Jr. aan gepensioneerd tuinman te zijn én werkbaas der gemeente.

Uit deze feiten zou het volgende verhaal geconstrueerd kunnen worden: Het gezin De Groot verhuist in 1902/1903 van de Nieuwe Weg weer naar de Grindweg. Nu naar het huis aan de andere kant van de weg tegenover het al eerder genoemde rijtje van vier huizen. Een huis met genoeg grond om een kwekerij aan te leggen, wat Jan Jz. dan ook, al dan niet met hulp van zijn vader, doet. Jan Jr. stopt in 1906 met zijn kwekerij aan de Veerallée en W.C. Boer gaat samenwerken met 'onze' Jan. In 1907 gaat Jan alleen verder met adres: Nieuwe Werk bij 1920 – Jan in de tuin achter het huis onder de naam Kwekerij “De Hoop”. Als hij in 1908 gaat trouwen verhuizen zijn .ouders met de drie, nog thuiswonende, zonen naar Zwolle. 

Omdat concrete gegevens over het ontstaan van de kwekerij en het huis ontbreken is er ook nog ruimte voor een andere mogelijkheid. Volgens een gerucht zou het huis eerst het koetshuis van de Frisia State geweest zijn, de grote deuren aan de achterkant van het huis zouden hierop wijzen. Ik heb hier zo mijn twijfels over. Op een kadastrale kaart12 uit de jaren 1882 – 1887 staan zowel een gebouw (Ruiterlaan 4) als het koetshuis van de Frisia State (aan de andere kant van de weg achter de vier 'personeelswoningen'13) ingetekend. Meer voor de hand liggend is de mogelijkheid dat de deuren van het koetshuis van de Frisia State gebruikt zijn bij de bouw, of een uitbouw, van de woning. In 1898 werden deze namelijk, samen met andere “van het koetshuis afkomende materialen” te koop aangeboden.