De namen van de Joodse mannen in Twilhaar - Deel 1

Vrijdagmiddag 10 juli 1942 arriveren 83 Joodse mannen uit Groningen in Rijkswerkkamp Twilhaar. Deze groep wordt de weken daaropvolgend aangevuld met individuele plaatsingen van mannen uit onder meer Amsterdam, Tilburg en Oss. Het kamp heeft plek voor 96 personen. De namen van deze gegijzelden vielen nauwelijks te achterhalen, omdat lijsten van deze tewerk gestelden – die wel degelijk hebben bestaan – op het eind van de oorlog zijn vernietigd, door mensen die hier kennelijk baat bij hadden. Zodoende moesten namen komen van de zeer weinig overlevenden, bekenden of buren. Na twintig jaar onderzoek zijn nu 42 namen bekend.

Van de eerst bekende groepsfoto van Joodse mannen in het werkkamp zijn inmiddels herkend:

Jozef Broekema (zittend, 2^e van links)

Geboren: 16 februari  1914 in Veendam , woonde aan de Parkweg32  in Groningen. Jozef was medewerker bij het rabbinaat. Hij is de enige van de groep Joodse mannen, waarvan wij weten, dat die een geslaagde vluchtpoging uit het werkkamp heeft ondernomen. Hij is naar Londen gegaan en is daar rabbi geworden. Hij trouwde met Lies Blitz en stichtte daar een gezin. Jozef Broekema is op 31 augustus 2000 in Londen overleden.

Joël van Coevorden (zittend midden, helemaal vooraan, bijna uit beeld)

Geboren  31 januari 1901 in Groningen. Hij woonde aan de Ruiterstraat 17a in Groningen en hij was kelner van beroep. Joël was getrouwd met Schoontje van der Veen en zij hadden een dochtertje Clara, dat blind was en op een blindenschool in Haren zat.

Joël van Coevorden is op 28 februari 1943 in Midden Europa vermoord, zijn vrouw Schoontje en de twaalfjarige Clara zijn op 16 april 1943 in Sobibor vermoord.

Jules van Coevorden (midden op de foto in wit overhemd, handen van zijn vader op de schouders)

Geboren 20 april 1925 in Groningen. Deze 17-jarige gymnasiast schreef een aantal brieven vanuit werkkamp Twilhaar aan zijn beste vriend en klasgenoot Peter Molendijk. De brieven zijn in 2018 boven water gekomen, toen de zoon van Peter deze achterin een boek van zijn overleden vader aantrof. Jules van Coevorden is slechts negen dagen nadat hij door de Duitsers vanuit Twilhaar is afgevoerd in Auschwitz vergast op 12 oktober 1942.

Hartog van Coevorden (de man in de overall met de Jodenster achter Jules)

Geboren op 15 november 1896 in Groningen. Van. Hij dreef handel in dierenvellen aan de Van Starkenborghstraat 9a, Groningen. Hartog was getrouwd met Vera Goldschmidt uit Hamburg en ze hadden één zoon. Het hele gezin is op dezelfde dag, 12 oktober 1942, in Auschwitz vermoord.

Manfred Benima (man in wit shirt, derde rij van onder)

Geboren 13 mei 1924 in Bunde. Hij was 18 jaar, toen hij met zijn vader in het werkkamp terecht kwam. Hij was koopman, waarschijnlijk hielp hij zijn vader, die een zaak had in etalage- en reclameartikelen aan de Westerkade. Manfred Benima is op 28 februari 1943 vermoord in Auschwitz.

Hugo Benima (de man rechts achter Manfred en Hartog)

Geboren op 4 februari 1898 in Bunde, Duitsland. Hij was koopman in etalage-artikelen, eerst in Winschoten, later aan de Westerkade 13 in Groningen. Hij verzorgde de Hebreeuwse letters van de Joodse teksten in het gebouw van de jeugdsjoel in de Folkingedwarsstraat. Hij trouwde met Else Kamp en samen kregen ze één zoon, Manfred. Hugo Benima wordt op 5 februari 1945 in Oranienburg om het leven gebracht, zijn vrouw Else Kamp op 5 november 1942 in Auschwitz.

Max van Berg (staand vierde van rechts)

Geboren 21 mei 1912 in Groningen. Hij was een kunstenaar en poppenspeler, die café’s in Groningen bezocht om op te treden. In Twilhaar beschilderde hij prentbriefkaarten, die hij verkocht onder medekampbewoners. Hij zat samen met zijn vader in dit werkkamp. Hij is op 21 mei 1943, op zijn verjaardag, vermoord in Sobibor.

Meier Behr (helemaal bovenaan, met schop omhoog)

Geboren 17 mei 1923 Groningen, woonde op de Nieuwstad 9a in die stad. Broer van de later zeer beroemd geworden musicus Benny Behr. Meier was zelf ook musicus evenals de derde broer, Jozef Behr, die ook in Twilhaar zat. Benny Behr was gemengd gehuwd en bleef zodoende nog even verschoond van werk in de werkkampen. Meier Behr is op 7 februari 1945 in Grosz-Rosen vermoord.

Mevrouw Esther Abram-Berkelo onthulde op 2 oktober 2003, samen met burgemeester Van Overbeeke van Hellendoorn, het monument ter nagedachtenis van de joodse mannen, die in werkkamp Twilhaar hebben gezeten. Van haar kregen we ook bovenstaande foto, van haar vader en ooms, in 1942 aan het werk op de Nijverdalse hei.

Nathan Berkelo (rechts vooraan)

Geboren 12 maart 1897 in Delfzijl. Natham trouwde met Rachel van Coevorden, ze woonden aan het Gedempte Zuiderdiep 103 en kregen drie dochters: Esther (1920), Clara (1925), en Betje (1932). Hij was kelner in hotel-restaurant De Unie op de Grote Markt in Groningen.Toen joodse mensen niet meer mochten werken is hij daar ontslagen en is hij huishoudelijk werk gaan doen bij joodse mensen thuis. Rachel, Clara en Betje worden op 26 oktober in Auschwitz vergast, Nathan is 31 maart 1944 ergens in Centraal Europa vermoord. Dochter Esther overleefde de oorlog.

Philip Berkelo (uiterst links)

Geboren 1 november 1905 in Groningen. Flip, zoals hij werd genoemd, trouwde met Lientje van Dam en ze woonden aan het Gedempte Zuiderdiep 115, vlakbij zijn broer Nathan. Zij kregen een zoontje Samuel. Hij zat in de muziek (hij was drummer) en heeft de later zeer beroemd geworden Benny Behr de lichte muziek geleerd. Lientje werd 15 oktober 1942 in Auschwitz om het leven gebracht, Flip werd op 24 maart 1945, vlak voor de bevrijding, in Buchenwald vermoord.

Michael Berkelo (midden, in licht overhemd)

Geboren  2 oktober 1915 in Groningen. Michael was de jongste van de broers en woonde nog bij zijn ouders thuis aan de Nieuwstad 22. Ook Michael zat in de muziek, ook hij heeft samen met Benny Behr gespeeld, evenals in The Bolly Band, een feestband van de jongens van Bollegraaf uit de Folkingestraat. Hij speelde piano en gaf les op dat instrument. Op zijn verjaardag wordt hij uit Twilhaar gehaald en naar Westerbork getransporteerd. Hij is op 28 februari 1943 in Auschwitz vermoord.

Bram Blok (tweede van links)

Bram is geboren op 16 mei 1912 en woont aan de Coehoornsingel 34a in Groningen. Hij was koopman van beroep en zat met meerderen uit het ouderlijk gezin in Twilhaar: vader Abraham Blok (geboren 18 december 1879 in Groningen, veehandelaar) en zijn broers Isaac Blok (geboren 1912, had een slagerij aan de Nieuwstad), Mo Blok(geboren 1905, dreef een broodjeszaak in de Folkingestraat 54, en verkocht daar voor de oorlog mooie grote kadetten met pekelvlees voor een kwartje, vier voor een gulden. Het is nu een cafe), Samuel Blok (geboren 1909, melkhandelaar in de Folkingestraat 51) en Levie Blok (geboren 1919, vertegenwoordiger van beroep).

Zijn vader Abraham wordt op 12 oktober 1942 in Auschwitz vermoord, tegelijk met zijn moeder Mietje Blok-Frank, zijn zus Jetje Blok en zijn zus Duifje Velleman-Blok, getrouwd met caféhouder

Frederik Velleman, wonend op de Nieuwstad 4. Frederik zat ook in Twilhaar. Bram is tegelijk met zijn broers Samuel, Levie, Mo en Isaac en diens vrouw Corrie Blok-Booij en hun 2-jarig dochtertje Mirjam, en zijn zwager Frederik Velleman op dezelfde dag, op 31 januari 1943, door de nazi’s vergast.

Issie Berkelo (handelaar in zakken), een vriend van deze familie Blok, zat eveneens in het Nijverdalse werkkamp. Niemand heeft deze man nog op foto’s uit Twilhaar herkend, maar misschien staat hij hier bij op de foto met andere leden van de familie Berkelo.