WO2 uitgelicht: Hoe Frits de Zwerver in het verzet kwam

Frits de Zwerver was één van de meest vooraanstaande verzetsmensen. Jan Hof heeft een boekje aan zijn activiteiten tijdens de oorlogsjaren gewijd – deels een serieuze (deel)biografie, deels godsdienstig pamflet, deels avonturenroman. Dat het wel een avonturenroman lijkt, komt natuurlijk door de boeiende feiten, maar ook door de verteltrant, die vele gesprekken weergeeft alsof de schrijver er bij was, enigszins romantiserend dus. Het religieuze karakter komt door het feit, dat Frits de Zwerver van zijn vak dominee was, en dat speelde ook bij zijn verzetswerk een grote rol. Zijn voornaamste taak binnen het kader van de LO (de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers) was het zoeken van onderduikplekken, en in elk plaatsje combineerde hij die zoektocht met een kerkdienst. Wonderlijk genoeg heeft hij dat tot in het voorjaar van 1944 kunnen volhouden, toen kwam het toch nog tot een arrestatie wegens een vervalst persoonsbewijs, gevolgd door een spectaculaire bevrijdingsactie uit de Arnhemse Koepelgevangenis door de KP (de Landelijke Knokploegen) en ironisch genoeg bijna een jaar eigen onderduik. Want ds. Frits Slomp, alias Frits de Zwerver, bleef één van de meest gezochte verzetsstrijders. Die schuilnaam Zwerver had een reële achtergrond: Hij moest veel reizen en deed dat uitsluitend per trein, voor de grotere afstanden, maar als het enigszins kon per fiets. Zo kon je op een gewone fiets zonder verzet een hoofdrol spelen in het Verzet.

Dat er zoveel gefietst kon worden, lag aan dominees standplaats: Heemse bij Hardenberg. Op landelijk terrein met smalle weggetjes was de fiets het meest praktische vervoermiddel, ook voor dominees talrijke contacten over de grens. In die meest westelijke Duitse pastorieën, bijvoorbeeld in de omgeving van Bentheim, discussieerde ds. Slomp heel wat af over de opkomst van het nationaalsocialisme. Al jaren voor de overval op Nederland probeerde hij zijn Duitse ambtsbroeders te motiveren tot verzet. Klein maar opvliegend protesteerde hij met gereformeerde rechtlijnigheid tegen de manier waarop Hitler de kerken aan zich onderwierp. Hakenkruisvlaggen op de kerktoren? Slomp riep op tot boycot – zonder veel succes. Pastors die de eed van trouw aan de Führer moesten afleggen? Ook hier had het protest van Slomp tegen dat heidense bevel niet veel meer gevolg dan dat hij teruggestuurd werd naar zijn eigen land. Maar toen had hij al lang in de gaten dat die duivelse Hitler zich goddelijke status aanmat, een gevaar voor de mensheid. Prima leerschool voor de verzetsdominee.

De eerste verzetsdaad (zie Jan Hof: Frits de Zwerver. Twaalf jaar strijd tegen de naziterreur, Utrecht 2013, p. 56 e.v.) dateert al uit 1938, lang voor de oorlog. Hij richtte zich tegen de rooms-katholieke (!) minister van Sociale Zaken Romme, die een inderdaad onzalig plan had opgevat voor radicale maatregelen tegen de enorme werkloosheid in Nederland. Met lede ogen zag men in Den Haag de opbloei van de Duitse economie, de beste werkloosheidbestrijding. Waarom daar niet van profiteren? En zo nodigde Romme Nederlandse werklozen uit, in de Duitse industrie te gaan werken. Achteraf gezien een ongehoorde politieke brutaliteit, Arbeitseinsatz avant la lettre. Het werd nog erger, toen Romme aankondigde, dat weigeraars hun werklozenuitkering, de “steun”, zouden verliezen. Slomp kwam onmiddellijk in actie. In overleg met zijn kerkenraad regelde hij werkplekken bij boeren in de wijde omgeving. Een voorproefje van de onderduik. Voor de witte boorden-werklozen, ongeschikt voor landarbeid, organiseerde ds. Slomp een zeer succesvolle geldinzamelingsactie. Met dat geld en met de werkplekken bereikte hij dat uit zijn gemeente niet één werkloze naar Duitsland hoefde te vertrekken. Dat was zijn eerste verzetsdaad, en toen was hij nog niet eens Frits de Zwerver.

Vind meer informatie over Frits Slomp: https://hdl.handle.net/21.12140/282154812 ; Frits Slomp op MijnStadMijnDorp