Toneel in Nederland: Randstad tegen provincie (een artikel van 100 jaar geleden uit de Zwolsche Courant)

Toneel in Nederland: Randstad tegen provincie (een artikel van 100 jaar geleden uit de Zwolsche Courant)

In de grote steden worden de schouwburgen door toneelgezelschappen bespeeld, die nogal variëren in grootte en kwaliteit. Buiten de Randstad zijn er wel schouwburgen, maar geen gezelschappen, zodat men aangewezen is op reisvoorstellingen, voor zover de dames en heren acteurs daar tenminste toe bereid zijn.

Toneel in Nederland: Randstad tegen provincie

Honderd jaar geleden in de Zwolsche Courant

Eduard Verkade en Willem Royaards – grote namen uit de Nederlandse toneelwereld van de vorige eeuw. Ze hadden te maken met moeilijke tijden, voor toneelleiders gaat het niet alleen om artistieke prestaties, daarnaast zijn er vele organisatorische problemen. De situatie is als volgt: In de grote steden worden de schouwburgen door toneelgezelschappen bespeeld, die nogal variëren in grootte en kwaliteit. Buiten de Randstad zijn er wel schouwburgen, maar geen gezelschappen, zodat men aangewezen is op reisvoorstellingen, voor zover de dames en heren acteurs daar tenminste toe bereid zijn. Hier is al direct een duidelijke continuïteit zichtbaar: ook in 2015 hebben Randstedelijke actrices en acteurs een gezonde hekel aan de busreizen de provincie in. Gelukkig is er nu wel Noordelijk, Oostelijk en Zuidelijk toneel, de zegening van gesubsidieerde cultuurspreiding. Verkade en Royaards moesten zich zelf maar zien te bedruipen, de Duitse situatie, waarin elke gemeente van enige standing haar eigen toneel-, muziek- en operagezelschap onderhoudt, is in Nederland onhaalbaar.

Maar ook de bestaande toneelgezelschappen hebben het moeilijk. Verkade (1878-1961) heeft daarom een voor de hand liggend plan ontwikkeld: concentratie, hij heeft al drie groepen weten samen te voegen. Royaards (1867-1929) ziet er niets in. In het tijdschrift De Kunst geeft hij zijn tegenargumenten en alternatieven. Voor de kunstredacteur van de Zwolsche Courant reden tot polemiek: Royaards denkt veel te Randstedelijk, voor de provincie blijven slechts kruimeltjes, die hij ook nog extra duur wil maken.

De eerste misvatting van Verkade is volgens Royaards, dat hij zo veel mogelijk topacteurs samen wil brengen. Royaards is meer van het ensembletoneel, een goed ingespeelde groep levert betere voorstellingen dan wat samengeraapte sterren. Maar het kwantitatieve aspect is weer wel begrijpelijk. In zijn, Royaards, geval worden met regelmaat groots gemonteerde voorstellingen verwacht, waar dan ook veel toneelspelers voor nodig zijn. Dus grote gezelschappen van gemengde samenstelling zijn wel nodig, maar dan met een tweetal vaste schouwburgen.

Want reizen, dat deden (en doen) toneelmensen niet graag. En het wordt ze ook nog lastig gemaakt. Royaards heeft het peil van decors en kostumering naar eigen oordeel flink opgekrikt. Maar wordt dat in de provincie gewaardeerd? Royaards verwacht, dat men, overwegende de groote kosten die dat alles meebrengt, ons tegemoet zou komen en voor de voorstellingen van ons gezelschap iets meer zou betalen dan dat in Amsterdam de toegangsprijzen zijn, - immers wij hebben reis- en bagagekosten, soms verblijfkosten enz. Maar neen!...Het tegendeel is waar.

Een ander probleem is het zogenaamde doubleren. Dat wil zeggen: een groot gezelschap, dus twee stukken tegelijk, zodat iedereen wat te doen heeft. Het handhaven van een hoog artistiek niveau wordt dan wel eens moeilijk – en dan loopt er wel eens een opvoering van een stuk door, dat men, als directeur, van artistiek standpunt gezien, óók liever niet had gegeven. Het is fraai, waar Royaards in feite voor pleit, wat hij voor de provincie in gedachten heeft: duurder, maar kwalitatief minder. Het mag dan ook niet verbazen, dat de kunstredactie van de Zwolsche protest aantekent: Dat men in de provincie niet te bang moet zijn om eens wat meer te betalen is zeker waar, maar de juistheid der laatste opmerking – dat men zich neer moet leggen bij een minder artistieke opvoering – geven wij niet toe. Waar de Randstedelijke gezelschappen toch al zo zuinig zijn met hun gastoptredens in de provincie, wil de krant over eventueel verhoogde prijzen niet zeuren, maar voor die zeldzame gevallen mag men toch wel kwaliteit verlangen! Een absoluut redelijk, bijna nobel standpunt, want waarom zou een Zwollenaar eigenlijk meer moeten betalen voor een voorstelling dan een Amsterdammer? Cultuurspreiding blijkt een groot goed. In 1915 worstelde men er nog mee.

Sjaak Onderdelinden.