Oud-Steenwijker Leo Polak in Sachsenhausen

Leo Polaks wieg stond 6 januari 1880 klaar aan de Kornputsingel 16 in Steenwijk en woonde hier tot zijn18de. Polak zou zich ontwikkelen tot hoogleraar filisofie aan de RUG te Groningen en een bekend vrijdenker. Vanwege zijn joodse afstamming werd hij in november 1940 uitgesloten. Na zijn schorsing schreef hij een protestbrief waarin hij de bezetter als vijand bestempelde. Deze brief werd doorgespeeld aan de Schicherheitsdienst. Er volgden arrestatie en deportatie naar Sachsenhausen waar hij in december 1941 stierf.

De laatste dagen van een oud-Steenwijker in Sachsenhausen

"Walter Hammer, een Duitsche uitgever, in wiens Kackelreiterverlag talrijke anti-fascistische boeken zijn verschenen, schrijft in de te Berlijn verschijnende Illustrierter Telegraf over een ontmoeting, die hij in het concentratiekamp Sachsenhausen had met den Groningschen hoogleraar prof. Polak. Het Vrije Volk ontleent aan dit relaas het volgende:

Loritz, de gehate commandant van het kamp Sachsenhausen, die onlangs is gearresteerd, hield er niet alleen een sauna op na voor zijn persoonlijk gebruik. Bovendien moesten honderden gevangenen zorgen voor zijn kippen. In de winter van 1941-42 zag ik een bijzonder armzalig gekleed man, een grijsaard, die bezig was het laatste gras op het kampterrein te verzamelen, te midden van storm, regen en sneeuw. Hij had de taak, het gras klein te maken met een keukenmes, het in een ton te doen en er vervolgens zout overheen te strooien, opdat de kippen van den kampcommandant in de winter niets te kort zouden komen.

Uit Groningen verdreven

Deze gevangene was een man, die een grote kans had in aanmerking te komen voor de Nobelprijs, de Groningse hoogleraar in de filosofie, prof. Polak. Omdat hij Jood was en bovendien lid van de Liga voor de rechten van den mens had men hem uit zijn woning verdreven, zijn moeder en zijn vrouw op de keien gezet en hem niet alleen van zijn academische, maar ook van de meest elementaire menselijke waardigheid beroofd. Terwijl ik toentertijd alle mogelijke bouwmateriaal moest versjouwen, zat in een andere afdeling van het kamp de beroemde filosoof Polak op een oude kist, zonder bescherming tegen weer en wind en hakte gras voor de kippen van den kampcommandant.

Iedere dag trachtte ik gedurende enige onbewaakte ogenblikken met hem in contact te komen, Wij spraken dan over gemeenschappelijke vrienden, over de Liga voor de rechten van den mens en over Duitse dichters. Om hem op te monteren zong ik zacht alle Hollandse liederen die ik mij wist te herinneren. Het was hem aan te zien, hoe zeer de waardige grijsaard zich daarover verheugde. En zijn vreugde was ook zeer groot wanneer ik er een enkele keer in slaagde een beetje zuurkool of rode biet voor hem machtig te worden en dit voedsel in strijd met het verbod naar de barak voor Joodse gevangenen te brengen.

Naar de ziekenbarak

Het was duidelijk, dat prof. Polak deze ontberingen niet zou kunnen doorstaan. Hij moest naar de ziekenbarak worden overgebracht. In zijn laatste dagen verlangde hij telkens weer een aantal zijner vrienden te spreken, in het, bijzonder zijn stadgenoot, den Fransman baron de Saint Aubin, leraar aan het Groningse gymnasium. Maar deze laatste wens werd niet ingewilligd.

Tot aan zijn dood heeft prof. Polak aantekeningen gemaakt. Maar toen ik probeerde deze notities in handen te krijgen, hoonde de verpleger: 'O, die idiote vent, die altijd heeft zitten schrijven, die zijn papiertjes heb ik al lang weggegooid.' Het ongehoorde leed, dat men om zich heen zag, stompte iemand volkomen af. Desondanks waren er velen, die enige tranen lieten, speciaal onder de Hollanders, toen het bericht van de dood van dezen geleerde, in het kamp bekend werd."

Bronnen: Humanistische Canon, Lexicon Steenwijks Verleden (HSV Steenwijk), Opregte Steenwijker Courant