De Historische Hanze (deel 2)

De Historische Hanze (deel 2)

De Hanze is ontstaan in de 12de eeuw. Het was aanvankelijk een netwerk van kooplieden, later ook een handelsverbond van steden, in het noordelijk deel van het Duitse Rijk. Dit handelsnetwerk verbond Europese productiegebieden met elkaar.

De verhandelbare goederen werden het netwerk in- en uitgevoerd via Bergen (stokvis) in het noorden, Novgorod (bont en bosproducten) in het oosten, Brugge (laken) in het zuiden en Londen (wol en laken) in het westen. Dit waren de vier grote buitenlandse handelskantoren van de Hanze. Door de opkomst van nationale staten, de concurrentie van de vrijhandelsmachten Holland (later Republiek) en Engeland en door de ontwrichting van de samenleving tijdens de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) verloor de Hanze geleidelijk aan zijn dominante handelspositie.

Kooplieden en steden

De Hanze was geen strak geleide ‘club van gelijkgestemde lieden’. We moeten de Hanze in de eerste plaats zien als een praktische organisatie die van onderaf werkte door en voor kooplieden. Van bovenaf functioneerde de Hanze als een los verband van steden die, als het nodig was, bijeenkwamen voor sturing, beleidsbepaling en het nemen van besluiten. Hoewel de steden hechtten aan deelname aan de Hanze stelden ze hun eigen belangen voorop, ook als dat indruiste tegen een meerderheidsbelang van de leden.

Niet solidair

Om je als stad te onttrekken aan een besluit kon je een voorbehoud maken, de vergadering verlaten vóórdat het tot besluitvorming kwam of helemaal niet verschijnen. Tenslotte kon een afgevaardigde bij thuiskomst ook nog teruggefloten worden door de stedelijke gemeenschap.

Vervoer en communicatie

De kogge was hét handelsschip voor de kustvaart in Noordwest-Europa in de late Middeleeuwen. Dit type schip maakte het voor het eerst mogelijk om met een lading om het Deense Jutland heen te varen (Ommelandsvaart). Zoals de kogge het vaartuig was voor het overzeese transport, zo was het Middelnederduits de voertaal van de Hanze. De Hanzekoopman kon zich hierin probleemloos verstaanbaar maken met zijn handelspartners in Noord-Duitsland, Scandinavië, het Baltische gebied en zelfs in Noord-Rusland. De organisatie gebruikte ook het Middelnederduits voor haar administratie en correspondentie.

Heropleving van het Middelnederduits?

Met de oprichting van een Hanze van de nieuwe tijd werd gehoopt op serieuzer aandacht voor het taalgebied van de Hanze en een rehabilitatie van het Middelnederduits. Het is geen toeval dat de Verein für Niederdeutsche Sprachforschung in mei 1980 bijeenkwam in Zwolle.

De Zuiderzeesteden

De Nederlandse steden van de Hanze werden vaak met de verzamelnaam ‘Zuiderzeesteden’ aangeduid. Ook Zeeuwse en Hollandse steden behoorden tot de Hanze. Maar toen deze gebieden onder Bourgondische heerschappij kwamen, vielen ze uit het Duitse handelsverbond. De Zeeuwse en Hollandse kooplieden en steden gingen een eigen koers van handel varen en stoorden zich niet aan de uitsluitingen en beperkingen die de Hanzeorganisatie hun als buitenlanders probeerde op te leggen.

Vrees voor ‘Butenhansen’

De Hanzeorganisatie was zo bevreesd voor het naar buiten lekken van informatie dat ze haar kooplieden niet toestond zich permanent te vestigen bij de buitenlandse handelskantoren en ook niet om zich door een huwelijk te mengen met de lokale bevolking.

De IJsselsteden

Voor Deventer, Kampen en Zwolle, die op de grens van de Hanze en Holland lagen, was de positie tussen deze twee handelsblokken heel profijtelijk. Ze waakten ervoor niet volledig in het ene of andere kamp terecht te komen en kregen door hun eigenzinnigheid binnen de Hanze algauw het stempel van ‘dwarsliggers’ opgedrukt. Door te schipperen tussen beide handelssystemen beleefden ze hun gouden eeuw, totdat Holland de dominante positie van de Hanze in het handelsverkeer overnam.

Principaalsteden en bijsteden

Niet elke stad had de mogelijkheid een afvaardiging te sturen naar een Hanzeoverleg, zeker niet naar een dagvaart in Lübeck. Maar ze kon zich door een andere stad laten vertegenwoordigen. Dit gaf een onderscheid tussen ‘principaalsteden’ en ‘bijsteden’. Steenwijk en Vollenhove waren zulke bijsteden.