Agter de kerk, bebouwing en bewoners die aan de voet van de Grote- of Sint Clemenskerk van Steenwijk woonden

Agter de kerk een 19e eeuws woonwijkje aan de voet van de Grote kerk in Steenwijk. Op de Dag van de Geschiedenis op 21 oktober j.l. kwam het wijkje ter sprake tijdens een van de lezingen. De titel van de twee lezingen was: ,,Geluk". Onder een andere bijdrage: ,,Geluk in Steenwijk rond 1900" is daar iets over terug te lezen.

Wat echter minder aandacht kreeg was de opbouw van het wijkje. Voor het onderstaande is gebruik gemaakt van de drie bevolkingsregisters van Steenwijk in de periode 1850 - 1860. In de loop van de jaren is het wijkje Agter de kerk ingedeeld in wijk 9 of wijk 10. Wijk 9 bestaat uit de volgende straten:

Achter de kerk, Fruithofsteeg, Fruithofsteeg/ Achter de kerk, Buiten de Woldpoort, Kerkstraat, Neerwoldstraat, Raamsteeg, Weemstraat, Woudstraat en de Korte Woudstraat. De naam Fruithofsteeg/ Achter de kerk komt met regelmaat voor in de registers, waarschijnlijk was dat de benaming die in het dagelijks gebruik vaak voor kwam naast de officiële vastgestelde naam: Agter de kerk en Fruithofsteeg. De naam Agter de Kerk komt ook en met regelmaat voor, het is nog net de tijd voor de standaardisering van de Nederlandse taal en kon de ,,g" zoals hier gewoon gebruikt worden waar later de ,,ch" werd ingevoerd.

 In de volgende twee overzichten staan wijk 9 en 10 na elkaar met de straatnaam, het aantal ingeschrevenen en het aantal woningen. En er volgt een totaal.

Straatnaam                                               Personen/ Inwoners                                                  Aantal woningen/ huisnummers

Achter de Kerk                                           172                                                                              28

Fruithofsteeg                                              171                                                                              22

Fruithofsteeg/ Achter de Kerk                   60                                                                                7

Buiten de Woldpoort                                   25                                                                                3

Kerkstraat                                                     29                                                                               3

Neerwoldstraat                                            22                                                                                3

Raamsteeg                                                   13                                                                                3

Weemstraat                                                  23                                                                                3

Woudstraat                                                   12                                                                                3

Korte Woudstraat                                          9                                                                                 1

totaal                                                             546 personen/ inwoners                                          86 woningen/ huisnummers

Wijk 10:

Buiten de Woldpoort                                    46 personen/ inwoners                                             5 woningen/ huisnummer

Korte Woldstraat                                          11                                                                                  2

Neerwoldstraat                                             23                                                                                   5

Raamsteeg                                                    41                                                                                   5

Woudstraat                                                    293                                                                                 40

Woudstraat of Woldstraat                            253                                                                                 28

totaal                                                              667 personen/ inwoners                                              85 woningen/ huisnummers

De Raamsteeg en de Woudstraat/ Woldstraat komen in beide wijken voor. De straatnaam Woudstraat raakt kennelijk langzaam maar zeker uit de gratie en wordt hier en daar al vervangen door Wold zoals bij de Woldpoort, Korte Woldstraat en Neerwoldstraat. Het gaat om dezelfde straten zoals uit het register blijkt waar Woudstraat en Woldstraat naast elkaar worden gebruikt maar de huisnummering gewoon opeenvolgend is. 

Kijken we nu alleen naar de straten die op een plattegrond van de wijk Agter de kerk voorkomen dan zijn dat: Achter de kerk, Fruithofsteeg, Fruithofsteeg/ Achter de Kerk en de Raamsteeg. Tussen 1850 en 1860 hebben er op basis van de bevolkingsregisters 457 personen ingeschreven gestaan in 65 woningen. Een makkelijke rekensom leert dat de woningdichtheid op 7 uitkomt. Dat lijkt gunstig maar het is slechts een gemiddelde. De werkelijke bewonersaantallen lopen uiteen van 1 tot 15 per huisnummer en alles wat er tussen ligt.

Deze 65 woningen zijn niet van de ene op de andere dag gebouwd, voor 1850 zullen er ook woningen Achter de Kerk hebben gestaan. In de eedere bevolkingsregisters staan helaas geen wijknummers of straatnamen, de bewoners kunnen daarom niet worden herleid in welk deel van de stad ze op dat moment wonen.  Aangenomen mag worden dat het inwoneraantal van wijk 9 en 10 geleidelijk aan meegroeide met de bevolkingsaanwas van de stad in zijn geheel. Omstreeks 1850 zijn er welgeteld iets meer dan 3600 inwoners. Om uitspraken te doen over woningdichtheid van Achter de Kerk zou eerst nagegaan moeten worden hoe de bevolking in aantal toenam tussen 1850 en 1860.  Op het eerste gezicht lijkt het alsof een zevende deel van de bevolking in Achter de Kerk woonde, dat is niet zo want de wijk ontwikkelde zich in de decade van 1850 tot 1860. Als er aan in 1860 globaal 4000 inwoners zouden zijn dan daalt het aandeel van Achter de Kerk iets. Maar waarschijnlijk is het wel aannemelijk dat de woningen door meer mensen moesten worden gebruikt dan elders, de gezinnen waren wat groter getuige het eerder genoemde aantal van 15 bewoners per woning.

Op een kaart van Jacob Kuyper van 1865 staat Steenwijk afgebeeld met vrij nauwkeurig aangegeven de bebouwing rondom Agter de kerk. De wijk lijkt al dan redelijk compleet te zijn. 

Begin 1842 komt er een aanvraag van Arend Bakker (1783), touwslager bij het gemeentebestuur binnen. Bakker vraagt om toestemming om een touwbaan aan te mogen leggen op de stadswal bij de Ramsteeg. Waarschijnlijk woonde Arend Bakker niet bij zijn touwbaan. In het bevolkingsregister 1826 - 1851 staat hij ingeschreven in wijk 1, dit is de Oosterstraat en de woningen gelegen buiten de Oosterpoort. 

De wijk Achter de Kerk blijft tot medio 1930 bestaan, in een later bevolkingsregister staat een adresmutatie van Fruithofsteeg 9 naar Anjelierstraat 19. De Anjelierstraat zal toen net gebouwd zijn en voor een deel als vervangende nieuwbouw voor de bewoners van dit wijkje. De woningen uit de Anjelierstraat zijn medio 1988 weer vervangen door de woningen die er nu staan. Het wijkje Achter de Kerk is nu de nieuwbouw van Prinsenhof.

Een ander aspect waar de bevolkingsregisters wat over zeggen is wat de bewoners van Wijk 9 Fruithofsteeg, Agter de kerk voor hun beroep hebben gedaan:

Arbeider: 75 (waarbij de arbeidsters zijn inbegrepen); Bezembindersknecht: 2; Dienstbode: 7; Kademakersknecht: 1; Kleermakersknecht: 2; Koopman: 2; Koopmansknecht: 1; Kuiper: 2; Landbouwer: 3; Leerlooiersknecht: 1; Mandenmaker: 2; Mandenmakersknecht: 1; Metselaar: 2; Scharenslijper: 1; Schipper: 1; Schoenmaker: 2; Stadsomroeper: 1; Tabakskerversknecht: 2; Timmerman: 1; Timmermansknecht: 3; Turfmaker: 1; Voerman: 1; Voermansknecht: 1; Werkster: 1; Wever: 4; Zaagmolenaarsknecht: 1

Dit heeft eveneens betrekking op de periode 1850 - 1860; arbeiders vormen de grootste groep. Toch zitten er ook enkele bijzondere beroepen tussen: de koopman, de stadsomroeper en de tabakskerversknecht. Steenwijk kende in de 19e veel kleine sigarenfabrieken. De stadsomroeper moest de belangrijke berichten op vastgestelde plaatsen omroepen en kreeg daar een jaarlijkse vergoeding voor. Koopmannen waren er in soorten en maten. In het boek ,,Max Havelaar" situeert Multatuli de koffiehandelaar in een deel van Amsterdam waar helemeel geen grote koffiehandelaren woonden. In dit deel van Steenwijk kan een kleine handelaar wonen die een handel heeft. Het kan ook zijn dat de wijk Agter de Kerk in het begin een zeker status heeft gehad waardoor een koopman zich er ook kon vestigen. 

Bijdrage geplaatst: 31 oktober 2017

afbeelding: kopfoto: Gemeentearchief Steenwijkerland, onderste afbeelding: auteur