Landgoed De Gunne: het verhaal van Diederik van Sonsbeeck en zoon Reinier

                                                                                   Landgoed De Gunne

                                                            Het verhaal van Diederik en zoon Reinier van Sonsbeeck

                                           Het landgoed met zijn familiegeschiedenis is als een decor waarin ik als speler fungeer.

De ontvangstkamer

 Voor het interview nemen we plaats in de klassiek ingerichte ontvangkamer, waar met gemak de coronamaatregel van anderhalve meter afstand kan worden gehanteerd. De houten vloer, het klassieke meubilair, historische portretten aan de wanden en jachttrofeeën ademen een sfeer van rust en historie uit. Een luikje in de muur wordt geopend voor het doorgeven van de dampende koffie en even later stelt mede-eigenaar Diederik van Sonsbeeck (1967), getrouwd met Marloes, hun zoon Reinier (2004) voor als deelgenoot aan het interview. Daarmee is duidelijk hoe van jongs af aan de geschiedenis van generatie op generatie wordt overgedragen. Voor Reinier staat al vast dat hij het landgoed van zijn vader wil overnemen, zoals dat ook gold voor Diederik, die er geboren en getogen is. Ook een interview hoort bij het leven van een landgoedbewoner. Eerst gaat Reinier een nieuwe fase beginnen in zijn leven. Met zijn zojuist behaalde gymnasiumdiploma op zak wil hij zijn kennis en vaardigheden op het gebied van motoren verdiepen en verbreden d.m.v. een studie aan de TU Delft. Voor het werk op het landgoed heeft hij net z’n trekker rijbewijs gehaald. Vader en zoon hebben beiden onderwijs genoten in Heino en Zwolle. Ze waren deel van het geheel, zonder voorrechten of meer aanzien. ‘Je bent niet meer dan anderen en we gedragen ons gewoon,’ stelt Reinier vast. ‘Soms worden wel opmerkingen geplaatst, maar nooit op een vervelende manier.’ Zoals Reinier kiest voor de TU Delft, zo koos Diederik voor de Hogere Bosbouwschool in Velp met als specialisatie het rentmeesterschap, waarvoor hij in 1996 werd beëdigd. Nadat hij een periode heeft gewerkt op een particulier rentmeesterkantoor, oefent hij dit beroep nu bij Staatsbosbeheer uit.

Liever een oude patriciërsfamilie dan van jonge adel

 Het Zwolse geslacht Van Sonsbeeck behoort tot een patriciërsfamilie. Het patriciaat is een verzamelnaam van families die op de voorgrond treden van prominente beroepen, zoals bestuurders, wetenschappers, geestelijken of zakenlieden. Ze kunnen tegen betaling en na onderzoek worden opgenomen in het zogenaamde Blauwe Boekje waarin genealogieën staan van het Nederlands patriciaat. Zo staat ook de familie Van Sonsbeeck vermeld. Het patriciaat is niet opgenomen in de adelstand. Een opsomming van adellijke families staat vermeld in het Rode Boekje. Het Blauwe Boekje is genoemd naar de blauwe linnen kaft, waarin de reeks vanaf het ontstaan in 1910 onafgebroken is verschenen.

Volgens Diederik zou zijn overgrootvader H.A.J. van Sonsbeeck (1841-1913) eind negentiende eeuw de volgende uitspraak hebben gedaan: ‘Ik hoor liever tot een oude patriciërsfamilie dan tot de jonge adel.’ Het patriciaat gaat vaak verder terug in de geschiedenis dan de adelstand en het heeft betrekking op verrichte vooraanstaande werkzaamheden in de maatschappij gedurende een aantal generaties. Sommige patriciërs, voortkomend uit deftige handelsfamilies, voelden zich te trots om opgenomen te worden in de adelstand. Ze bleven liever onafhankelijk. De adelstand werd gecreëerd door koning Willem I, onder andere om mensen aan zich te binden en als eerbetoon voor bewezen diensten. Adellijke titels werden soms ook gekocht, zoals dat gebeurde in de tweede helft van de negentiende eeuw bij de opkomst van de textielindustrie in Twente. ‘Een adellijke titel is een leuk plaatje,’ verklaart de heer des huizes, waaraan zoon Reinier toevoegt: ‘Een titel zegt mij niet zoveel. Opleiding en persoonlijkheid hebben meer waarde. Ik hecht meer waarde aan eigen verdienste door opleiding, handelen en gedrag. Wat nu telt zijn je voor- en achternaam. Per slot van rekening is onder de streep iedereen gelijk aan elkaar.’

Het Zwolse geslacht Van Sonsbeeck behoort tot een oude patriciërsgeslacht dat teruggaat tot de veertiende eeuw. Dat zorgt voor historische verbondenheid, wat onlangs bleek uit de wens van Diederik om de portretten van zijn voorouders Egbertus Vos de Wael en zijn echtgenote Johanna Maria Van Sonsbeeck (opgeborgen in het depot van de gemeente Zwolle) aan de muur in zijn buitenplaats De Gunne geplaatst te krijgen. Diederik stamt in rechte lijn af van Alexander Van Sonsbeeck (1729-1799), de broer van Johanna Maria.

De Gunne, een decor

Landgoed De Gunne, dat ten noordoosten van het Overijsselse dorp Heino ligt, is in 1828 doorsneden door de N35. Het beslaat een oppervlakte van 115 hectare. Ruim 50 hectare is bos. Het landgoed verpacht grond aan zeven veehouders, waarvan twee biologisch boeren. Van één van de boerderijen op het landgoed gaat de bewoningsgeschiedenis zeker terug naar 1397. De Gunne dateert vanaf 1583 als katerstede, een kleine boerderij met enkele landerijen. Als Spyker (spieker: graanopslagplaats) werd het vermeld vanaf 1707. Door rijke burgers (patriciërs) uit een stad, zoals Zwolle, werd in die tijd een spieker vaak gebruikt als zelfstandig woongedeelte bij een pachtboerderij om in de zomertijd drukte, ziektes en stank te vermijden. In de winter werd het verblijf door personeel bewoond en onderhouden.

‘De Gunne kwam in 1727 in het bezit van de familie,’ vertelt Diederik Van Sonsbeeck. ‘Als medicus was Gerardus Antonius van Sonsbeeck nauw betrokken bij Potkamp, eigenaar van de spieker. Dit buitengoed kwam in handen van G.A. van Sonsbeeck na zijn huwelijk met de weduwe van Potkamp, mevrouw C.A. van Grootvelt. Tot op de dag van vandaag is de buitenplaats in bezit van onze familie gebleven,’ aldus de huidige bewoner.

In de eerste helft van de negentiende eeuw had de familie van Sonsbeeck zowel landgoed De Gunne, als Den Alerdinck en De Colckhof in haar bezit. Vanaf 1822 kwam Willemina Agnes Cremers, weduwe van de vroeg gestorven Gerardus A.S. van Sonsbeeck (1770-1809) min of meer permanent wonen op buitenplaats De Gunne. Formeel woonde ze nog in de stad Zwolle. De Gunne werd verbouwd, waarbij de voorgevel naar de zuidzijde werd verplaatst, getuige een gevelgedenksteen, daterend van 1822. Zo staat het landhuis er nu nog bij. De Overijsselse landschapsarchitect Georg Anton Blum werd ingehuurd om de tuin met park om te vormen tot een Engelse landschappelijke stijl. Bijzonder is dat enkele oude kaarten zijn overgebleven, en zelfs een ontwerptekening van G. A. Blum van de parkaanleg in Engelse stijl voor De Gunne. Veel lanen uit de periode 1730-1739 bevinden zich nog op het landgoed, hoewel ze niet meanderend lopen. In 1845 had de Overijsselse Spoorwegmaatschappij plannen klaarliggen om parallel aan de Rijksstraatweg (de huidige N35) een spoorlijnverbinding tussen Zwolle en Almelo aan te leggen, wat niet is doorgegaan.

De rijke familiegeschiedenis en het eeuwenlange bestaan van landgoed De Gunne doen Diederik van Sonsbeeck beseffen dat hij slechts een kleine schakel vormt in de familieketen, of zoals hij het zelf uitdrukt: ‘Landgoed De Gunne met zijn familiegeschiedenis vormen het decor waarin ik een speler ben.’

Diederik van Sonsbeeck als speler in deze tijd

 Vanaf 1991 is Diederik werkzaam als rentmeester. Hij ziet in zijn beroep een geleidelijke ontwikkeling die parallel loopt met maatschappelijke veranderingen. ‘Als rentmeester was je in het verleden hoofdzakelijk gericht op de traditionele landbouw,’ zo vertelt hij. ‘Nu is er meer aandacht voor natuurbeheer, zoals het bieden van ruimte voor een nestelende raaf en aandacht voor duurzame verbetering van de grond.’ Ook het waterschap heeft meer aandacht voor de natuur, zoals bescherming van flora en fauna. Vroeger werden bosdelen gekapt en herbeplant, waardoor het zonlicht zorgde voor meer leefruimte in en op de aarde, zoals het ontstaan van hopen bosmieren. Nu is er sprake van geïntegreerd bosbeheer, waardoor het zonlicht op de bosbodem minder ruimte krijgt. Doordat bossen verzuren en de PH waarde daalt hebben jonge dieren minder kans om zich gezond te ontwikkelen. Belangrijke voedingselementen logen uit en spoelen daarbij uit naar diepere grondlagen, waardoor de voedselketen wordt aangetast. Onderzoek in Wageningen toont bijvoorbeeld aan dat eierschalen door kalkgebrek verzwakken waardoor meer breuk van de eierschalen, maar ook misvormingen bij de geboorte plaatsvinden, zoals ongezond groeiende pootjes bij jonge vogels. Ook vindt er verschraling plaats in het bodemleven, zoals minder wormen, en beperking in het aantal insecten. Insecten die cruciaal voor vogels in de kuikenfase zijn. Diederik: ‘Vroeger zat op bepaalde tijden de autoruit vol met vliegjes, nu niet meer.’ De biodiversiteit neemt af en er ontstaat een onevenwichtigheid in de predatie bij de dieren. Predatoren, zoals roofvogels en vossen hebben te weinig natuurlijke vijanden. Marters kunnen hun gang gaan en vreten nesten van holenbroeders als kauwtjes (torenkraaien) leeg, waardoor hun aantal drastisch is verminderd.

De overheid

Diederik: ‘Om de kwestie van predatoren op te lossen zijn overheidsmaatregelen nodig. Maatschappelijke vraagstukken als wat doe je bij toename met de wolf of met steenmarters die overlast geven in gebouwen en aan auto’s? Wanneer grijp je als mens in? Hoe is een gezonde verhouding mogelijk tussen natuur en mens?’ De overheid speelt ook een belangrijke rol bij de bestrijding van bodemverzuring in het bosgebied. Dat gebeurt in natura 2000 gebieden door de grond te bekalken met overheidsbijdrage, maar volgens de rentmeester moet dat, waar het mogelijk is, in alle bosgebieden plaatsvinden. Omdat bodemverzuring gerelateerd is aan te veel stikstofuitstoot speelt daar ook een maatschappelijk vraagstuk, waarbij men zich niet alleen op de landbouw mag richten, maar onder meer ook de industrie en het verkeer bij moet betrekken. De rentmeester: ’Ik denk dat eerst de overheid haar huiswerk goed moet maken, zodat de koers, de regelgeving en faciliteiten voor iedereenop lange termijn duidelijk zijn.’ Dat kan perspectief bieden aan onder meer de agrarische sector en transitie in de landbouw bevorderen. Boeren kunnen doelgerichter hun beleid bepalen met daarbij behorende investeringen of, als dat niet meer mogelijk is, gebruik maken van de overheidsregeling om te stoppen. Dat geldt ook voor een duidelijk bosbouwbeleid van de overheid met daarbij behorende faciliteiten.  

Jacht en recreatie    

Tot de jaren tachtig van de vorige eeuw kon er frequenter gejaagd worden om de populatie gezond te houden en wildbraad te bemachtigen. ‘Nu wordt er één keer gejaagd omdat er minder dieren zijn,’ legt zoon Reinier uit, die op zestienjarige leeftijd zijn jachtdiploma heeft gehaald en vanaf achttien jaar mee mag jagen. ‘We kennen het gebied goed en ook wat er leeft. Daarom jagen we het liefst zelf, vooral op eenden, hazen en konijnen.’ Het jachtseizoen kent verschillende perioden: reegeit tussen januari en april, reebok tussen mei en september en in december is er jacht op klein wild met zeven jagers, ongeveer zeventien drijvers en apporteerhonden. Een ander verschijnsel in onze tijd is de toename van recreatie op het landgoed. Niet iedereen houdt zich aan de regels. Loslopende honden zorgen voor onrust bij dieren zoals reeën en hazen. Dat gebeurt ook door mountainbikers die hun eigen crosspaden maken. ‘Sommige mensen zijn moeilijk aanspreekbaar’, verklaart Diederik. ‘Als landgoedeigenaar en beheerder sta je er alleen voor. Misschien is het goed om boa’s in te schakelen voor groenregeling,’ oppert de landgoedeigenaar.

Een ander vraagstuk dat de landgoedeigenaar aansnijdt is het plan van de Provincie Overijssel om de N35, dat het landgoed De Gunne doorsnijdt, te verbreden naar een dubbele tweebaansweg. ‘Dat probleem is voorlopig van de baan,’ aldus Diederik, ‘omdat het ministerie dit plan niet accepteert.’

Toekomst en verleden in de ontvangstkamer

 In 2003 is landgoed De Gunne ingebracht in een landgoed BV om de instandhouding van het landgoed als zodanig optimaal te borgen. Diederik van Sonsbeeck is medeaandeelhouder, samen met zijn twee broers. ‘Het is belangrijk dat de aandeelhouders de taal van het landgoed spreken,’ benadrukt de bewoner van huize De Gunne, ‘want het gaat om het behoud van het landgoed als cultureel erfgoed en om een gezonde overdracht naar de volgende generaties.’ Daarmee is Reinier het eens. Vanaf zijn jonge jaren is hij opgegroeid op het landgoed en hij weet dat je hart moet hebben voor de zaak, want je moet er veel voor doen. ‘Pacht blijft de belangrijkste inkomstenbron,’ zegt hij. ‘Een nieuwe inkomstenbron zou een B & B kunnen worden, of het plaatsen van zonnepanelen. Land verkopen is oneerlijk tegenover de andere familieleden, zoals mijn broers Caspar en Florens,’ vindt de oudste zoon van het gezin.

‘De buitenwereld denkt veelal dat landgoedeigenaren rijk zijn,’ vult vader aan, ‘maar al het geld moet besteed worden aan de instandhouding van het landgoed met haar natuurschoon en monumentale pracht. Houtvellingen worden uitbesteed, maar de rest is zelfwerkzaamheid. Je bent altijd bezig voor het landgoed, ook in je hoofd.

Trouwens’, snijdt Diederik van Sonsbeeck tenslotte een nieuw onderwerp aan, ‘weet u wat zich in de Tweede Wereldoorlog in deze kamer heeft afgespeeld?’ Hij vertelt het verhaal over Canadese militairen die in april 1945 Heino hadden bevrijd, terwijl Zwolle nog in Duitse handen was. De bevrijders namen hun intrek in De Gunne. ‘Ze sliepen in twee rijen op de grond in de gang’, vertelt Diederik. ‘Mijn vader woonde er met mijn grootmoeder, zijn broer en zus, een tante, een evacué en het huispersoneel. Alle stoelen werden verzameld en in de ontvangkamer in rijen geplaatst. Een stafkaart hing aan de muur. Daarop werd het aanvalsplan om Zwolle te bevrijden getoond en gepland.’

Rien deVries