Het verhaal over IJssellandschap

Het verhaal over Stichting IJssellandschap

 IJssellandschap is een waaier aan landgoederen, hoeven, bossen en landerijen tussen de Veluwe en de Sallandse Heuvelrug nabij Deventer. De stichting voert als eigenaar het rentmeesterschap over de landgoederen al of niet met cultuurhistorische landhuizen, zoals De Haere, De Oostermaet, Nieuw Rande, Kranenkamp en Oxerhof. Hoewel de naam IJssellandschap in 1986 ontstond is de stichting diep geworteld tot in de middeleeuwen. De organisatie bestaat uit 20 werkplaats- en kantoormedewerkers inclusief een algemeen en financieel directeur. Het bestuur van de stichting wordt gevormd door 5 leden.

Geschiedenis

In 1275 ontving het Heilige Geest Gasthuis in Deventer een stuk grond, gelegen buiten de Brinkhuispoort, dat was nagelaten door Dirk en Margaretha de Munter. Zo kochten ze als eerst bekende kostkopers hun kostje voor hun oude dag: onderdak, verzorging en voedsel. Deze vorm van oudedagsvoorziening werd het “kostkoperschap” genoemd. Je kon dan als gast (oudere) geld, grond of een pand schenken aan het gasthuis in ruil voor zorg tot aan de dood. Het oudste contract dateert uit 1267 dat als oprichtingsdatum wordt gehanteerd voor IJssellandschap en haar rechtsvoorganger de Verenigde Gestichten. In de veertiende eeuw bestonden in Deventer meer dan tien gasthuizen. Door Geert Groote kreeg de Moderne Devotie, een geestelijke stroming, veel bekendheid en navolging. Naastenliefde en humaniteit stonden centraal. Door giften, legaten, erfenissen en aankopen ontvingen de gasthuizen gebouwen, bossen, natuurterreinen en gras- en bouwlanden. Er kwamen in Deventer ook gespecialiseerde instellingen voor de opvang van zieken zoals melaatsen, pestlijders en “krankzinnigen”. In de Franse tijd (1795-1814) zijn acht instellingen samengebracht in een bestuurscollege. In 1879  vond samenvoeging plaats onder ėėn centraal bestuur in de Verenigde Gestichten.

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de verzorgingsstaat. In 1965 werd de Algemene Bijstandswet ingevoerd voor armen-, zieken- en bejaardenzorg. Instellingen die zich met caritas bezig hielden kwamen op een zijlijn te staan. In 1986 vond een splitsing plaats van de Verenigde Stichtingen in twee nieuwe organisaties: De Verenigde Gestichten, later Solis voor zorgverlening aan mensen en IJssellandschap voor het beheer van de landelijke eigendommen.

Zorg voor landhuizen

Zorg zit 755 jaar diep in het DNA van IJssellandschap. Dat blijkt uit haar missie die als volgt is omschreven:

goed, solide en toegewijd beheren en ontwikkelen van de waarden van onze landerijen voor onze bewoners en gebruikers op lange termijn en toekomstgericht.

De waarden zijn in drie begrippen uitgedrukt: sociaal met aandacht voor werk en educatie, duurzaam met aandacht voor een schone omgeving en biodiversiteit, financieel met aandacht voor redelijk rendement en behoud van vermogen. IJssellandschap zorgt voor 4430 ha. grond (waarvan 500 ha. in beheer voor st. Burgerweeshuis en Kinderhuis), bestaande uit tweederde deel landbouwgrond en een derde deel natuur, landerijen, bos, uiterwaarden en heidevelden. Daarnaast bezit de organisatie ca. 80 panden gevestigd op de landgoederen van IJssellandschap, waaronder 2 historische landhuizen, 25 volledige pachtboerderijen en een molen. Elk landgoed draagt een thema die het gebied, het beheer en de toepassing kenmerkt.

De eerste steen van havezate De Haere werd gelegd in1559 door Hendrik van Oldeneel. Het huis kwam in handen van diverse voorname Sallandse geslachten zoals Van Coeverden en Van Suchtelen om tenslotte  door de laatste particuliere eigenaar Frederik Des Tombes verkocht te worden aan de gemeente die het in beheer gaf aan de Verenigde Gestichten. Nu is de havezate een landgoed van kunst en cultuur met horeca en waar evenementen gehouden worden. Het 130 ha. grote landgoed ligt vijf kilometer ten zuiden van Olst. Op de bovenetage houden zowel het IJssellandschap als het OPG (Overijssels Particulier Grondbezit) hun kantoor.

Nieuw Rande is onderdeel van het landgoed Keizersrande, een waterrijk gebied langs de uiterwaarden boven Deventer. In 1853 koopt Duymaer van Twist, gouverneur-generaal in voormalig Nederlands-Indië, het landgoed en in 1857 bouwt hij de buitenplaats Nieuw Rande. In het landhuis is nu hotel/restaurant Gaia gevestigd, een geliefd vertrekpunt voor fietsers en wandelaars.

Boslandgoed Oostermaet ligt tussen Lettele, Okkenbroek en Bathmen. In de negentiende eeuw was het gebied woest en leeg, maar Abraham Capadose, president van Koninklijke Olie (voorloper van Shell), kocht in 1900 het land op om het tot een bosrijk jachtgebied te ontginnen. In 1907 bouwde hij hier twee houten jachthuizen. Rond 1980 wordt de Verenigde Stichtingen onverdeeld eigenaar en dienen de jachthuizen als vakantieverblijf. Boslandgoed is het thema van dit landgoed. 

Landbouw in combinatie met natuur, milieu en omgeving     

IJssellandschap is rentmeester over circa 2400 ha. cultuurgrond. 25 Hoevepachters, vele losland pachters en huurders zorgen voor ongeveer 60 % van de inkomsten van de stichting. Er is daarom veel aandacht voor een gezonde verhouding tussen landbouw, natuur en milieu om de regio vitaal te houden voor de boeren en alle inwoners van stad en land. Boeren van het IJssellandschap zijn verenigd binnen de pachters vereniging. IJssellandschap heeft gemiddeld een jong boeren bestand met pachten die van vader op zoon/dochter over gaan. Met langdurige pachten is IJssellandschap van mening dat er beter voor het land gezorgd wordt omdat de boer zich eigenaar voelt en op lange termijn zekerheid heeft. De Kringloop Landbouwvisie van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is voor IJssellandschap een belangrijke inspiratiebron. Hoewel de boeren voor eigen rekening en risico ondernemen kan en wil IJssellandschap facilitair dienstbaar zijn door samen met de agrarische ondernemers te kijken naar de wensen en mogelijkheden en met het aanbieden van regelingen. Wie biologisch wil boeren krijgt bijvoorbeeld twee jaar korting op de pachtprijs tijdens de transitieperiode, want het vraagt om veel investering van de boer. In verschillende projecten geeft IJssellandschap vorm aan haar doelstellingen, zoals met het project Heerlijkheid Linde.

Een plek om te proeven, beleven, spelen, werken, leren en ontspannen. Zo wordt Heerlijkheid Linde, nabij Schalkhaar, omschreven als een modern stadsboerderij concept, waar producent, bewoners uit de omgeving en consumenten elkaar ontmoeten. De biologische melkveehouderij werkt in een gesloten kringloop door melk van weidekoeien zelf te verwerken in ambachtelijk ijs, zuivelproducten en vlees en lokaal te verkopen. De consument kan concreet bijdragen aan de korte keten van productie naar consumptie door inkopen te doen bij de eigentijdse boerderijwinkel. De agrarische ondernemers zorgen samen met IJssellandschap als rentmeester voor een kleinschalig, biodivers en gevarieerd coulisselandschap met een rijk leven aan flora en fauna.

Een vitale regio door samenwerking

Hoe los je problemen op om stikstof te reduceren, water schoon te houden in voldoende hoeveelheid en de biodiversiteit van de bodem te herstellen? Dit zijn grote maatschappelijke vragen. Samen met andere organisaties heeft IJssellandschap zich verenigd in het initiatief SalLand loont om het landelijk gebied toekomstbestendig en lonend te maken voor boeren en landeigenaren.

SalLand loont wil ėėn loket vormen om bestaande financiële regelingen te bundelen voor het oplossen en bekostigen van duurzame doelen in het landelijk gebied, maar ook voor een eerlijke beloning om gedurende lange tijd een brug te slaan tussen opgaven en oplossingen. Voor een goed verdienmodel zou een goede en eerlijke prijs voor het product nodig zijn. Inspanning van de keten tussen producent, leverancier en consument is daarbij onontbeerlijk. Daarbij zou een vergoeding voor aanvullende maatschappelijke diensten wenselijk zijn. Door een koersvast beleid van de overheid en heldere voorwaarden van financiers kan zekerheid geboden worden over de afschrijvingstermijn van investeringen. Op alle terreinen is samenwerking door overleg het beste middel om tot langdurige  resultaten te komen.

Samenwerking kan groot maar ook kleinschalig plaatsvinden zoals bijvoorbeeld bij het ontstaan van bloemrijke grasranden. Zicht op bloemrijke grasranden met daarachter het maïsveld is voor bewoners en ondernemingen aantrekkelijker dan alleen maïsvelden. Deze maatschappelijke dienst kan een boer verrichten, maar het kost hem geld, tenzij hij voor het zaaien, onderhoud en derving van de maïsopbrengst een vergoeding ontvangt. IJssellandschap, als grondeigenaar, kan en wil een korting verlenen aan eigen pachters op de pachtprijs voor bloemrijke akkerranden, ondernemers kunnen een financiële bijdrage leveren en door een verhoging in de gemeentelijke toeristenbelasting kan de burger eveneens de boer tegemoet komen. Zo kan de boer een vergoeding ontvangen voor een geleverde maatschappelijke dienst om de biodiversiteit te verhogen en het landschap te verfraaien voor de lange termijn.

Bij grootschalige projecten zoals energietransitie is samenwerking een noodzaak. In het document IJssellandschap in Wind en Zon maakt de stichting haar visie kenbaar. Ze vindt dat de hoofdtaak bij de rijksoverheid en de provinciale staten ligt en dat daarbij een breed gedragen Deltaplan noodzakelijk is, maar de stichting ziet het wel als haar verantwoordelijkheid mee te werken aan regionale oplossingen. Om een aantrekkelijk en schoon landschap aan de IJssel te behouden wil IJssellandschap industriële zonneparken en hoge windturbines beperken. De voorkeur ligt bij isolatie van panden en zon op daken. Daarin is nog een grote slag te maken en daarin wil de organisatie samen met pachters en huurders energie steken voor wat betreft haar eigen 80 monumentale panden. Als er windturbines in het landschap geplaatst moeten worden dan liever hoog en minder dan laag en veel en op specifieke plekken om landschapvervuiling te beperken. Plaatsing in rijen langs een vierbaans weg of een snelweg zou kunnen, maar niet langs de IJssel of verspreid staand in Salland. Zonneparken zijn mogelijk, maar bij voorkeur kleinschalig en goed inpasbaar in het landschap, en die ecologische meerwaarde creëren.

In de gemeente Olst heeft IJssellandschap in 2022 Zonneweide Overkamp aangelegd. Dit kleinschalige zonnepark van twee hectare levert 90% van het totaalverbruik aan gas en elektra van de organisatie en van de pachters, agrariërs en huurders. De weide ligt direct aan een spoorlijn met natuurlijke omzoming. Met enkele aanpassingen gaat de zonneweide geheel op in het landschap.

Transitie is ook nodig voor de waterhuishouding in de natuur, zoals op boslandgoed De Oostermaet bij Lettele-Okkenbroek. In de laatste decennia hebben bos, natuur en landbouwgronden steeds meer te kampen met extreem natte en droge periodes. Fijnsparren worden vanwege de droogte massaal aangetast door de letterzetter, waardoor ze worden vervangen door klimaatrobuust loofbos dat water beter vast houdt. IJssellandschap initieert voor het boslandgoed Oostermaet een gebiedswaterplan  om te regelen dat het water kan worden vastgehouden voor droge perioden en om het watersysteem beter te laten werken voor alle functies. Ook dit plan is alleen te verwezenlijken in nauwe samenwerking met alle grondeigenaren- en gebruikers op en rond de Oostermaet.

Zo zorgt de historisch gewortelde Stichting IJssellandschap met missie, visie en concrete projecten in korte klappen en lange slagen voor een vitale en landschappelijk gezonde regio. Toegewijd en toekomstgericht, in nauwe samenwerking met pachters/ondernemers en bewoners op haar landgoederen en met gemeentes en organisaties in de omgeving.