De ets van Waalko Jans Dingemans (1873-1925) uit 1925 en het schilderij van Alfred Streubel (1861-1947) uit 1926 van het Katerveer te Zwolle belichtten de problematiek met het oude pontveer over de IJssel Rivier
De ets van Waalko Jans Dingemans (1873-1925) uit 1925 en het schilderij van Alfred Streubel (1861-1947) uit 1926 van het Katerveer te Zwolle belichtten de problematiek met het oude pontveer over de IJssel Rivier
De Nederlandsche kunstenaar Waalko Jans Dingemans Senior (1873-1925) maakte in 1925 een ets van het Katerveer om de problematiek met het oude veer over de IJssel te belichten, terwijl de Duitse kunstenaar Alfred Streubel (1861-1947) een jaar later een olieverfschilderij maakte.
Een ets van Katerveer te Zwolle, 1926, door Waalko Jans Dingemans Senior (1873-1925)
Over de geschiedenis van het Katerveer, een belangrijke veerovergang over de IJssel bij Zwolle, van begin 1200 tot 1930 is een uitstekende bespreking te vinden in een artikel getiteld "Onbekend schilderij ontdekt van Katerveer over IJssel bij Zwolle" van Wim Eikelboom in zijn serie over Rivierverhalen.
Fotoportretten van Waalko Jans Dingemans Senior (1873-1925) (Familiearchief Dingemans) en Alfred Streubel (1861-1947) (W Eikelboom, 2020)
Als achtergrond kan worden vermeld dat in 1902 voor het eerst melding werd gemaakt van plannen om bij Katerveer een permanente brug over de IJssel te bouwen, ter vervanging van het oude pontveer.
De Nieuwe Apeldoornsche courant in 21-05-1917 repoorteerd dat de Minsiter van Waterstaat zeg dat “daatoe behoort het maken van een nieuwe brug bij Katerveer,ter vervanging van het pontveer aldaar, hetwelk thans een overgang vormt die niet langer past in het kader van een belangerijke Rijkswegverbinding van ’t middeen met het noorden van des lands”. De Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant vanb 08-01-1918 stond dat “Van Rijkswege zullen woorden uitgevoerd de werken nodig voor een brug, voor het gewone verkeer over de Gelderschen IJssel; nabij het Katerveer, ingevolge de wet van 15 december 1917 (Staatsblad no. 704) (Kosten van de werken f 350000). Deze werkzaamheden zijn echter niet verlopen zoals gepland.
"Op 9 Maart 1923 gebeurde echter een ongeluk met het veerpont het 'Katerveer', dat bij Zwolle den IJssel oversteekt." "Vermoedelijk tengevolge van de sterke stroom en overbelading begon het groote veerboot op de Ijssel aan het Katerveer gaan hellen, waardoor tijdens de overtocht drie wagons en een vragwagen (met paard bespannen) on sloegen" (Overijsselsch Dagblad 09-03-1923, De Maasbode 23-03-1923). "Het was jammer voor de eigenaaren van paard en wagen die verloren zijn, maar het ongeluk kwam velen goed uit. Het wees namelijk nogweer eensop de dringende noodzaak van een vaste verbinding over het water." (Nieuwsblad van het Noorden 05-07-1989). Waalko Senior zou waarschijnlijk een andere kijk op de zaak hebben gehad, want hij had een passie voor werkpaarden, dus hij zou hoogstwaarschijnlijk hebben gerouwd om het onnodige verlies van de paarden.
Het veerongeluk bracht een nieuwe discussie over de langverwachte brug op gang en aan de toenmalige Minister van Waterstaat, de heer Weitkamp, werd gevraagd of hij "Beried om waar zeer waarskijnlijk geruime tijd zal verloopen eer een brug over the den IJssel bij Katerveer gebouwd wordt, voorloopige maatregelen te treffen door aldaar te doen stationeeren een stoompont of in plaats van de gevaarlijke gebleken kabelpont een door een sleepboot getrokken vaartuig?" (De Maasbode 23-03-1923).
1923 Krantenartikelen over het ongeval bij het Katerveer over de Ijssel, A: Overijsselsch Dagblad 09-03-1923, B: De Maasbode 23-03-1923
In de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant van 24-04-1923 oversightover de vergadering van de Eerste Kamervan 20 April vermelden wij, dat de heer Frassen bij de behandeling van de begrooting van Waterstaat een plei doenvoor de spoedige totstandkoming van een brug bij Katerveer. Dat de bou van een brug over de Ijssel bij Katerveer , waartoe reeds in 1917 besloten i s, inderdaad urgent is, en de oudste rechten heeft, wanneer verbeteringen met een oog op het moderne verkeer overwogen worden!
Boek- en Kunsthandel H H Kok Bzn, Melkarkt 22 Zwolle was in 1902 opegeright bij de heer H H Kok Bzn (1866-1956). Van zijn boehandel kennen en Kok het daarnaast echter zijn hart verpand aan de kunsthandel dei hij aan zijn zaak verbond.. The business was originally a bookseller but changed into a combined bookseller and an art dealer after the First World War. In particular, the business kept a good stock of etchings, en wat een groende besigheid in the kustandel en vanaf 1917 heef regelmatige tentoonstellingen ge-organiseered. Over the years, many Dutch Artists exhibited on the premises, particularly between 1917 and 1934.
Dingemans Senior bouwde een langdurige relatie op met Kunsthandel H H Kok Bzn. Senior's etsen en kunstwerken in andere media werden tentoongesteld van februari 1919 tot tenminste 1930, voornamelijk op basis van "opdracht". Kunsthandel H H Kok Bzn vulde de collectie regelmatig aan, ook al verkocht hij over het algemeen niet veel werken. Waalko Dingemans Senior maakte twee specifieke etsen in Zwolle zelf, een gezicht op de Sassenpoort en de Groote Markt te Zwolle beide gemaakt in 1921. Deze twee etsen bleken zeer in trek bij de klanten van Kunsthandel Kok.
Waalko Jans Dingemans Senior maakte in 1925 nog een ets in Zwolle van het pontveer bij Katerveer. De ets van het Katerveer blijkt veel later gereed te zijn gekomen dan de andere twee stadsgezichten van Zwolle die hij in 1921 maakte (zie artikel in MSMD). Uit een nota van Enschede en Zonen blijkt dat op 1 mei 1925 zeven exemplaren van de ets van Katerveer werden gefactureerd. Op de factuur stond vermeld dat er vijf exemplaren waren op standaard Oude Hollandsche papier en twee exemplaren op het duurdere Japanse papier, wat suggereert dat dit de eerste druk was van de door Dingemans Senior vervaardigde etsplaat. In een aparte boekhouding gaf Waalko Senior aan dat vijf exemplaren (nrs. 1 t/m 5) van de ets van Katerveer op 30 april 1925 naar Kunsthandel H H Kok Bzn werden verzonden. Later werd in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant vermeld dat "de ets van W J Dingemans die den toestand met het oude veerpont over de IJssel bij Katerveer naar te beeld bracht". Er waren echter nog geen definitieve plannen voor de aanleg van de brug ter vervanging van het Katerveer.
1923 Ets van Katerveer, Zwolle, april 1925, door Waalko Jans Dingemans Senior (1873-1925), Collectie Overijssel
De wijlen Waalko Senior had in november 1925 een gezamenlijke tentoonstelling van etsen, litho's, houtsneden en linodrukken van Anton Pieck (1895-1987), Simon De Heer (1885-1970), Jan Voerman Jr. (1890-1976) en Hugo Polderman (1886-1977), die was ingericht vlak voor Seniors vroegtijdige dood op 9 oktober 1925.
1925 Advertentie voor de Tentoonstelling van etsen van Pieck, De Heer, Dingemans e.a. Litho's J Voerman Jr., Polderman e.a. Houdsneden in de Kunsthandel H H Kok Bzn, Zwolle, Melkm. November 1925, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 18-11-1925
Henriette Gesina Dingemans-Numans organiseerde in 1926 een tentoonstelling van haar werk in de nieuwe Kunstzaal van de Firma H H Kok Bzn, Zwolle, in combinatie met werk van de wijlen W J Dingemans Senior en Eugene Lücker (1879-1942) van 30 oktober tot 9 november 1926. De laatste twee kunstenaars hadden een complementaire stijl en onderwerp en bezochten veel van dezelfde plaatsen in Nederland.
1926 Tentoonstellings Catalogus Omslag voor de tentoonstelling van werk van den heer W. J. Dingemans, mevr. H G Dingemans-Numans en den heer Eugene Lücker in de Kunstzaal van Kunsthandel H H Kok, Zwolle, 30 oktober t/m 9 november 1926. Een voetnoot werd toegevoegd dat het werk van Waalko Dingemans ook tentoongesteld was in Teylers Museum, Haarlem, Familiearchief Dingemans
In het volgende jaar nog een tentoonstelling van etsen en pastels van W.J. Dingemans en schilderijen van mevrouw Dingemans-Numans in de Kunstzaal van de firma Kunsthandel H H Kok Bzn, Melkmarkt, Zwolle in oktober 1927. " In de Kunstzaal Kok, Melkmarkt is geduurende eenige dagen een expositie te zien van etsen en pastels van wijlen W J Dingemans en schilderen van merv. H Dingemans –Numans. Aan Dingemans’ naam zal verbonden blijven de voorstelling van werkpaarden. Met groot liefde heft hij de sleeppaarden in Rotterdam gezien, geschildered en geteekened, meestal in hen rus, den kop gedoken, wagtened of nieuwe werk.” (Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 06-10-1927)
"Aankoop voor het Museum (Overijsselsche) in 1929 van twee teekeningen van W J Dingemans, voorstellende het voormalige Katerveer van den Overijsselschen oever uit met een trekpont, en een ets met hetzelfde onderwerp van Co Breman (1865-1938)." (Vereeniging tot Beofening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis - Verslagen en Mededeelingen, 47, 1930, Verslaag der handeling van de 141e vergadering gehouden op 20 November1929 in the Groot Societet Zwolle)
De ets van het Katerveer door Waalko Jans Dingemans Senior werd door H H Kok Bzn geadverteerd in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant op 16-09-1929 tegen een prijs van f 16,5 in een smaakvolle lijst, en nogmaals op 25-01-1930 vlak na de officiële opheffing van de veerdienst.
Een schilderij Het Katerveer over IJssel bij Zwolle, 1926, door Alfred Streubel (1861-1947)
Alfred Streubel, afkomstig uit Chemnitz, Duitsland en lid van de Künstlergurppe Chemnitz, had eerder in juni 1920 zijn eerste tentoonstelling gehad bij Kunsthandel H H Kok Bzn in Zwolle, met een aantal andere kunstenaars: Evert Bomhof (1886-1949), Jaap van Kregten (1878-1967) en Abraham van der Zee (1882-1958), waar hij twee werken van hem opnam; "Schloss in Allgau" en "Vorfrühling in Vorallgau" (Overijsselsch Dagblad 18-06-1920, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 25-06-1920). Volgens de tentoonstellingsrecensent waren de werken "Het is een ander soort werk, dan men hier gewoonlijk ziet, maar men zal het ongetwijfeld waarderen. Het is modern, maar toch zeer gaaf en evenwichtig"(Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 25-06-1920).
1920 Tentoonstellingscritiek Kunsthandel H H Kok Bzn juni 1920, A. Advertentie voor de Tentoonstelling, Overijsselsch Dagblad 18-06-1920, B. Kritiek op de Tentoonstelling, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 25-06-1920.
De dochter van Alfred Streubel, mevrouw Th. Charlotte Wijnmalen-Streubel was getrouwd met een Zwollenaar van lange duur, de heer F E Wijnmalen, en zij woonde in ieder geval vanaf 1921 in Zwolle, hetgeen de reden was dat Alfred Streubel zo vaak naar Zwolle kwam. Zij was bedreven in het snijden van silhouetten en hield een tentoonstelling van haar kunstwerken door de Zwolsche Vereen. tot Bevordeing van het Vreemdelingen Verkeer van 21 tot 24 oktober 1921 in Zwolle (Overijsselsch Dagblad 18-10-1921). De tentoonstelling werd gehouden in de Bovenzaal van de Sociëteit 'de Harmonie' aan de Melkmarkt 1a te Zwolle.1921 Advertenties voor een tentoonstelling gehouden door mevrouw Ch. Wijnmalen-Streubel in de Bovenzaal van "de Harmonie", Zwolle: A. Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 15-10-1921 B: Overijsselsch Dagblad 18-10-1921
1921 Kritiek op de tentoonstelling in "de Harmonie", Zwolle, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 21-10-1921 B. Sociëteit "de Harmonie" te Zwolle 1921, naar een ets van W J Dingemans, 1921
1926 Officieel bericht van 1926 om over te gaan tot de bouw van een brug over de IJssel, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 18-05-1926
Een ambtsbericht no. 33 van de Minister van Waaterstaat van 24 april 1926 vermeldde dat tot de bouw van de brug zou worden overgegaan, op grond van de bevoegdheid van de oorspronkelijke op 17 December 1917 aangenomen wet, en er werd geld op de begroting uitgetrokken, zodat met de bouw van de brug kon worden begonnen.
De Duitse kunstenaar Alfred Streubel (1861-1947) schilderde het Katerveer een jaar later, in 1926.
Tot pakweg honderd jaar geleden was Zwolle vanuit Zuid-Nederland alleen per pontveer over de IJssel bereikbaar, want bruggen over de rivier waren er nog niet.. Voordat de eerste brug in aanbouw was, legde Streubel de Zwolse pontveer van het Katerveer in olieverf vast voor het nageslacht (W Eikelboom Rivierverhalen 2020).
A: Het Katerveer bij Zwolle, 1926, Alfred Streubel (1861-1947), B: Afbeelding van het ingelijste schilderij dat in 1931 aan de gemeente Zwolle is geschonken, gepubliceerd in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 02-01-1931.
Mogelijk heeft Alfred Streubel de veerpont in 1926 op het schildersdoek vereeuwigd in de wetenschap dat dit historische riviervervoer spoedig tot het verleden zou gaan behoren (W Eikelboom Rivierverhalen 2020).
In een vriendelijk gebaar werd in januari 1931 zijn schilderij ‘ Het Katerveer bij Zwolle’, was door diens dochter, mevrouw Ch. Wijnmalen-Streubel te Maastricht, en oud-stadgenoote, aan de gemeente Zwolle ten geschenke aanboden (Overijsselsch Dagblad 13-12-1930, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 02-01-1931).
1930 Een geschenk voor de gemeente Zwolle door mevrouw C Wijnmalen-Streubel, Overijsselsch Dagblad 13-12-1930
De Vervangende IJsselbrug over de IJssel
Het getouwtrek om de IJsselbrug bij Zwolle heeft 28 jaar geduurd. De aanleg van de vaste rivierovergang had zelf drie jaar geduurd. De dienst van het Katerveer eindigde uiteindelijk in januari 1930 met de voltooiing van de nieuwe boogbrug over de IJssel.
In de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant van 25 januari 1930 verscheen een afbeelding van de ets van Katerveer door Waalko Dingemans Senior, met als onderschrift " De IJssel het Katerveer naar de ets van W J Dingemans die den toestand met het oude pontveer te beeld bracht ". Deze publicatie verscheen een week na de opening van de nieuwe IJsselbrug door de toenmalige Minister van Waaterstaat de heer Reijmar op 15 januari 1930.
De IJsselbrug bleef de enige vaste oversteekplaats over de IJssel tot september 1970, toen de nieuwe snelwegbrug gereed kwam. De oude IJsselbrug fungeerde dus van 1930 tot september 1970 als hoofdverbinding tussen Zwolle en de Veluwe.
A: De IJssel Bij het Katerveer (1925) naar de ets van W J Dingemans die de situatie toonde met het oude veer, vóór de opening van de nieuwe IJsselbrug. Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 25-01-1930 B: Advertentie over de ets van het Katerveer met Oude Punt door Waalko J. Dingemans Senior verkrijgbaar bij Kunsthandel H H Kok Bzn., Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 25-01-1930
Kunsthandel Kok verkocht kunstwerk ter gelegenheid van de opening van de nieuwe IJsselbrug, zoals blijkt uit een advertentie in de plaatselijke krant in 1930 (B. boven). Voor den bekenden Kunstschilder Co Breman werd intertijd een teekening gemaakt van ‘Het Katerveer met de Oude Pont’. Van deze teekeing zijn reproducties vervaardig verkrijgbaar vir f 25 per stuk. Mede is verkrijgbaar een Ets van het Katerveer met de Oude Pont naar een teekening van nu wijlenvan W J Dingemans, prijs f 12.50. Als historisch documente zullen deze kunstwerken een waarvolle herinnering zijn voor allen, die nu in de opening van de nieuwe Ijsselbrug, belan stellen. (Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 25-01-1930).
A: 1930 De nieuwe IJsselbrug geopend in januari 1930, https://www.archieven.nl, B: 1970 Luchtfoto van de oude IJsselbrug en de nieuwe Snelwegbrug
Het duurde onnoemelijk lang voordat de eerste brug over de IJssel Rivier gebouwd was, van concept in 1902 tot voltooiing in 1930. Het Katerveer bleef een verlengstuk van de vervoersnormen van eind 1800 die naar de 20e eeuw waren gemigreerd. Pas het veerongeluk, of eigenlijk een bijna-ongeluk in 1923, herinnerde het grote publiek eraan hoe gevaarlijk de dagelijkse overtocht was voor de velen die van de veerdienst gebruik maakten. Het was dit specifieke incident dat de autoriteiten ertoe aanzette krachtdadig op te treden. Waalko Dingemans' liefde voor werkpaarden stelde hem in staat deze onhoudbare situatie in 1925 verder onder de aandacht te brengen met zijn ets van het Katerveer. Alfred Streubel legde de essentie van het veer op een aangename zomerdag vast in zijn schilderij Het Katerveer Bij Zwolle in 1926, toen waarschijnlijk al bekend was dat de oplossing binnen de komende drie jaar zou worden opgeleverd. Beide kunstwerken zijn voor het nageslacht bewaard gebleven in de plaatselijke archieven.
Geselecteerde Kunsttentoonstellingen in de Kunsthandel H H Kok Bzn, Zwolle 1919 tot 1927 met Dingemans en Streubel
1919 Tentoonstelling van schilderijen van N Steffelaar (Nicolaas 1852-1918 Den Haag) (In Holland's Duinen), A van der Zee (Abraham 1882-1958) en Doeleman (Johan 1880-1957), en fraaie collectie Etsen van Dingemans (Waalko Jans Senior, 1873-1926, Gorcum) in de Kunsthandel H H Kok Bzn, Zwolle, Melkm. 22, februari 1919, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 21-02-1919, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 24-02-1919
1919 Tentoonstelling van schilderijen van Voerman (Jan (Sn.) 1857-1941 Hattem), etsen en pastels van Dingemans en A v. d. Zee in Kunsthandel H H Kok Bzn, Zwolle, Melkm. 22, december 1919, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 12-12-1919, Overijsselsch Dagblad 18-06-1920,
1920 Tentoonstelling van schilderijen Bomhof (Evert 1886-1949 Zwolle), van Kregten (Jaap 1878-1967, Enschede), van der Zee, Alfred Streubel (1861-1947 Chemnitz) e.a. in de Kunstzaal Kok, Zwolle, juni 1920, Overijsselsch Dagblad 18-06-1920, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 25-06-1920
1921 Tentoonstelling van silhouetten gesneden door mevr. Th. Charlotte Wijnmalen-Streubel (??-??, dochter van A Streubel, Zwolle) in de Bovezaal van "de Harmonie" Zwolle, door de Zwolsche Vereen. tot Bevordeing van het Vreemdelingen verkeer, van den 21sten tot den 24sten October 1921, Overijsselsch Dagblad 18-10-1921, Overijsselsch Dagblad 18-10-1921
1925 Tentoonstelling van etsen van Pieck (Anton 1895-1987), De Heer (Simon 1885-1970), Dingemans e.a., Litho’s J Voerman Jr. (Jan 1890-1976 Laren), Polderman (Hugo Nicolaas 1886-1977 Apeldoorn), e.a., houdsneden in de Kunsthandel H.H. Kok Bzn, Zwolle, Melkm. November 1925, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 18-11-1925
1926 Tentoonstelling van werk van wijlen W. J. Dingemans, mevr. Dingemans-Numans (Henriette Gesina, 1877-1955 Gorcum) en Eugene Lücker (1879-1942 Amsterdam) in de Kunstzaal van de firma Kunsthandel H H Kok Bzn, Zwolle, Melkm. 30th October to 9th November 1926, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 30-10-1926
1927 Tentoonstelling van etsen en pastels van wijlen W. J. Dingemans en schilderijen van mevr. Dingemans-Numans in de Kunstzaal van de firma Kunsthandel H H Kok Bzn, Zwolle, Melkm. October 1927, Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant 06-10-1927
Bronne
RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis https://rkd.nl/
Delpher Online Krantenbank https://www.delpher.nl/
Teyler’s Museum Haarlem https://www.teylersmuseum.nl/
https://www.teylersmuseum.nl/nl/collectie/kunst/kg-20049-sassenpoort-te-zwolle
https://www.teylersmuseum.nl/nl/collectie/kunst/kg-20034-markt-te-zwolle
NL Archieven https://www.archieven.nl/
Collectie Overijssel https://historischcentrumoverijssel.nl/
https://collectieoverijssel.nl/collectie/?mivast=20&mizig=343&miadt=141&milang=nl&mizk_alle=dingemans%20katerveer&miview=gal1
Onbekend schilderij ontdekt van Katerveer over IJssel bij Zwolle by Wim Eikelboom in his series on Rivierverhalen https://www.rivierverhalen.nl/2020/10/katerveer/
Zwols Historisch Tijdschrift, 2012, Palet begon met oude zolders en een kelder Kunstenaarsclub kreeg vijfde onderdak in 65 jaar, Willem van der Veen, 29e jaargang 2012 nummer 2
https://www.zwolsehistorischevereniging.nl/wp-content/uploads/2014/11/2012.2-ZHT2-EPOS.pdf
Dingemans Familie Archief
Mijn Stad Mijn Dorp - Het erfgoed van Overijssel https://mijnstadmijndorp.nl/
| Trefwoorden: | Waalko Dingemans, Alfred Streubel, Zwolle, Katerveer, Kunsthandel H H Kok Bzn, H H Kok, Waalko Dingemans, Alfred Streubel, Zwolle, Katerveer, Kunsthandel, H H Kok Bzn |
| Personen: | Waalko Jans Dingemans Senior, Henriette Gesina Dingemans Numans, Alfred Streubel, H H Kok Bzn |
| Periode: | 1/1/1915-31/1/1930 |