image/svg+xml

28. Spanjaard-----Textielconcern van formaat (1828-1971)

Verhaal

28. Spanjaard-----Textielconcern van formaat (1828-1971)

Plaatje bij verhaal: 28.1.png

28. Spanjaard-----Textielconcern van formaat (1828-1971)

Op bovenstaande afbeelding een Portret van Salomon Jacob Spanjaard (1783-1861). Rond 1800 trok de joodse jongeman Salomon Jacob Spanjaard (1783-1861) van het Duitse Bodendorf bij Remagen naar Nederland. Hij kwam in Borne terecht en trouwde er in 1811 met Sara van Gelder. Aanvankelijk handelde hij in oude kleren, maar langzamerhand bouwde hij een textielbedrijf op dat voor Borne veel zou betekenen.

Bijzondere handelsgeest
Spanjaard was een man met een bijzondere handelsgeest. De oudste boeken van zijn firma dateren uit 1828. Zijn beroep was winkelier, ‘inlands kramer’ (straatventer), en koopman. Van een nietig zaakje maakte hij in korte tijd een bloeiend textielbedrijf. Rond 1850 exploiteerde hij al 50 handweefgetouwen in een damastweverij aan de Aanslagsweg. Ook had hij een paar honderd huiswevers in dienst. Zijn katoengarens betrok hij rechtstreeks uit Engeland. Hij was voortdurend op reis om zijn stoffen te verkopen. Voor verre klanten bediende hij zich van tussenpersonen. In 1852 verkocht hij het bedrijf aan zijn twee zoons Jacob en Levie. Kort na zijn gouden bruiloft in 1861 overleed hij in de leeftijd van 78 jaar. Zijn vrouw Sara stierf in 1882, 89 jaar oud.

28.2.png
de fabriek van Spanjaard in 1860.

 

 

Nieuwe perspectieven door het spoor
Toen zij hoorden dat er een spoorweg zou worden aangelegd, besloten de gebroeders Spanjaard daarin aandelen te nemen, mits er in Borne een station zou komen. Ze bouwden een nieuwe fabriek op een heideveld bij het spoor. Op 22 augustus 1864 werd de eerste steen gelegd voor het ketelhuis. Hun weefgetouwen in de voormalige metaalfabriek Meijling & Stork aan de Oude Almeloseweg werden overgebracht naar de nieuwe fabriek. Zo ontstond Spanjaards eerste stoomfabriek met 180 weefgetouwen die in de jaren daarna vele malen werd uitgebreid. In 1901 werd het bedrijf omgezet in de N.V. Stoomspinnerijen en -weverijen v/h S.J. Spanjaard met louter Spanjaards in de directie. Onder hen was Jacob Spanjaard II (1873-1934) die de bijnaam ‘god van Borne’ kreeg, omdat in Borne buiten hem om vrijwel niets van enig belang plaats kon vinden. Onder de nieuwe organisatievorm kon fors worden geïnvesteerd in uitbreiding van de productiecapaciteit.

28.3.png
Briefhoofd van Spanjaard uit 1865.

 

Werknemers van elders
De snelle expansie na de Eerste Wereldoorlog veroorzaakte een groot tekort aan arbeidskrachten. Talloze Drentenaren kwamen met hun gezinnen naar Borne. Zij werden gehuisvest in de ‘Spanjaardswoningen’ op het Letterveld. Ook kwamen er werkloze vissers uit Vollenhove naar Borne door bemiddeling van hun pastoor Elskamp, die pastoor in Borne was geweest.

Slechte arbeidsvoorwaarden
In sociaal opzicht liep Spanjaard nooit voorop. Er waren regelmatig grote stakingen, hoewel de Twentse textielarbeiders heel moeilijk tot gezamenlijke acties te bewegen waren. In 1903 kreeg Jacob te maken met een ernstig sociaal conflict. Toen de
spoelsters om geregeld werk en een vergoeding voor wachttijden vroegen, reageerde Spanjaard hierop met ontslag. Maar omdat er geen vervangsters kwamen, was hij gedwongen concessies te doen. Begin jaren 1920 waren de winsten hoog, maar vergeleken met andere textielbedrijven betaalde Spanjaard slecht. Spanjaard volgde bovendien het besluit van de Twentse Fabrikantenvereniging om de lonen met 10% te verlagen. Dit leidde eind 1923 tot de beruchte Twentse textielstakingen door 22.000 arbeiders. Deze duurden 6 maanden en werden uiteindelijk in het nadeel van de arbeiders beslecht.

28.4.png
Luchtfoto van het Spanjaard-complex in 1921. De fabrieken
zouden daarna nog vele malen worden uitgebreid.

 

Tweede Wereldoorlog
In de oorlog werd het bedrijf door de bezetters genaast. Spanjaard heette nu Westland. Directeur Johan Spanjaard (1907-1941) werd gearresteerd en overleed kort daarna in Mauthausen. Hij en zijn achterneef Dirk Spanjaard (1911-1941) waren de eerste Bornse joden die werden gedeporteerd. Van de drie andere directeuren Spanjaard overleed Isaäc (1876-1944) op zijn onderduikadres aan de Oude Hengeloseweg. Leo (1896-1945) stierf kort na de bevrijding; Karel (1876-1960) kwam redelijk gezond van zijn onderduikadres terug.

Neergang en einde
In de hoogtijdagen van de onderneming na de oorlog werkten er korte tijd meer dan 2.000 mensen, die befaamde kwaliteitsproducten maakten als Cinderella en Rheumanella-lakens, Teddy-luiers en Kenmore-overhemden. Daarna ging het snel
bergafwaarts met de hele textielindustrie in Nederland door de opkomst van de lagelonenlanden. In 1961 is Spanjaard ingelijfd door Nijverdal-Ten Cate. In 1971 moest het bedrijf na meer dan 120 jaar zijn deuren sluiten. Van het trotse bedrijf rest nu nog slechts het kantoorgebouw aan de Stationsstraat. Op het ruim zeven hectare grote fabrieksterrein is een fraaie woonwijk gebouwd. De S.J. Spanjaardstraat herinnert er aan de joodse jongeman die tweehonderd jaar geleden zijn geluk zocht –
en vond bij zijn Saartje – in het onbeduidende plaatsje Borne.

Auteur:Hans Gloerich
Trefwoorden:1800-1900 Industrialisatie / 1828, Textielconcern van formaat, Canon van Borne
Personen:Spanjaard,Salomon Jacob , Gelder, van Sara , Spanjaard,Jacob, Spanjaard,Levie, Spanjaard,Jacob II, Elskamp,pastoor, Spanjaard,Johan, Spanjaard,Dirk, Spanjaard,Isaäc, Spanjaard,Leo, Spanjaard,Karel
Thema's:Canon van Borne

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.