image/svg+xml

27 februari 1842 - waarvan geen akte

Verhaal

27 februari 1842 - waarvan geen akte

Plaatje bij verhaal: 27 februari kopfoto.jpg

Ik dacht dat er geen bedelaars uit het nabijgelegen Ommen op de Ommerschans verbleven. Maar dat beeld moet ik bijstellen nu ik Stiena van Dalfsen gevonden heb. Ze is een bedelaar-koloniste die helpt in de kraamkamer van het gesticht als vroedvrouw. Maar waarom wordt haar kind niet ingeschreven in de Burgerlijke Stand?

 

Ik kwam Christina van Dalfsen tegen in de geboorte acte van kolonistendochter Jacoba Helena Leemeijer van 22 februari 1855. Hier zien we dat de 54-jarige Christina van Dalfsen als aangever optreedt. Zij geeft als beroep op: vroedvrouw. Ze wordt vergezeld door de even oude gestichtsveldwachter George Frölig.

18550222 geboorte.jpg
bonmama.nl - familysearch.org - geboortes Stad Ommen 1855

 

Ik dacht: Goh, was er een vroedvrouw op de Ommerschans? Zou het een koloniste zijn? Met enig zoekwerk in de inschrijvingsregisters vindt ik haar in het register deel S op 17 januari 1850. Hier heet ze Christina van Dalsem. Verschrijvingen zoals deze komen in de inschrijvingsregisters aan de lopende band voor en zijn veelal het gevolg dat de bedelaars doorgaans niet met een identiteitsbewijs rondlopen. Bij binnenkomst noemen ze hun naam en de administrateur maakt er wat van. Iemand uit deze regio, zoals Christina, slikt de f van Dalfsen in en zo kom je bij Dalsem.

1850 inschrijvingsregister.jpg
NL-AsnDA_0137.01_0437_0050 - inschrijvingsregisters Ommerschans en Veenhuizen

 

Ze is onder hoofdelijk nummer 293 voor de 4e maal ingeschreven, samen met haar echtgenoot Johannes Hutteman, die hier voor de derde maal verblijft. En het staat er duidelijk: ze moet in 1800 in Ommen geboren zijn. En ook staat haar beroep vermeld: ze is baakster.

 

Voorgeschiedenis

 

Op 29 november 1800 gaan Evert van Dalfsen en Magrieta Heet in ondertrouw in hun beider geboorteplaats Ommen. De moeder van de bruid is hierbij tegenwoordig om toestemming te geven voor het huwelijk. Bijzonder is dat het huwelijk niet wordt gesloten in de kerk, maar voor het gericht van Ommen op 21 december 1800.

1800 civiel huwelijk.jpg
Van Papier Naar Digitaal - civiele huwelijken Ommen 1800

 

De reden voor de keuze voor een civiel huwelijk blijkt een maand later uit de doopinschrijving van hun eerste kind, dat op 23 januari 1801 in Ommen ter wereld komt. De predikant schrijft bij de naam van de moeder: van de Roomsche Godsd:

We kunnen concluderen dat er veel water door de Vecht is gevloeid voordat dit gemengde huwelijk tussen de protestantse kleermaker en zijn roomse hoogzwangere bruid is gesloten. Daarbij speelt in de kleine gemeenschap van Ommen wellicht mee dat de vader van Evert, Jan van Dalfsen, een tijdje burgemeester van Ommen was.

 

1801 doop Stiena van Dalfsen.jpg
Van Papier Naar Digitaal - dopen (gereformeerd) Ommen 1801

 

Als op 9 januari 1803 dochter Hendrikje wordt gedoopt, is de moeder nog steeds katholiek. Bij deze inschrijving is vermeld dat het gezin in Ommen "voor de brug" woonachtig is. Verder zien we in 1808 nog de doop van zoon Jan, die in 1810 is overleden. In 1813 overlijdt Evert van Dalfsen. Margrieta blijft met haar twee dochters achter.

Op 4 februari 1827 wordt de schandvlek over de familie vergroot, als dochter Hendrikje ongehuwd bevalt van een zoon, die de naam Evert krijgt. In de naburige veenkolonie aan de Dedemsvaart en in de bedelaarskolonie Ommerschans zijn buitenechtelijke kinderen aan de orde van de dag. Maar in het stadje aan de Vecht zal het de "talk of the town" zijn geweest. Hendrikje laat haar dochter dopen in de katholieke kerk in Vilsteren.

Op 28 augustus 1828 trouwt dochter Stiena in Zwolle met metselaarsknecht Johannes Hutteman. Hij is afkomstig uit Diepenveen. Hij is katholiek en Stiena, hoewel gereformeerd gedoopt, is katholiek opgevoed door haar moeder.

1828 huwelijk zwolle.jpg
wiewaswie.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Zwolle 1828

 

Jan Hatteman heeft 5 jaar, van 1823 tot 1828, gediend in de Nationale Militie.

 

1828 Zwolle HSHB 66-001.jpg
wiewaswie.nl - familysearch.org - huwelijksbijlagen Zwolle 1828



Het is twijfelachtig of Stiena op de dag van haar huwelijk geweten heeft dat ze zwanger was, maar op 9 april 1829 wordt in Zwolle hun dochter Hendrieka Margrieta geboren.

 

1829 BSG Zwolle 162.jpg
wiewaswie.nl - familysearch.org - geboortes Zwolle 1829


In 1832 overlijdt Christina's moeder, Margrieta Heet, in Ommen. Zij woont daar met haar dochter Hendrikje, Christina's zuster, en diens zoontje Evert.

In deze tijd moet er iets gebeurd zijn in het jonge gezin Hutteman. Ik vermoed dat Johannes in de spanningen van de Belgische Opstand in dienst is opgeroepen en dat het daarbij niet helemaal volgens de regels is gelopen. Want wat heeft het stel anders in 1835 te zoeken op "Het Eiland" te Hoorn. Het Oostereiland is tussen 1662 en 1668 gebouwd, waarop de Admiraliteit (de voorganger van de Koninklijke Marine) hier haar pakhuizen en kazernes liet bouwen. In 1817 werd het complex ingericht als bedelaarsgesticht (Ommerschans was niet het eerste bedelaarsgesticht in Nederland) en vanaf 1829 werd er een grote gevangenis gevestigd op het eiland.

Uit de geboorteacte van dochter Everdina maken we op dat het gezin in 1835 op het eiland woonachtig is. Het beroep van Johannes is kannonnier. Het kan betekenen dat hij militair in functie is, maar het kan evengoed betekenen dat het gezin daar in detentie zit. Dit moet t.z.t. uit de registers van deze inrichting blijken.

1835 BSG Hoorn 54.jpg
wiewaswie.nl - familysearch.org - geboortes Hoorn 1835


Een paar maanden later schenkt zus Hendrikje in Ommen het leven aan weer een buitenechtelijk kind. Het meisje krijgt de naam Margaretha. Ook dit kind wordt in Vilsteren gedoopt. Peetmoeder is Margaretha Uitzetter. Je zou verwachten dat haar zus Christina in aanmerking zou komen voor die eer. Welicht is zij op dat moment nog ver uit beeld. Het meisje overlijdt een maand na haar geboorte.

Christina van Dalfsen komen we weer tegen op 8 juli 1837. Op deze datum wordt ze met haar dochter Everdina ingeschreven in de Ommerschans, op een steenworp afstand van haar geboorteplaats. Sterker nog: in de inschrijving lezen we dat Christina is opgezonden vanuit Ommen. Je mag dus voorzichtig concluderen dat zij zich in haar geboorteplaats heeft opgehouden en dat de autoriteiten daar besloten hebben om haar naar de Schans te zenden, dat enorme gesticht dat 15 jaar geleden gebouwd is en waar ze in Ommen niet veel meer van merken dan dat er bijna dagelijks veldwachters, zaalopzieners en soms ook een kolonist in bonte kledij naar het stadhuis komen om aangifte te doen van een geboorte of overlijden. En daar gaan ongetwijfeld praatjes over door het plaatsje: het enorme aantal mensen dat in de Schans overlijdt. Dat is geen plek waar je wilt zitten. En toch sturen ze de roomse dochter van Jan van Dalfsen er naar toe, met haar jongste kind. Waar haar echtgenoot Johannes Hutteman en hun inmiddels 8-jarige dochter Hendrieka Margrieta op dat moment verblijven, is niet duidelijk.

 

1837 Christina van Dalfsen oskolfx.jpg
Drents Archief - inschrijvingsregister Ommerschans en Veenhuizen


Op 9 december 1837 worden Christina en haar dochter van Ommerschans doorgestuurd naar Veenhuizen. De reputatie van het tweede gesticht in Veenhuizen, ooit bedoeld als kinderkolonie maar sind 1825 in gebruik als overloop voor de Ommerschans, is zeker niet beter dan die van de Ommerschans. En dat beeld wordt ook voor Christina bewaarheid, want op 28 februari overlijdt haar dochter Everdina.

 

1838 Veenhuizen Overlijden Everdina Hutteman.jpg
Drents Archief - overlijdens Norg 1838


Christina krijgt ontslag op 21 september 1840. Ruim drie jaar heeft het haar gekost om de oververdienste van 25 gulden in haar boekje bijgeschreven te krijgen; een vrij normale tijd voor een hardwerkende kolonist. Ze keert terug naar Overijssel waar ze haar man, dochter en haar zus met zoon Evert aantreft. Ze proberen de draad weer op te pakken, maar dat lukt niet goed. Op 11 januari 1842 worden Jan Hutteman en Christina van Dalfsen samen ingeschreven in Ommerschans. Dochter Hendrika blijft buiten schot: wellicht krijgt zij onderdak bij tante Hendrikje in Ommen. Het is ook heel goed denkbaar dat Jan en Christina in de winter heel doelbewust hebben aangestuurd op de opname in de Schans, door opvallend te bedelen in hun woonplaats Zwolle. Dit wordt in latere decennia schering en inslag in de Overijsselse hoofdstad: het levert een gratis ticket naar Resort Ommerschans.

1842 inschrijvingsregister.jpg
Drents Archief - inschrijvingsregister Ommerschans en Veenhuizen


En zo komen we bij de datum van vandaag, 27 februari 1842. Het stel zit ruim twee jaar in Ommerschans en vandaag wordt hun zoon Everardus Johannes gedoopt door pastoor Antonius Lammers, die een jaar geleden in Ommerschans is benoemd.

1842 doopboek RK Ommerschans.jpg
Historisch Centrum Overijssel - bonmama.nl - R.K. doopboek Ommerschans 1842


We zien in de doop-inschrijving dat tante Hendrika van Dalfsen in Ommen als peetmoeder is benoemd. Wellicht is ze halsoverkop van Ommen naar de Schans gekomen om het kind ten doop te houden, maar zeker is dat niet: regelmatig vinden we peetouders die op grote afstand wonen en die dus onmogelijk bij de doop aanwezig kunnen zijn.

Bij de geboorte van een kind in Ommerschans horen nog twee formaliteiten: het kind wordt ingeschreven als bedelaar-kolonist in het inschrijvingsregister en de geboorte moet worden aangegeven in Ommen. In het inschrijvingsregister vinden we de jongste inwoner van Ommerschans:

 

1842 inschrijvingsregister met Evert Hutteman.jpg
Drents Archief - inschrijvingsregister Ommerschans en Veenhuizen


Nu nog de geboorte-inschrijving. We zien regelmatig bij geboortes in de Ommerschans dat de vader van het kind -als die bekend is en ook in de Schans zit- mee gaat naar Ommen onder begeleiding van een veldwachter of zaalopziener. En zo verschijnt kolonist Jan Hutteman op 28 februari onder toezicht van de 70-jarige sergeant Cornelis de Bruin (de nestor onder de ambtenaren) op het gemeentehuis. Ze doen eerst aangifte van drie overlijdens op de Schans: de 40-jarige Joost van Urk, de 59-jarige Ferdinand Brijand en de 18 maanden oude Wilhelmina van der Wind. Tevens zien we dat Hutteman, die normaal gesproken niet voor dit soort tripjes in aanmerking komt, op 3 maart opnieuw met de Bruin naar Ommen mag. Misschien gaan ze even langs bij schoonzuster Hendrikje van Dalfsen.

1842 BSO Ommen 4x.jpg
bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Ommerschans 1842


En dan de geboorte-acte. We zien dat het tweetal aangifte doet van de geboorte van een zoontje van de ongehuwde koloniste Alijda Hermsen. Hij krijgt de naam Thomas. Maar... Een geboorte-acte van de zoon van Jan Hutteman is niet te vinden. Ik blader het doopregister drie keer op en neer. Maar de acte is er echt niet. What the Hack...

Wat is hier gebeurd...

Laten we eerst eens natrekken of alles klopt met het kind van Alijda Hermsen, wiens geboorte op 28 februari is ingeschreven.

1842 BSG Thomas Hermsen Ommerschans.jpg
bonmama.nl - familysearch.org - geboortes Stad Ommen 1842


Als Thomas op de Schans geboren is dan moet hij in de inschrijvingsregisters te vinden zijn.

Nu zijn de inschrijvingsregisters van 1842 wel ontsloten in 2019 in het velehandenproject Familie van je? Maar deze gegevens zullen naar verwachting pas in de loop van 2020 door het Drents Archief online worden gezet. Maar gelukkig beschik ik over een digitale versie van de rode boekjes die op de studiezaal in Assen staan. Daarmee vind ik doorgaans heel snel de inschrijvingen tot ca 1875. Maar geen Thomas Hermsen hier. De moeder vind ik wel:

 

1841 inschrijvingsregister Alijda Hermsen.jpg
bonmama.nl - drents archief - inschrijvingsregister Ommerschans en Veenhuizen

 

Alijda Hermsen is in 1815 geboren te Nijmegen in het gezin van kleermakersknecht, later lantaarnopsteker en kamerbehanger Thomas Hermsen en Helena van Biesen. Haar ouders zijn in 1797 getrouwd en ik vind zonder veel moeite 3 broers en drie zusters -het zullen er ongetwijfeld meer zijn geweest. In 1837 is haar moeder overleden. Alijda is dan 21 jaar oud en staat vermoedelijk op eigen benen. Als zij op 19 november 1841 wordt ingeschreven in Ommerschans, is ze bijna zes maanden zwanger. Ze is opgezonden vanuit Arnhem. Vermoedelijk is ze haar baan kwijt geraakt en we mogen concluderen dat er geen huwelijk komt met de vader van haar kind.

Door nog eens te zoeken op kolonisten met de voornaam Thomas (het gaat om 275 inschrijvingen), vinden we het kind alsnog: Thomas is ingeschreven onder de naam Harmsen.

 

1842 inschrijvingsregister Thomas Harmsen.jpg
bonmama.nl - drents archief - inschrijvingsregister Ommerschans en Veenhuizen

 

Opvallend is de geboortedatum volgens het inschrijvingsregister: 20 februari 1842. Vermoedelijk is de inschrijving pas een paar weken later gedaan en had men de datum niet meer scherp. Verder zien we dat Thomas met zijn moeder naar Veenhuizen is gebracht per 24 september 1842. Daar is Thomas overleden op 16 november.

Alijda Hermsen is in Veenhuizen ontslagen op 3 juni 1844. Vervolgens is zij in 1849 gehuwd met Johannes Hendrik van den Berg, een weduwnaar en vader van tien kinderen (waarvan vijf overleden). Hun huwelijk bleef kinderloos.

 

Terug naar Christina van Dalfsen. Het blijft onduidelijk waarom haar kind niet is ingeschreven in de Burgerlijke Stand. En dat terwijl de vader zich in z'n beste kolonistenpak gehesen had om aangifte te doen. Het lijkt er op dat ze het in Ommen vertikken om de geboorte van dit kind in te schrijven. Zou het komen omdat het een kind van Christina van Dalfsen is? En gaat Johannes Hutteman op 3 maart opnieuw mee naar Ommen nog een tweede poging te wagen? Het zijn allemaal speculaties, maar we mogen toch we zeggen dat er iets niet in de haak is.

 

Nog een kind

 

Bijna drie jaar later bevalt Christina van Dalfsen, nog steeds met haar man in de Ommerschans, opnieuw van een kind. Op 16 december 1844 wordt zoon bernardus geboren. Deze keer mag Johannes Hutteman niet mee naar Ommen. Het zijn zaalopziener Jacobus Bikkes Bakker en veldwachter Werner Wackie die de aangifte voor hun rekening nemen. Nu verloopt alles gladjes, zodat dit kind wel in de Burgerlijke Stand voor komt.

 

1844 BSG Bernardus Hutteman.jpg
bonmama.nl - familysearch.org - geboortes Stad Ommen 1844

 

Op de dag van de geboorte heeft pastoor Andreas Ignatius Schaepman van Ommerschans het kind gedoopt. Schaepman zal het schoppen tot aartsbisschop van Utrecht (1868-1882). Ook nu is tante Hendrica van Dalfsen peettante van het kind.

1844 doop Bernardus Hutteman.jpg
Historisch Centrum Overijssel - bonmama.nl - R.K. dopen Ommerschans 1844

 

Het gezin Hutteman heeft geen haast om in aanmerking te komen voor ontslag. En zo zitten ze in 1846 nog steeds in de Schans. Dat jaar zal zich niet in hun herinnering nestelen als het geluksjaar. Op 22 juli overlijdt zoontje Evert.

1846 BSO Evert Hutteman.jpg
wiewaswie - familysearch.org - overlijdens Stad Ommen 1846

 

En op de laatste dag van het jaar overlijdt ook de kleine Bernardus.

1846 BSO Bernardus Hutteman.jpg
wiewaswie - familysearch.org - overlijdens Stad Ommen 1846

 

En zo blijven Johannes Hutteman en Christina van Dalfsen samen -met 1000 andere kolonisten- achter in de Ommerschans. Twee en een half jaar later, op 19 mei 1849, krijgen ze eindelijk hun ontslag, na een verblijf van ruim 7 jaar.

Lang zal hun verblijf in de vrije maatschappij niet duren. Op 15 januari 1850 worden beide weer ingeschreven op de Schans. En nu wordt als beroep bij Christina aangetekend dat ze baker is. Vermoedelijk heeft zij ook tijdens haar vorige periode op de Schans de zorg voor jonggeborenen al op zich genomen.

1850 inschrijvingsregister.jpg
bonmama.nl - drents archief - inschrijvingsregister Ommerschans en Veenhuizen

 

In 1853 trouwt dochter Hendrieka Margrieta in Ommen met Jan Willem Schippers. Vader Johannes Hutteman krijgt toestemming om bij de huwelijksvoltrekking aanwezig te zijn. Hendrikje mag of wil niet aanwezig zijn bij deze plechtigheid. We zien in de acte dat Hendrieka woonachtig is in de gemeente Ambt Ommen. Het stel vestigt zich in Dalfsen, waar 9 maanden later zoon Albertus geboren wordt.

 

1853 BSH Ambt Ommen Schippers Hutteman.jpg
bonmama.nl - familysearch.org - huwelijken Ambt Ommen 1853


In 1855 heeft Christina haar "finest hour" als ze op het stadhuis van Ommen aangifte komt doen van de geboorte van een kind. Ze geeft als beroep op "vroedvrouw". Zó daar hebben ze in Ommen mooi iets om over te praten!

 

18550222 geboorte.jpg
bonmama.nl - familysearch.org - geboortes Stad Ommen 1855


Op 1 mei 1857 wordt het stel ontslagen. Ze hebben er weer een periode van ruim 7 jaar op zitten en waarschijnlijk kan de directie het niet langer rekken. Maar Johannes en Christina weten hoe ze hier mee aan moeten. Ze laten zich snel in Zwolle oppakken en zes weken later zijn ze terug op de Schans. Deze keer blijven ze vier jaar, tot 2 april 1861. En na het ontslag zijn ze binnen veertien dagen terug op de Schans voor weer een periode van 4 jaar. Inmiddels woont hun dochter in Vroomshoop en hebben ze drie kleinkinderen. Zullen die af en toe op bezoek komen in de Schans?

Na korte onderbrekingen in 1865 en 1869 worden ze in 1870 voor het eerst doorgestuurd naar Veenhuizen. Misschien zijn ze in de Schans uitgekeken op het stel, of hebben ze in Veenhuizen behoefte aan een baker. Bij hun dochter in Vroomshoop worden nog drie kinderen geboren, waarvan er één jong overlijdt. En dan wordt de dochter weduwe op 2 februari 1871. Johannes en Christina kunnen niets voor haar doen. Weliswaar worden ze in oktober ontslagen, maar twee weken later worden ze in Assen weer veroordeeld en rechtstreeks naar Veenhuizen gestuurd. Waarschijnlijk hebben ze de kleinkinderen niet meer gezien.

Het enige wat er voor dochter Hendrieka op zit, is zo snel mogelijk weer een man vinden. En dat lukt. Op 24 juni 1872 trouwt ze -43 jaar oud- in het Gelderse Millingen met de 28-jarige schippersknecht Theodorus Peters. Zij verhuist van Vroomshoop naar Millingen. In de huwelijksacte staat keurig dat haar ouders in Veenhuizen wonen. In dit huwelijk worden geen kinderen geboren en in 1872 overlijdt Hendrieka's jongste kind.

 

1872 huwelijk Hendrika Margrieta Hutteman.jpg
wiewaswie - Gelders Archief - huwelijken Millingen 1872

 

Ruim twee maand later overlijdt Christina van Dalfsen -in de overlijdensacte staat van Dalsem- in het eerste gesticht te Veenhuizen. Ze wordt begraven op de grote begraafplaats waar bijna 35 jaar eerder haar dochtertje begraven is.

 

1872 overlijden Christina van Dalsem.jpg
alledrenten.nl - overlijdens Norg 1872

 

Johannes Hutteman wordt nog twee maal ontslagen en even zoveel keer ingeschreven. Hij overlijdt op 18 januari 1876 in het tweede gesticht te Veenhuizen en krijgt een graf ergens op dezelfde begraafplaats als zijn echtgenote.

 

1876 overlijden Johannes Hutteman.jpg
alledrenten.nl - overlijdens Norg 1876


Het grootste deel van hun huwelijk hebben ze doorgebracht binnen de gestichten van Ommerschans en Veenhuizen. Dat ziet er treurig en uitzichtloos uit. Maar waarschijnlijk hadden zij er vrede mee. En ondanks de formele regel dat mannen en vrouwen gescheiden werden, doen de inschrijvingsregisters vermoeden dat ze wel degelijk samen mochten zijn binnen de gestichten.

Christina van Dalfsen overzicht.jpg
chronologie Christina van Dalfsen en Johannes Hutteman


Dochter Hendrieka overlijdt in 1885 in Millingen, 55 jaar oud. Drie van haar kinderen zijn gehuwd, maar Hendrieka heeft dat van slecht één kind mogen meemaken.

Christina's zuster Hendrikje van Dalfsen is in 1880 in Ommen overleden. Haar zoon Evert bleef ongehuwd en overleed ook in Ommen, in 1896. Tegen die tijd werd er in Ommen al lang niet meer over de roomse kleindochters van burgemeester Jan van Dalfsen gesproken.

 

lees ook:

 

 

Auteur:Helmuth Rijnhart
Trefwoorden:Ommerschans
Periode:1/1/1800-1/1/1900
Thema's:Verhalen

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.