image/svg+xml

26 juni 1849 - van Leiden komt Lijden

Verhaal

26 juni 1849 - van Leiden komt Lijden

Plaatje bij verhaal: 1732_abraham_de_hean_gezicht_op_haskerhorne.jpg

Met zijn connecties in de Friese vervening leek het Hendrik Hendriks Weever een goed plan: de brandstofhandel in de stad Leiden. Meteen nadat hij trouwde met Margje Jacobs trok het stel naar de stad. Maar 12 jaar later werden ze in Wilhelminaoord geplaatst. Plan mislukt. En weer 16 jaar later werden ze ontslagen. Klaar voor een volgend avontuur. Maar ook dat mislukte jammerlijk. 

 

 

Oude Haske

Zijn ouders Hendrik Berends Weever en Harmke Hendriks Toerink trouwen op 16 mei 1784 in de kerk van Haskerhorne. Ik vond zes kinderen, en zoon Hendrik was de tweede. Hij werd gedoopt in dezelfde kerk op 29 oktober 1786.

 

allefriezen.nl - zoekakten.nl - familysearch.org - doopboek Haskerhorne 1786

 


De oude kerk van Haskerhorne, onder de rook van Joure, is in de eerste helft van de 18e eeuw door verschillende kunstenaars vereeuwigd. De prent uit 1732 boven dit artikel, afkomstig uit de collectie van het Rijksmuseum, is van de hand van Abraham de Haen II (de jongere). Tien jaar eerder maakte Jacob Stellingwerff een aquarel van  de kerk. Deze kerk is in 1913 vervangen door een nieuw gebouw dat er anno 2018 nog staat en als rijksmonument is aangemerkt.

 

reliwiki.nl - de kerk van Haskerhorne, in 1732 getekend door Jacob Stellingwerf



Hendrik Hendriks en Margjen Jacobs, "beijde van Oudehaske" trouwen in de kerk van Haskerhorne op 11 lentemaand (maart) 1810. Harmke's voorouders stammen van het dorp Beulake, dat in 1776 werd verzwolgen door de golven.



allefriezen.nl - zoekakten.nl - familysearch.org - trouwboek Haskerhorne 1810

 


Leiden

Vermoedelijk trekt het jonge stel meteen naar Leiden om daar hun geluk te zoeken. Het is niet uit te sluiten dat ze hun huwelijk "geconsumeerd" hebben vóór de elfde van de lentemaand, want al na 33 weken, op 29 oktober 1810, wordt hun eerste kind geboren, een meisje. Op 1 november wordt ze gedoopt in de Hooglandse kerk te Leiden en ze krijgt de naam Harmkje, vernoemd naar Hendrik's moeder. 



erfgoedleiden.nl - doopboek N.H. Hooglansche Kerk 1810

 


Twee jaar, in 1812, later wordt het volgende kind geboren. Koning Lodewijk Napoleon is door zijn broer, de keizer, aan de kant gezet en de Nederlanden zijn ingelijfd bij het Franse Rijk. De Burgerlijke Stand is ingevoerd en de actes zijn vanzelfsprekend in de franse taal. Ik noteerde de naam van het kind: Roelof. Een jongen dus. Maar verderop in het verhaal blijkt het kind Roelofje te heten. Nog eens goed kijken in de acte: "Lequel nous a présenté un Enfant du Sexe feminen". Toch een meisje dus!

 

erfgoedleiden.nl - geboorten 1812

 


We zien dat Hendrik van beroep "Marchant de Tourbes", turfhandelaar is. Ze wonen in de Koppenhinksteeg, een straatje dat anderhalve eeuw later landelijke bekendheid krijgt als bolwerk van de Leidse kraakbeweging.
We zien dat Hendrik ten behoeve van zijn turfhandel "ambulant" is: hij reist tussen Friesland en Leiden ten behoeve van zijn handel. Telefoon en Internet zijn nog ver weg. Zo is hij afwezig bij de aangifte van dochter Geertje in 1814. Intussen is de ambtelijke voertaal in Nederland weer genormaliseerd.

 

erfgoedleiden.nl - geboorten 1814

 


Hendrik Hendriks lijkt patent te hebben op het verwekken van dochters, want in 1816 is ook het vierde kind een meisje: Grietje. Het gezin is inmiddels verhuisd naar "de Haarlemstraat".

 

erfgoedleiden.nl - geboorten 1816

 


In 1818 zien we een trendbreuk: Een zoon! Die wordt vernoemd naar Hendriks vader. Hendrik dus! We zien dat Hendrik Sr niet alleen in turf handelt, maar ook in hout. Honderd jaar later zouden we hem brandstoffenhandelaar noemen.

 

erfgoedleiden.nl - geboorten 1818

 


In 1820 wordt het zesde kind geboren, opnieuw een zoon, die naar Margje's vader wordt vernoemd: Jacob. Het gezin is inmiddels opnieuw verhuisd. Ze wonen nu iets buiten het woelige centrum, aan het ruime Levendaal.


 

erfgoedleiden.nl - geboorten 1820

 


Op het kaartje hieronder heb ik de drie locaties weergegeven.

 

google maps - Leiden Centrum met de woonlocaties van het gezin Wever

 

Wat we in de geboorte acte van zoon Jacob niet over het hoofd mogen zien, is Hendrik's beroep: hij is geen handelaar meer, maar sjouwer. Dat is geen goed voorteken! Hij heeft dus niet meer de touwtjes in eigen handen, maar is als dagloner aangewezen op de waan van de dag. Vermoedelijk is dit de opmaat naar de verplaatsing van het gezin Hendriks naar Wilhelminaoord, door de Subcommissie Leiden van de Maatschappij van Weldadigheid. Zij kondigen het gezin aan op 15 mei 1822.

 

alledrenten.nl - NL-AsnDA_0186_61_0376 - Post van Weldadigheid 1822

 


Leijden, 15 Meij 1822

...Het was der Subkommissie alhier tot groot genoegen, uit UwEdg geëerde van den 16den der vorige maand te vernemen de mogelijkheid om uit deze Stad weder, voor den jare 1822, een huisgezin in den kolonien te plaatsen. Dat, hetgeen ons daartoe als zeer geschikt door Mren Regenten van de Huijszitten en Diakonie Armen alhier is opgegeven, bestaat uit den persoon van Hendrik Hendriksen, met vrouw en zes kinderen, waarva hiernevens de opgave, volgens het gebruikelijk mdel, gaat; kunnende, des benodigd zijnde, de doopcedullen en het bewijs, dat de kinderen of de natuurlijke kinderziekte gehad hebben, of gevaccineerd zijn, geproduceerd worden...

In de Post van Weldadigheid vinden we verder een brief van directeur Wouter Visser van 14 juni 1822 waaruit we concluderen dat het gezin inmiddels in de kolonie is gehuisvest. 


Wilhelminaoord

Op de website Koloniehuizen, die naar mijn mening onnodig goed verstopt zit op de website van het Drents Archief, en die niet uitblinkt door gebruiksvriendelijkheid, concludeer ik dat het gezin Hendriksen is geplaatst op hoeve nr 112, te Wilhelminaoord, huidig adres M.A. van Naamen van Eemneslaan 6. Die woning staat er anno 2018 nog in nagenoeg oorspronkelijke staat. Het is niet voor niets aangemerkt als monument.

 

Drents Archief - koloniehuizen - Wilhelminaoord Hoeve nr 112

 


De inschrijfregisters van Wilhelminaoord zijn online te vinden op de website van het Drents Archief. Ze zijn helaas nog niet ontsloten, maar met enig bladerwerk vinden we het gezin Hendriksen op nummer 112. Ze zijn op 8 juli 1822 aangekomen in de kolonie in het spiksplinternieuwe huisje.

 

Drents Archief - NL-AsnDA_0186_1346_0040 - inschrijfregister Wilhelminaoord 1822-1828 (blad 40)

 


We zien in het register dat het gezin hier tweemaal uitbreiding heeft gehad: zoon Beerend in 1823 en dochter Klaasje in 1826. Best opmerkelijk: 8 kinderen en allemaal in leven!
Bij de aanmerkingen zien we dat het gezin op 30 april 1828 is verplaatst naar hoeve No 94. Maar eerst de geboorteactes van de twee jongsten.

 

alledrenten.nl - geboortes Vledder 1823

 


We zien dat Hendrik Hendriksen op het gemeentehuis persoonlijk te woord te gestaan door de Schout zelf, Stephanus Jacobus van Roijen. Van Roijen's zoon, Mr Isaac Antoni Soetens van Roijen, zal een grote rol spelen bij de vervening in Noordoost Overijssel: zijn naam komen we overal tegen.

 

wikipedia - Stephanus Jacobus van Roijen (1764-1834)

 


Ook bij de volgende aangifte, in 1826, staat van Roijen Hendrik weer te woord. Zonder probleem voegt hij nu een achternaam toe: Hendrik noemt zich ineens Wever! Dochter Klaasje zal dus haar leven lang als een Wever door het leven gaan, terwijl haar oudere broers en zussen officieel Hendriks heten.

 

alledrenten.nl - geboortes Vledder 1826

 


We zagen in het register dat het gezin op 30 april 1828 is verplaatst naar hoeve nr 94, aan de tegenwoordige koningin Wilhelminalaan. Die woning is inmiddels afgebroken. Daar wordt tenslotte het 9e kind geboren: een zoon. En hij krijgt de naam Jan. Jan Wever!

alledrenten.nl - geboortes Vledder 1830

 


Op dit adres zal het gezin Wever tien jaar wonen. In het register over de periode 1835-1841 zien we dat dochters, tegen volwassenheid aan, toestemming krijgen om buiten de kolonie "te dienen": als dienstmeid aan de slag te gaan.

 

Drents Archief - NL-AsnDA_0186_1349_0094 - inschrijfregister Wilhelminaoord 1835-1841 (blad 94)

 


De eerste die formeel ontslag krijgt is dochter Roelofje, die ik eerst voor een jongen had aangezien. Zij krijgt op 30 november 1835 ontslag, maar wordt op 28 januari 1837 weer opgenomen. Dat is niet gebruikelijk in de Maatschappij. In principe geldt: er uit is er uit!
Drie maanden later is Roelofje al weer gaan dienen en op 30 oktober 1837 is ze formeel ontslagen. Intussen is ook dochter Harmkje op 27 mei ontslagen.

Tenslotte is het gezin Wever op 10 mei 1838 compleet ontslagen uit de kolonie. Waar gaat de reis naar toe?


Hardenberg

Het antwoord op die vraag vinden we op 18 mei 1839. Op die datum trouwt dochter Roelofje in Steenwijk met de arbeider Pieter Kok. Hendrik Wever en zijn vrouw zijn van de partij. Ze wonen tegenwoordig "te Schoutampt of Gemeente Hardenberg".


 

wiewaswie.nl - zoekakten.nl - familysearch.org - huwelijken Steenwijk 1839

 


Om verwarring te voorkomen tekent Hendrik, die zich tegenwoordig Wever noemt, als H. Hendriks. Drie weken later zullen Hendrik en zijn vrouw de reis naar Steenwijk opnieuw hebben gemaakt, als ze voor de eerste maal grootouder worden van kleinzoon Roelof Kok.


Buiten Echt Verwekt

Op 14 april 1842 vernemen we nieuws over dochter Harmtje, de oudste van het stel. Vader Hendrik Wever meldt zich op het gemeentehuis van Ambt Hardenberg te Heemse om aangifte te doen van de geboorte van een tweeling. Het zijn de kinderen van zijn ongehuwde dochter Harmtje, die "te zijner huize en in zijn tegenwoordigheid" bevallen is van twee jongens, die de namen Gerrit en Johannes krijgen. Gerrit is 's nachts om twee uur geboren en Johannes komt pas 9 uur later, om elf uur.

 

bonmama.nl - familysearch.org - geboorten Ambt Hardenberg 1842

 


We zien dat Hendrik Wever te Dedemsvaart woont, maar binnen de gemeente Ambt Hardenberg. Dit is het tegenwoordige Lutten: het deel tussen Sluis VII en de Baanbreker.

 

google maps - Lutten aan de Dedemsvaart

 


buitenechtelijke zwangerschappen

In het veen aan de Dedemsvaart lijkt het de norm: als er getrouwd wordt dan is het meisje zwanger. Zo wordt ook de 19-jarige zoon Berent Hendriks er aan z'n haren bij gesleept als de 23-jarige Aaltje Kuldert verklaart dat Berent de verwekker moet zijn van de vrucht in haar schoot. Als het stel op 12 juni 1843 trouwt, is Aaltje zeven maanden zwanger.

 

bonmama.nl - familysearch.org - huwelijken Ambt Hardenberg 1843

 


Dit patroon herhaalt zich drie jaar later als zoon Hendrik Hendriks trouwt met de vijf maanden zwangere Lammichjen Rozendal.

 

bonmama.nl - familysearch.org - huwelijken Ambt Hardenberg 1846




Een uitzondering binnen het gezin Hendriks of Wever vormt zoon Jacob. Niets wijst er op dat zijn bruid Grietje Zwier zwanger is als ze op 19 mei 1849 trouwen.

 

bonmama.nl - familysearch.org - huwelijken Avereest 1849

 


Opvallend is wel dat Jacob niet in staat is zijn handtekening onder de trouwacte te zetten "zulks niet geleerd hebbende". Maar hij is op 2-jarige leeftijd in Wilhelminaoord gekomen en moet dus gewoon naar school zijn gegaan. Dat onderwijs binnen de koloniën was toch zo goed? Eén geruststelling: zijn oudere broers Berend en Hendrik kunnen wel schrijven!


van Leiden naar Lijden: de Ommerschans

Tot nu toe zien we eigenlijk geen bijzonderheden: iedereen gezond, de kinderen trouwen en er worden kleinkindertjes geboren. Je zou toch verwachten dat ze het met elkaar moeten kunnen rooien. En dus valt het koud op mijn dak dat Hendrik Wever vandaag, op 26 juni 1849, 5 weken na de bruiloft van zoon Jacob, wordt ingeschreven in de Ommerschans, met een veroordeling in Zwolle op zak, vermoedelijk voor landloperij of bedelarij.

 

bonmama.nl - NL-AsnDA_0137.01_435_0273 - inschrijfregister Ommerschans 1849

 


Een een maand na aankomst in de Schans krijgt Hendrik een verschrikkelijk bericht. Zoon Jacob is overleden!

 

bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Avereest 1849

 


Niet lang na de begrafenis van haar echtgenoot, ontdekt Grietje Zwiers dat ze zwanger is...

Intussen gaat het niet goed met Hendriks Hendriks Wever. Hij beleeft een ellendige winter op de Schans en als de eerste lentebries over de Schans en de Dedemsvaart waait, blaast Hendrik zijn laatste adem uit. Hij is 64 jaar geworden.

 

bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Stad Ommen 1850

 


Meer lijden


In het oudste bevolkingsregister van Avereest, dat in 1850 is ingesteld, vinden we de weduwe Wever op het adres wijk D nr 101a. De weduwe is met de voornaam Grietje ingeschreven en het register is bepaald niet bijgewerkt in de periode 1850-1860. Dat zien we verderop in het verhaal.

 

bonmama.nl - bevolkingsregister Avereest 1850-1860

 


De exacte locatie van het adres wijk D nr 101a kan onmogelijk worden vastgesteld: het zal een huisje of een hut zijn geweest ergens ten zuiden van de Dedemsvaart in wijk D, langs de Hoofdwijk door Stegeren (later van Roijens Hoofdwijk) of aan de zestiende wijk, waar in deze periode veel optrekjes werden gebouwd in de vervening.

 

bonmama.nl - google maps - wijkindeling Avereest

 


Dat het bevolkingsregister niet goed wordt bijgehouden, zien we bijvoorbeeld als de weduwe Wever, Marrigje Jacobs Knoppe. op 29 maart 1856 overlijdt. In het register is ze niet doorgehaald.


 

bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Avereest 1856

 



Zoals zo vaak lopen rouw en trouw door elkaar heen. Op 2 augustus trouwt jongste zoon Jan Wever met zijn buurmeisje Trijntje van Zwol. Het is een keurige relatie: Trijntje is niet zwanger!

 

bonmama.nl - familysearch.org - huwelijken Avereest 1856

 


Drie weken later trouwt Trijntje's broer Jan van Zwol met de jongste dochter, Klaasje Wever. Ook Klaasje is niet zwanger!

 

bonmama.nl - familysearch.org - huwelijken Avereest 1856

 


Nu zijn er nog drie kinderen uit het gezin Wever vrijgezel. Zij zullen het huwelijksgeluk nimmer kennen. Geertje overlijdt op 4 juni 1869.

 

bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Avereest 1857

 


Het jaar erop overlijdt de oudste uit het nest, Harmpje Wever, de moeder van de tweeling Gerrit en Johannes. Zij overlijdt op het adres wijk D ongenummerd. Je kunt je er een voorstelling van maken hoe haar woning er uit zal hebben gezien.



pinterest - plaggenhut

 


Wat haar overlijdensacte extra treurig maakt: de aangevers hebben geen idee wat de namen van haar ouders zijn. En dat terwijl haar moeder juist twee jaar dood is en haar zoons in de buurt moeten wonen.

 

bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Avereest 1858

 


Op 22 oktober 1860 overlijdt de laatst ongehuwde dochter uit het gezin: Grietje Hendriks.

bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Avereest 1860

 



En drie weken later overlijdt haar oomzegger, de jongste van de tweeling, Jannes Hendriks, die bij zijn geboorte is aangegeven als Johannes Wever. Hij overlijdt op hetzelfde adres als zijn tante: kennelijk woonden zij bij elkaar.

 

bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Avereest 1860

 


En zo zijn er regelmatig begrafenissen in de familie Wever of Hendriks. In 1861 overlijdt zoon Hendrik Hendriks.


bonmama.nl - familysearch.org - overlijdens Avereest 1861

 


En zo overlijden binnen 11 jaar na Hendrik Hendriks Wever zijn vrouw en zeven van zijn negen kinderen.

 

bonmama.nl - genealogische database Avereest - HBSN 24610 Hendrik Hendriks Wever

 


ten goede


Na alle misère aan de Dedemsvaart breken er voor de nakomelingen van Hendrik Hendriks ook goede tijden aan. Zo trouwt de oudste van de tweeling, Gerrit Wever, in 1870 met Jantje Koopman


bonmama.nl - huwelijken Ambt Hardenberg 1870

 



Ze wonen aanvankelijk in Sibculo, daarna in Vroomshoop en Hellendoorn en tenslotte in Almelo, waar Gerrit zich uiteindelijk ontpopt als.... turfkoopman. Het beroep waarmee zijn grootvader z'n carrière een eeuw eerder begon. Gerrit en Jantje krijgen samen tien kinderen, waarvan er drie jong overlijden. De overige zeven trouwen en zorgen voor nageslacht.


bonmama.nl - genealogische database Avereest - HBSN 65272 Gerrit Wever

 


Daphne Bunskoek

TV-persoonlijkheid Daphne Bunskoek is een achterkleinkind van Jacob Wever, nummer negen uit dit gezin. Haar roots binnen de Maatschappij van Weldadigheid werden al zichtbaar tijdens een uitzending van het programma Verborgen Verleden op 26 januari 2013. In dit verhaal staan de puntjes nog eens op de i.

 

 

lees ook:

 

 

 

Auteur:Helmuth Rijnhart
Thema's:Dagelijks nieuws van de Ommerschans, Verhalen

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.