Schaapherder op de Lemelerberg

Teun Heuver (Lemele 1947) is 28 jaar lang herder geweest, in dienst van Landschap Overijssel. Als werkloze bouwvakker reageerde hij op een vacature bij Landschap Overijssel, waarna hij als manusje van alles een jaar aan de slag kon. Vervolgens kreeg hij de keus: herder worden of de WW in. Teun koos voor het herdersvak.

Van deze keuze heeft hij nooit spijt gehad. Samen met zijn schaapskudde Veluwse heideschapen trok hij dagelijks de Lemelerberg over. Het hele jaar lang, met uitzondering van vier weken in het voorjaar. Dan lammerden zijn schapen in de schaapskooi onderaan de berg bij Giethmen. Een hond hielp hem de kudde bijeen te houden. Een enkel fluitsignaal was al voldoende om de schapen te laten aansluiten, beducht als ze waren voor een beet van de hond. Heuver deed al zwervend over de berg heel wat kennis van de natuur op.

Begrazing

Een dag met zijn kudde op de berg begon voor Heuver om 9 uur ’s ochtends. Hij haalde zijn kudde op en liep ermee naar de kant van de berg die hij begrazen wilde. "Ik deelde de berg op in drie delen, waar ik afwisselend kwam. Op deze manier lukte het de hele berg goed te begrazen. In de zomermaanden werd me door de eigenaar van het restaurant bij park 1813 nog wel eens gevraagd of ik de kudde in de buurt van zijn restaurant wilde laten lopen, om mensen het terras op te trekken. Zo af en toe deed ik dat, dan kreeg ik een lekker kopje koffie met appelgebak en liep de kudde te grazen op de heide in het zicht van de toeristen. Ondertussen vroegen die mij van alles over de kudde en het herderswerk." Aan het einde van de dag liep Teun weer naar de schaapskooi waar de kudde de nacht doorbracht.

Overwoekerde heide

De schapen op de Lemelerberg moeten de heide open houden. Ze vreten het gras en jonge boompjes tussen de heide weg. "Vroeger lieten bijna alle boeren rond de Lemelerberg schapen op de berg grazen", vertelt Heuver. "De berg was geheel bedekt met heide. Maar schapen houden was op een gegeven moment niet rendabel meer. Landschap Overijssel laat daarom sinds 1979 een schaapskudde de berg begrazen. Maar door bezuinigingen loopt er sinds 2012 nog slechts een half jaar een schaapskudde op de Lemelerberg." Teun ziet duidelijk dat een halfjaarlijkse begrazing onvoldoende is om het gras en de jonge boompjes in toom te houden. Aan de zuidkant van de helling is al duidelijk te zien wat dit betekent voor de heide. "Kijk, dit bloeiende hoge gras zullen de schapen in het najaar echt niet meer eten. Hierdoor overwoekert het gras langzaam steeds meer heide. Ook staan er al veel boompjes. Als ik dat zo zie, zijn deze boompjes in hun tweede jaar. Dat betekent dat ze vorig jaar niet opgegeten zijn en nu te groot zijn om door begrazing nog dood te gaan. Het is voor de nieuwe herder simpelweg niet mogelijk om alle delen van de berg grondig te begrazen en voor vrijwilligers niet te doen om al deze boompjes eruit te trekken."

Jeneverbesstruiken

De Lemelerberg is bijzonder vanwege de grote hoeveelheid jeneverbesstruiken. Deze struiken groeien alleen op hele schrale voedselarme grond. "Van de struik bestaat een mannelijke en een vrouwelijke variant", vertelt Heuver. "De mannelijke struik bestuift de vrouwelijke, waaraan de besjes groeien. Aanvankelijk zijn de besjes groen en eenmaal rijp zwart. De besjes werden vroeger gegeten door de korhoenders die op de Lemelerberg rondliepen. In de maag van de korhoenders verteerde het vlies rond de pit. Wanneer de korhoenders de pit vervolgens uitpoepten, kon de pit uitgroeien tot een nieuwe struik. Tegenwoordig komen er geen korhoenders meer voor op de berg. Maar gelukkig zien we dat er toch nog nieuwe jeneverbesstruiken opkomen. Dat is waarschijnlijk het gevolg van vogels die de besjes lusten. Ook schapen vreten wel van de besjes en kunnen bij het herkauwen zo'n pit uit de bek laten vallen." De zeldzame jeneverbesstruik is in Nederland beschermd. Dat is maar goed ook. Heuver: "Jaren geleden had Klazien uut Zalk een gezondheidsprogramma op televisie en vertelde ze dat het kauwen op een jeneverbes migraine kan bestrijden. Als gevolg van haar theorie kwamen er massa’s mensen naar de Lemelerberg om de besjes van de struiken te plukken. Omdat de prikkels aan de struik dit bemoeilijken, namen de mensen mesjes mee en sneden hele takken af. De struiken raakten er stevig door beschadigd. We zijn dit toen actief gaan verhinderen."

Zandverstuiving

Aan de zuidzijde van de Lemelerberg ligt een zandverstuiving. Prachtig wit stuifzand, opgewaaid in zandduinen, met jeneverbesstruiken die erin groeien. Een schitterend plekje, waar een verbodsbepaling geldt. ‘Eigenlijk is het vreemd dat hier geen wandelaars mogen komen", meent Heuver. "Vorig jaar is voor een half miljoen de zandverstuiving opgeschoond, zodat het zand weer stuiven kan. Hiervoor zijn ook veel bomen gekapt, zodat de wind beter door het zand kan waaien. Het ziet er weer prachtig uit. Maar doordat er niet gewandeld mag worden, groeit het gras alweer door de zandlaag heen. Als er regelmatig mensen wandelen, zal het niet zo’n vaart lopen. Op deze manier zal het zand spoedig overgroeid zijn."

Bronn(en):

Website Landschap Overijssel: www.landschapoverijssel.nl