image/svg+xml

K.L. SMITOORD - Een vakantiehuis in de Losserse Zandbergen (1)

Verhaal

K.L. SMITOORD - Een vakantiehuis in de Losserse Zandbergen (1)

Plaatje bij verhaal: 0140c_vakantieoord_smitoord_zandbergen.jpg

K.L. SMITOORD - Een vakantiehuis in de Losserse Zandbergen (1)

Een grote villa met een rieten dak, in Gooise stijl. Zo’n huis verwacht je niet in de Twintiger jaren in de Losserse Zandbergen. Toch blijkt uit oude ansichtkaarten dat daar een dergelijk huis heeft gestaan. Het werd afgebroken in 1961. 

In dit artikel wordt een beeld gegeven van de periode vóór de Tweede Wereldoorlog, waarbij vooral het verblijf van Joodse kindervluchtelingen ‘met de kennis van nu’ erg schrijnend overkomt. Door het in 2012 verschenen boek van Guus Luyters ‘In Memoriam’, weten we dat vanuit Nederland 17.964 Joodse, Sinti en Roma kinderen in de Nazivernietigingskampen zijn vermoord. Ook vluchtelingenkinderen die dachten in Nederland veilig te zijn, en eind jaren dertig ook in Losser waren ondergebracht.

Een ‘rood’ vakantiehuis

De Hoge Zandbergen met daarin de Arendsbult of Arendsbergen behoorden tot het grondbezit van de Marke Losser. Het was een heidegebied met zandheuvels, dat zich voortzette over de grens met Duitsland, rivierduinen, ofwel stuwwallen uit de laatste IJstijd. De begroeiing bestond uit naaldhout en jeneverbesstruiken. In 1790 vermeldt J. H. Hottinger op zijn militaire kaart al de naam Arendsbergen. De enige bebouwing in de buurt was ’t Zaandhoes of ’n Zaandkotten, een huis en erf dat in 1832 eigendom was van landbouwer Gerrit Jan ten Bos. Nu woont hier mevrouw Elfering-Bosman. 

’t Zaandhoes in de Losserse Zandbergen. De zandhopen lagen hier zo dicht bij de boerderij, dat je als je er bovenop stond, in de schoorsteen kon kijken. In 1889 werd de toeristische wandelaar die Losser bezocht al aangeraden ‘zijn tocht niet te staken, maar een bezoek te brengen aan de heuvels, die den oostelijken oever van den Dinkel omzoomen’. En er werd gewezen op de ‘schoone vergezichten die men er geniet’.

In de Losserse Zandbergen op die zogenoemde Arendsbult of Arendsbergen, stond een van oorsprong militaire politiebarak uit de Eerste Wereldoorlog, later het café ‘Lossersche Zandbergen’, zoals te zien op een oude ansichtkaart.

Toen ik hierover eens nadere informatie vroeg aan een oude Lossernaar zei hij neerbuigend ‘Dat was de tent van Ziel’. Op mijn vraag wie Ziel was kreeg ik als antwoord: ‘Dat was zo’n rooie uit Enschede’. Het bleek te gaan om Wander Ziel, een vurig socialist en beheerder van ‘Ons Huis’ in Enschede. ‘Ons Huis’ was het socialistische verenigingsgebouw, gelegen aan de toenmalige uitmonding van de Noorderhagen op de Oldenzaalsestraat, nu De Heurne. Later was hier de bioscoop Metropole, dan warenhuis Xenox, nu in 2022 Dansschool Rico Latino.

Losser was overwegend katholiek in die dagen en de zuilen waren nog streng gescheiden. Over de zogenoemde Socialistenslag uit 1894, waarbij de rode propagandisten uit het dorp werden verdreven, werd ongetwijfeld nog veel gepraat. De politicus J.H.A. Schaper (1868-1934), een voorman van de SDAP en lid van de Tweede Kamer, beschrijft in zijn boek ‘Een halve eeuw van strijd’, hoe hij op een verkiezingstournee begin jaren dertig, ook Losser aandeed. Het hotel waar hij zijn redevoering moest houden zat vol, maar er hing een ijzige sfeer. De katholieke geestelijkheid, toen nog duidelijk herkenbaar in hun zwarte soutanes met knoopjes van de hals tot de voet, zat pontificaal in de zaal. Maar…één van hen stond op, zei: ‘U bent Schaper?’ en gaf hem een hand. En dat ontdooide de sfeer. Hij kon zijn verhaal houden.

De Losserse Zandbergen waren in die tijd zeer geliefd bij de arbeiders uit Enschede, om daar op zondag aan de oevers van de Dinkel te genieten van de mooie natuur. Getalsmatig wordt in dit verband zelfs geschreven over ‘vele honderden’, die op zondagmiddag naar Losser kwamen. Het was natuurlijk ook een prachtige locatie bij de oude Dinkellus en in die bocht een klein strand, zoals op oude kaarten en foto’s nog te zien is. In de gemeenteraad werd er over gedebatteerd, want op het gebied van de zedelijkheid liet het daar veel te wensen over, aldus enkele raadsleden. En dan wordt er ook nog bier geschonken. In 1920 komt er een verordening tegen het baden in de Dinkel vanwege ‘toestanden welke uit zedelijkheidsoogpunt niet bestendigd kunnen worden’. Dit unieke gebied zag er toen heel anders uit dan nu. De hoge begroeiing van tegenwoordig was er nog niet en men had ongetwijfeld uitzicht naar Gildehaus en Bentheim. Toen de fiets wat meer gemeengoed was geworden verplaatste dit toerisme zich naar het Lutterzand, maar in eerste instantie was de trek naar Losser.

Het was oorspronkelijk dus Markegrond en vrij toegankelijk. Mij is niet bekend wie na de verdeling van de Markegronden in de tweede helft van de negentiende eeuw, eigenaar van de grond is geworden. In 1925 wordt de heer A. Wevers jr. eigenaar van de Zandbergen, maar ‘voorlopig zal de toegang tot het terrein vrij blijven’ aldus het krantenbericht. Vermoedelijk gaat het hier om A. Wevers jr. (1889-1960) een telg uit een Enschedese horecafamilie met daarbij een steenkolengroothandel. Hij was later bestuurslid van de Oudheidkamer Twente en tevens grondlegger van de bibliotheek van de Oudheidkamer.

In 1926 koopt de Twentsche arbeiderscoöperatie ‘Tot Steun in den Strijd’ uit Enschede een terrein van circa 15 ha, om daar een vakantieoord te stichten.  

In deel 2 gaan we verder in op de bouw van de villa.

*Dit artikel is eerder gepubliceerd in de Oet-Dorp-en-Marke 2013-2

Auteur:Thea Evers
Trefwoorden:Losser, Zandbergen, Arendsberg, Dinkel, Vakantiehuis, Zaandhoes, Bewoningsgeschiedenissen, Toerisme Overijssel
Personen:Luyters, Guus, Bos ten, Gerrit-Jan, Elferink-Bosman, Ziel, Wander, Schaper, J.H.A, Wevers jr. , A.
Periode:1832-1926
Locatie:Losser
Thema's:Toerisme en recreatie in Overijssel, Wie woonde waar in Overijssel?

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.