Verhaal 27 Na vijf jaar eindelijk bevrijd!-----Terreur en slachtoffers (1940-1945)

Verhaal 27 Na vijf jaar eindelijk bevrijd!-----Terreur en slachtoffers (1940-1945)

Hierboven plaatje 116. Dit is het monument voor de slachtoffers van de verzetsgroep van de Lidwinahoeve.

Duitse terreurdaden

Eind april 1943 breekt er een staking uit bij de machinefabriek Stork in Hengelo. Het is een spontaan protest tegen de bezetter. De Duitsers willen alle Nederlandse militairen gevangen nemen. Het nieuws van de staking gaat rond als een lopend vuurtje. Onmiddellijk wordt het voorbeeld in het hele land gevolgd. In Borne wordt het werk neergelegd bij Spanjaard, Jonge Poerink, de melkfabriek en de gemeentesecretarie. Maar de Duitsers nemen wraak. Ze arresteren tientallen mensen. Twee bedrijfsleiders van Spanjaard en een slager uit Almelo worden vermoord.

Drie mensen doodgeschoten

Op 19 november 1944 springt de Engelse piloot Jimmy Taylor uit zijn aangeschoten toestel. Hij landt veilig met zijn parachute op het Hesseler en weet te ontkomen. De Duitsers zijn woedend en nemen zes willekeurige burgers gevangen. Drie van hen worden later doodgeschoten. Het monument aan de Mekkelhorstweg herinnert aan hen. Kort na de landing van de piloot schieten de Duitsers naast het gemeentehuis een Bornse jongeman dood. Hij is betrapt met een wapen en een vals paspoort. Ook op die plaats is later een monument opgericht. Pas bijna veertig jaar later hoort Jimmy Taylor wat er na zijn ontsnapping op het Hesseler is gebeurd. Hij vindt het verschrikkelijk dat de Duitsers zomaar drie onschuldige mensen hebben vermoord, uit woede omdat ze hem niet te pakken konden krijgen. Jimmy Taylor is bij het grote bevrijdingsfeest in 1995, 40 jaar na de oorlog, naar Borne gekomen. Op het monument aan de Mekkelhorstweg heeft hij een plaquette aangebracht ter herinnering.

De Lidwinahoeve in Zenderen

Een klein aantal mensen uit Borne sluit zich aan bij geheime verzetsgroepen. Ze proberen het de bezetter zo lastig mogelijk te maken. Aan de Lidwinaweg in Zenderen staat het huis “Lidwina” van het echtpaar Hilbrink. Cor Hilbrink is de leider van een verzetsgroep. Zijn huis dient in de zomer van 1944 als schuilplaats. Samen overvallen ze gemeentehuizen en nemen distributiebonnen en belangrijke papieren mee voor de onderduikers. Maar ze zijn door iemand verraden. Op 23 september 1944 valt een groep Duitsers de villa binnen. Sommige mensen van de verzetsgroep kunnen nog ontkomen, maar ze worden al snel opgepakt. Drie van hen worden doodgeschoten. De villa wordt door de Duitsers opgeblazen. Een gedenkteken aan de Lidwinaweg herinnert aan de gebeurtenis.

Oorlogsslachtoffers

Op het grondgebied van de gemeente Borne zijn in de Tweede Wereldoorlog 61 doden gevallen. Onder hen zijn acht bemanningsleden van geallieerde vliegtuigen, de drie slachtoffers van de staking in 1943, een aantal leden van het verzet, en vier personen die niet terugkeerden uit Duitsland, waar zij verplicht moesten werken. Ook zijn er in Borne Duitse soldaten gesneuveld, maar het is niet bekend hoeveel.

De Sjoa in Borne

Het zijn de joodse mensen die het meest te lijden hebben van de vervolging door de nazi’s. De nazi’s hebben vijf à zes miljoen joden in Europa vermoord. Van de 140.000 joden in Nederland hebben zij er 104.000 gedood in vernietigingskampen als Auschwitz en Sobibor. De joden noemen de vernietiging van hun volk de ‘Sjoa’. In hun taal, het Hebreeuws, betekent dit woord ‘ramp’ en ‘vernietiging’. Nederlandse politiemensen hebben daar aan meegewerkt door hen te arresteren en aan de Duitsers over te leveren. Sommige joodse families kunnen op tijd vluchten naar het buitenland. Anderen hebben het geluk dat ze kunnen onderduiken. Ze moeten dan jarenlang binnen zitten, altijd bang dat ze worden ontdekt of verraden. Er zijn in Borne maar weinig mensen die joden in huis hebben genomen. Sommige joodse onderduikers zijn verraden door mensen uit de buurt. Je kon daar geld mee verdienen: 7 gulden 50 per persoon. Vóór de oorlog is er in Borne een grote joodse gemeenschap. Ze hebben een synagoge aan de Ennekerdijk 17. Al in januari 1941 geeft de bezetter de burgemeester het bevel om een lijst te maken van alle joodse inwoners. Op de lijst staan dan 117 namen. Uiteindelijk zijn er 131 joodse mensen vanuit Borne weggevoerd en vernietigingskampen vermoord, de meesten van hen in Auschwitz (59) en Sobibor (51).

Struikelstenen

Voor 74 huizen in de straten van Borne liggen koperen keien in de stoep. De stenen zijn een idee van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij wil de stenen overal in Europa neerleggen. In het Duits heten ze ‘Stolpersteine’. Dat is in het Nederlands ‘struikelstenen’. Het zijn kleine monumenten voor de slachtoffers van de nazi’s. Het zijn ook tekens van eerbied. Demnig zegt: “Om de steen te kunnen lezen, moet je buigen voor het slachtoffer”. De struikelstenen liggen in de stoep voor de huizen waar joodse mensen hebben gewoond. De allereerste struikelsteen die Demnig in Nederland heeft gelegd, ligt voor het huis aan de Watertorenstraat 7 in Borne. Er staat op “Hier woonde Izak Zilversmit, geb. 1852, gedood 1943 in Sobibor”.

De bevrijding

Kort na 5 uur in de middag van 3 april 1945 bereiken Engelse soldaten Borne vanuit Hengelo. De naam van hun legereenheid heet het Dorset Regiment. Het Dorsetplein is naar hen genoemd. Het duurt nog tot 9 uur in de avond tot alle Duitse troepen uit het dorp verdwenen zijn. Er worden 60 Duitsers gevangen genomen. Voor Bornerbroek komt de bevrijding pas vijf dagen later. De weg tussen Delden en Almelo wordt nog voortdurend beschoten door fanatieke Duitse soldaten. Ze hebben zich verschanst achter het Twentekanaal. Tot en met 8 april heeft Bornerbroek in de vuurlinie gelegen. Onder de bevolking zijn twee doden gevallen. Meer dan 30 boerderijen zijn totaal vernield en veel huizen lopen schade op door de beschietingen.

Op het kaartje van Borne is de plaats van de tank op de foto aangegeven met 27a, het monument aan de Mekkelhorstweg met 27b, het huis van Izak Zilversmit met 27c.

Wereldoorlogen / 1900-1950