image/svg+xml

Verhaal 18 Peekoffie-----De vier Bornse cichoreifabriekjes (1820-1947)

Verhaal

Verhaal 18 Peekoffie-----De vier Bornse cichoreifabriekjes (1820-1947)

Plaatje bij verhaal: 17-1 - plaatje_80_Wilde cichoreiplant - IMG_2204.jpg

Verhaal 18 Peekoffie-----De vier Bornse cichoreifabriekjes (1820-1947)

Hierboven plaatje 80. Tekening van een cichoreiplant.

Boter, bier en zeep

Er zijn vroeger allerlei kleine fabriekjes in Borne geweest. Ze maakten producten zoals boter, bier en zeep, die nu door grote internationale bedrijven worden gemaakt. Deze producten staan nog steeds bij iedereen in de koelkast of het keukenkastje. Andere producten waren vroeger een poosje populair, maar zijn nu helemaal vergeten. Een voorbeeld daarvan is cichorei. Er zijn in Borne zijn wel vier fabriekjes geweest, waar cichorei werd gemaakt. In 1820 wordt het eerste geopend, het laatste in 1969 afgebroken. Tot ongeveer 1947 is er in Borne nog cichorei gemaakt.

Wat is cichorei?

Cichorei is de naam van een plant die familie is van witlof en andijvie. De plant heeft blauwe bloempjes en een wortel van ongeveer 20 cm lang die wat bitter smaakt. In 1775 schrijven twee Franse dokters voor het eerst dat cichorei gezond is. Ze geven een recept voor een warme drank die je kunt maken van de wortel van de plant. De smaak lijkt in de verte wel wat op koffie. Daarom wordt het drankje ook wel ‘peekoffie’ genoemd. Pee is een oud woord voor wortel. Deze wortelkoffie is dus iets anders dan bonenkoffie.

Koffie

In de koffie van koffiebonen zit de stof cafeïne. Die maakt je fit en actief. Daarom drinken de mensen ’s morgens graag eerst een kopje koffie. Maar als je ’s avonds laat koffie drinkt, kun je moeilijker in slaap komen. In peekoffie zit geen cafeïne. Sommigen vinden peekoffie daarom gezonder.

Nepkoffie

De koffiebonen komen per boot uit verre tropische landen. Als er oorlog is, kunnen er vaak geen schepen varen. De koffie wordt dan schaars en dus duur. Dan drinken de mensen koffie van de goedkopere cichoreiwortel. In de Tweede Wereldoorlog noemde men dit drankje surrogaatkoffie. Dat is een mooi woord voor nepkoffie.

Productie
In de 18de eeuw kweekt een dominee in Friesland de eerste cichoreiplanten. De meeste cichorei in ons land werd vroeger dan ook verbouwd in die provincie. Daar waren in de 19de eeuw tientallen kleine cichoreifabrieken en -drogerijen. De laatste is pas in 1968 gesloten.

Hoe maak je cichorei?

Na de oogst in het najaar worden de wortels gewassen en in dikke plakken gesneden. De plakken worden gedroogd in een oven. Dit gebeurt meestal dicht bij de plaats van de oogst. De gedroogde plakken wortel worden verkocht aan de cichoreifabrikant. Hij zorgt voor de verdere bewerking. Net als bij bonenkoffie roostert hij de cichorei boven het vuur. Na het malen en het verpakken is de cichorei klaar om naar de winkels te gaan. Cichorei mag niet verbranden. Hij moet niet te heet en te lang worden geroosterd. Zo krijg je de lekkere karamelachtige smaak. Vanwege die smaak wordt cichorei tegenwoordig ook gebruikt in muesli, ontbijtdranken en andere voedingsproducten.

Ten Cate: van 1820 tot 1946

De eerste in Borne die brood ziet in het maken van cichorei is Teunis ten Cate (1764-1833). In 1820 begint hij een fabriekje in zijn schuur aan de Abraham ten Catestraat, ongeveer op de plaats waar later de smederij van Leliefeld was. Zijn zoon verplaatst het fabriekje naar een nieuwe schuur bij het geboortehuis van zijn vader, het Kipshuis. Dat staat nog steeds aan de Abraham ten Catestraat 25. De laatste cichoreifabrikant uit de familie is Adam ten Cate (1876-1951) uit de vierde generatie. Hij beëindigt het bedrijf in 1946. In 1965 zijn de machines weggehaald.

 

17-2 - plaatje_81_HG27-2 Verpakking Cichorei A ten Cate.jpg
Plaatje 81. Een oude verpakking van de cichorei van Abraham ten Cate. Hij heeft wel een hele
mooie fabriek op het etiket laten tekenen.

 


Tusveld en Siemerink: van 1825 tot ca. 1947

In 1825 begint ook Johannes Franciscus Tusveld (1811-1891) een cichoreifabriekje aan de Oude Kerkstraat. Het Twentse woord voor cichorei is sukeriej. Daarom werd deze straat wel het Sukerströatje genoemd. In 1886 neemt A.B.H. Siemerink (1855-1944) uit Oldenzaal de zaak over. Rond 1947 wordt hier de laatste cichorei geproduceerd. In 1969 is het fabriekje afgebroken. Op deze plaats, Oude Kerkstraat 25, is later een nieuw woonhuis gebouwd. De architect heeft een grapje uitgehaald. Hij heeft het huis aan de straatkant een uitbouwtje gegeven, net als vroeger bij het oude cichoreifabriekje.

 

17-3 - plaatje_82_HG27-3 Cichoreifabriek Tusveld - Martin Thiehatten.jpg
Plaatje 82. De cichoreifabriek van Tusveld en Siemerink aan de Oude Kerkstraat, kort voor de sloop in 1969.
Het uitbouwtje (bij de auto) werd de biechtstoel genoemd. Het nieuwe woonhuis dat hier nu staat, heeft ook
een biechtstoel gekregen. Het is een grapje van de architect.

 

 

Fischer: van 1844 tot 1918

Er kan blijkbaar goed worden verdiend met cichorei. In 1844 start ook Abraham Fischer (1846-1922) een fabriekje. Hij roostert de cichorei in een schuur achter zijn woonhuis op de hoek van de Markstraat en de Bekenhorst. In 1918 wordt de productie beëindigd.

Van Cleeff: van 1857 tot 1891

In 1857 opent Willem van Cleeff (1818-1884) als laatste in Borne een cichoreifabriekje aan de Markstraat, tegenover Abraham Fischer. Na zijn overlijden zet zijn weduwe Grietje Bussemaker (1828-1918) het bedrijfje voort tot 1891.

 

Op het kaartje van Borne is de plaats van de vier cichoreifabriekjes aangegeven: Ten Cate bij 18a, Tusveld en Siemerink bij 18b, Fischer bij 18c en Van Cleeff bij 18d.

 

groot 08-Burgers en stoommachines-Industrialisatie en 19e eeuw - 1800-1900.jpg

Industrialisatie / 1800-1900

 

Auteur:Hans Gloerich
Trefwoorden:Industrialisatie / 1800-1900, Borne bij de tijd, Schoolcanon
Personen:Cate ,ten Teunis, Leliefeld,, Cate,ten Adam, Tusveld,Johannes Franciscus , Siemerink, A.B.H., Fischer,Abraham, Cleeff,van Willem, Bussemaker,Grietje
Thema's:Borne bij de tijd-----Schoolcanon

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.