Verhaal 14 Bornse ‘Melbuuln’-----Grutterij Erven Ten Cate (1744-1967)

Verhaal 14 Bornse ‘Melbuuln’-----Grutterij Erven Ten Cate (1744-1967)

Hierboven plaatje 63. Zijn lijf is een volle dichtgeknoopte meelzak en hij kauwt op een korenaar. Dit is het beeldje van de Bornse Melbuulman. Het is gemaakt door Tenax in Veghel.

De bijnaam van de Bornsen

Schuin tegenover de toren van de Oude Kerk van Borne lag vroeger de fabriek van de Erven ten Cate. Daar werden van granen voedingsproducten gemaakt voor mens en dier, zoals allerlei soorten meel. De fabriek heeft hier bijna 225 jaar gestaan: van 1744 tot 1967. Aan dit bedrijf danken de inwoners van Borne hun bijnaam Melbuuln, meelzakken. Vooral Hengeloërs uit Hengelo noemen de Bornenaren zo en die noemen op hun beurt Hengeloërs Hengeler Weend. Dat betekent ‘opscheppers’. Het zijn gelukkig maar bijnamen, geen scheldwoorden. Als mensen elkaar zo noemen, doen ze dat met een glimlach.

Boekweitpannenkoeken

De fabriek van Ten Cate is een grutterij: daar worden grutten gemaakt. Grutten zijn boekweitzaadjes die in kleine stukjes zijn gebroken. De zaadjes lijken op kleine beukennootjes en zijn ongeveer zes millimeter lang. Boekweit was vroeger een populair gewas, omdat het kan worden verbouwd op onvruchtbare grond zonder bemesting. Uit de roze bloemen van de boekweitplant halen de bijen honing. Vroeger aten de mensen veel grutten. Ze koken de grutten met melk tot een dikke pap of snijden de grutten in plakken die ze eten met stroop en boter. Bekend en lekker is ook de grote dikke boekweitpannenkoek. Behalve grutten maakte Ten Cate ook boekweitmeel, boekweitvlokken, broodroggemeel, tarwemeel, pannenkoekmeel, pluimveeochtendvoer, varkensmeel, kippenvoer, vogelvoer en geglansde rijst.

Van de Bongerd naar de Potkamp

Gerrit ten Cate is de oprichter van de grutterij. Zijn bedrijfje staat eerst op de Bongerd in de Bornsche Maten, ongeveer op de hoek van de Bongerdsweg en de Bornsche Beeklaan. In 1744 verhuist hij naar het dorp. Hij koopt daar een huis en grond in het buurtje de Potkamp, dicht bij het haventje aan de Marktstraat. Omdat hij geen kinderen heeft, verkoopt hij zijn zaak in 1790 aan zijn neef Abraham ten Cate. Naar hem is later de Abraham ten Catestraat genoemd.

Abraham ten Cate

Abraham is een goede zakenman. Hij krijgt steeds meer klanten en moet zijn zaak uitbreiden. Eerst koopt hij het oude kostershuis van de Hervormde Kerk. Het is een boerenhuis op de hoek van de Potkampstraat en de Oude Kerkstraat. Het dient eerst als woonhuis, later als paardenstal en magazijn. In 1969 is op de zolder van deze schuur de jongerensociëteit ’t Grutje begonnen. (Is dat geen goede naam voor een clubgebouw op deze plaats?) De bekendste uitbreiding is wel het grote pakhuis en de rijstpellerij op de hoek van de Grotestraat en de Abraham ten Catestraat. Het is altijd spannend om te zien hoe de zware melbuuln naar boven of beneden worden getakeld.

De familie Hulshoff

Als Abraham ten Cate overlijdt, zet zijn ongehuwde dochter Geeske de zaak voort. Zij neemt haar jonge neef Bram Hulshoff in het bedrijf. Bram neemt de leiding in handen en doet het zó goed dat zijn tante hem tot erfgenaam maakt. In 1866 trouwt Bram Hulshoff met zijn nicht Margaretha Hendrika ten Cate. Hij draagt in 1917 de grutterij over aan zijn drie zoons.

Het einde

Door de concurrentie van grotere bedrijven moet Erven ten Cate in 1967 sluiten. Alle bedrijfsgebouwen zijn kort daarna gesloopt. Zij maken plaats voor een nieuw woonwijkje op de Potkamp, dat met zijn smalle straatjes het karakter van Oud Borne versterkt.

Op het kaartje van Borne is de plaats van de grutterij Ten Cate aangegeven met 14a, de rijstpellerij met 14b. Bij 14c heeft tot 1744 de oude grutterij op de Bongerd gestaan.

Verlichtingseeuw / 1700-1800