Verhaal 08 Weleveld-----Een Bornse havezate (1300-1804)

Verhaal 08 Weleveld-----Een Bornse havezate (1300-1804)

Plaatje 32. Hierboven de havezate Weleveld rond 1750, toen de familie Van Hambroick hier woonde. De tekenaar stond aan de weg die nu Oude Bieffel heet.

Een havezate

Lang geleden lag er een kasteel aan de Bornse Beek tussen Zenderen en Hertme. Dat was de havezate Weleveld. Een havezate is een groot huis dat verdedigd kan worden tegen indringers. De havezate Weleveld had grachten met een  ophaalbrug. Het huis is in 1300 gebouwd. Bij de sloop in 1804 zijn de grachten gedeeltelijk gedempt. De binnenste gracht is in 1994 hersteld. Je kunt nu weer zien waar het huis heeft gestaan.

De heren Van Ruinen

In de Drentse plaats Ruinen woonden lang geleden machtige mensen. Dat waren de heren van Ruinen en de abt van de abdij. De abdij was al voor het jaar 1206 eigenaar van het kerkje van  Borne. De heren van Ruinen zijn eigenaar geworden van de landerijen van Weleveld, maar we weten niet precies hoe. Misschien is heer Mewekien (of Bartholomeus) van Ruinen getrouwd met een dochter van Godefridus van Weleveld. Godefridus is de eerste heer van Weleveld van wie we de naam kennen. Zijn naam staat in een document uit 1244.

De heren Van Weleveld

Rond 1300 verdelen Mewekien van Ruinen en zijn vrouw alles wat zij bezitten onder hun vier zoons. Hun tweede zoon, Otto, krijgt de bezittingen in Twente. Daar hoort ook het goed Weleveld bij. Otto’s zonen, Bernard en Otto II, bouwen daar in 1300 het eerste huis en noemen zich daarna ‘Van Weleveld’. Het huis is later meerdere keren verbouwd en uitgebreid. Er hebben hier zes generaties Van Weleveld gewoond. Ze zijn welgesteld en spelen in de 14de en de 15de eeuw een voorname rol in Twente. Otto III van Weleveld begint rond 1420 met de bouw van de Oude Kerk bij de Pellenhof. Het kleine romaanse kerkje dat hier al eeuwenlang staat, wordt dan afgebroken. Ook zijn zoon Johan II is heel rijk. In 1437 leent hij aan de bisschop van Utrecht een grote som geld. Hij krijgt daarvoor de stad Enschede in onderpand tot het geld is terugbetaald. De bisschop heeft het geld nodig om oorlog te voeren tegen de heren van Gelre (Gelderland). Johan II en zijn zoon Gert zorgen er ook voor dat de Oude Kerk in 1482 wordt afgebouwd. Bij het overlijden van Johan III van Weleveld in 1526 erft zijn dochter Anna het landgoed.

Tol betalen

Het huis Weleveld staat aan de grote postweg van Utrecht naar Deventer en verder naar Osnabrück in Duitsland. Tegenwoordig is dit de Hertmerweg, die verderop nog steeds Oude Postweg heet. Er komen veel reizigers langs met hun paarden en wagens. Ze vervoeren passagiers, post, handelswaren en landbouwproducten. Bij het huis Weleveld moeten ze stoppen. Daar wordt de weg afgesloten door een slagboom of een hek. Ze mogen er alleen door als ze tol betalen. Tol is het geld dat je moet betalen om gebruik te mogen maken van een weg, een brug of een vaarweg. Vlakbij het huis Weleveld stroomt de Bornse Beek. Daarop varen veel vrachtscheepjes met turf, landbouwproducten en linnen. Ook de schippers moeten tol betalen. Eeuwenlang verdienen de eigenaren van de havezate veel geld met hun wegtol en hun watertol. Verder hebben zij inkomsten uit een groot aantal boerderijen en een watermolen. Ooit hoorden er 33 boerderijen bij Weleveld.

De heren Schele van Weleveld

Anna van Weleveld trouwt in 1521 met de edelman Sweder Schele. Hun zoon Christoffel Schele van Weleveld brengt in 1555 de reformatie in Borne. Hij benoemt niet een calvinistische, maar een Lutherse predikant. In de jaren 1582 en 1583 tijdens de Tachtigjarige Oorlog bezetten Spaanse troepen de havezate. Zij vernielen een groot deel van het huis en verwoesten watermolens en boerderijen. De familie Van Weleveld moet vluchten en komt pas in 1596 naar Weleveld terug. Het ingestorte huis moet herbouwd worden. Christoffels zoon en opvolger is Sweder II Schele tot Weleveld en Welbergen (1569-1639). Hij werkt meer dan 45 jaar lang aan een familiekroniek. Daarin beschrijft hij de periode 1591-1637. Zo weten we  veel over wat er in die tijd gebeurd is. Sweders nakomelingen krijgen ruzie over de verdeling van de erfenis. De rechtszaken die ze tegen elkaar voeren, kosten veel geld. Ze worden het niet eens en in 1715 moet de havezate worden verkocht.

De heren Van Hambroick

De nieuwe eigenaar van Weleveld wordt Lambert Joost van Hambroick (spreek uit Hambroek). Zijn moeder was een nazaat uit de familie Van Weleveld. Lambert Joost restaureert het huis dat weer helemaal in verval is geraakt. Rond 1750 maakt de tekenaar Hendrik Spilman twee prenten van de havezate. Daardoor weten we hoe het huis er toen uitzag. Als de oudste zoon Robbert Hendrik baron van Hambroick in 1789 overlijdt, komt het huis lange tijd leeg te staan. Het raakt weer in verval. In 1804 wordt de havezate Weleveld na vijf eeuwen afgebroken. De stenen worden verkocht. Het huis is nooit herbouwd. Alleen de binnengracht is er nu weer, de andere grachten zijn gedempt. De familie Van Hambroick was tot 1819 eigenaar van Weleveld. Het straatje tussen de Pellenhof en de Oude Kerk in Borne is naar deze familie genoemd.

Nieuwe eigenaren Dikkers en Hänisch-ten Cate

In 1819 koopt mr. G.J.O.D. Dikkers Weleveld. Hij is jurist en belastingontvanger. Zijn nazaten krijgen financiële problemen en ook zij moeten daarom het landgoed verkopen. Dat bestaat dan uit 136 hectare grond. Het wordt gekocht door mevrouw C.M. (Cato) Hänisch-ten Cate. De huidige eigenares is haar kleindochter mevrouw C.M. Kwint-Hänisch ten Cate.

Het landschap van Weleveld

In de 18de eeuw hebben veel eigenaars hun landgoed verfraaid en aangepast aan de laatste mode. Ze leggen lange lanen aan met indrukwekkende hoge bomen. Hun tuinen veranderen ze in prachtige parken. De boerenbedrijven worden gemoderniseerd. Kijk maar eens bij kasteel Twickel en huis Almelo. Daar hadden de eigenaars van Weleveld geen geld voor over, want ze woonden er niet meer. Daarom is het landschap rondom Weleveld nog een beetje zoals het was in de Middeleeuwen. Je ziet er nog de oude kronkelige wegen, onregelmatige velden en akkers afgewisseld met houtwallen en bospercelen. De boerderijen zijn herbouwd, maar ze liggen al eeuwenlang op dezelfde plaats. Wel is er nu veel minder bos dan vroeger. De mensen zeiden toen wel eens: “Een eekhoorn kan over de boomtakken van de ene kant naar de ander kant van het landgoed kon lopen, zonder op de grond te komen.”

Wapen

Het wapen van Weleveld bestaat uit twee delen. Boven staat een rode wolf op een gouden veld. Dit is het oude wapen van Weleveld. Volgens Sweder II was de naam een verbastering van Wolfsveld. Bij het uitgraven van de gracht in 1994 is toevallig wel de kaak van een … wolf gevonden. Op de onderste helft van het wapen staan drie zilveren rozen op een blauw veld. De rozen komen van het wapen van de familie Van Ruinen. Zij laten in 1300 het eerste kasteel bouwen en noemen zich daarna Van Weleveld.

Wolven

Onder een dikke eikenboom in een weiland op Weleveld kun je twee wolven zien. Ze hebben bloedrode ogen. Gevaarlijk zijn ze niet, want ze zijn gemaakt van stalen platen en hun gloeiende ogen zijn lampjes. Maar als je ze daar in de verte ziet staan als de avond valt, ga je daar wel aan twijfelen.

Beeldentuin

In de wei voor de gracht is een prachtige beeldentuin ingericht. Het is een voornaam gezelschap van meer dan dertig personen uit de Middeleeuwen. Je ziet de heer Bernard van Weleveld en zijn vrouw Geze, bisschoppen en ridders, maar ook boeren, handwerkslieden en poorters. Kijk, daar staan ook de paus en de koning van het Heilige Roomse Rijk. Het lijkt wel of ze zijn uitgenodigd voor een groot feest en moeten poseren voor een schilderij. Ze kunnen zich elk moment omdraaien en over de gracht de havezate binnengaan.

Onder het kaartje van Borne staat het kaartje van Zenderen en Hertme waarop met een 8  de plaats van de havezate is aangegeven.

Middeleeuwen / 1000-1500