image/svg+xml

Cycloon over Tusveld - De vergeten windhoos van 1927

Verhaal

Cycloon over Tusveld - De vergeten windhoos van 1927

Plaatje bij verhaal: 1927_cycloon_4.png

De vergeten windhoos van 1927

Op woensdag 1 juni 1927 worden Twente en de Achterhoek getroffen door een windhoos, die in enkele minuten voor miljoenen guldens schade veroorzaakt. Talloze boerderijen en woningen worden beschadigd. Velen raken tijdens de passage van de cycloon gewond. De windhoos richt vooral in Ambt Delden zware schade aan. Maar het weermonster laat ook tussen Borne en Bornerbroek een spoor van vernieling achter. Meteorologen komen later tot de conclusie dat het een cycloon in de klasse F4 moet zijn geweest, in kracht vergelijkbaar met de zware tornado’s die het midden westen van de Verenigde Staten teisteren.  De kranten doen uitgebreid verslag van de natuurramp. Desondanks is de windhoos van 1927, in de wandeling ook wel de windhoos van Neede genoemd, vrijwel volledig in het vergeetboek geraakt. Alle reden om de gebeurtenissen van toen nog eens op een rijtje te zetten. 

Het lijkt een gewone werkdag te worden, die eerste juni. Op het Twentse platteland heerst een sfeer van kalme bedrijvigheid. Overal op het land zijn boeren aan het werk. Het melkvee graast in de weilanden en op de erven scharrelen kippen rond. In het oosten van het land varieert de temperatuur van 23 tot 26 graden. In het westen komt het kwik amper tot 20 graden. Niets lijkt te wijzen op naderend onheil.  Maar schijn bedriegt. De natuur heeft anders beslist. 

 

 

In de loop van de dag trekt een lagedrukgebied van het zuiden uit Nederland binnen. Op basis van de beschikbare gegevens ziet dat er niet gevaarlijk uit. Maar op grote hoogte waait het bijzonder hard. En omdat voorafgaand aan de passage van het lagedrukgebied aan de grond een oostelijke wind waait, is er sprake van grote windschering. Dat zijn plotselinge veranderingen in windsnelheid en windrichting, een belangrijke voorwaarde voor het ontstaan van windhozen.  

 

 

Die middag, rond half vier, is het zover. Een hevig onweer breekt los boven de Achterhoek. Bij Lichtenvoorde komt een pikzwarte wervelende slurf uit de kolkende onweerswolken tevoorschijn. Ineens kent de natuur geen mededogen meer. Een verschrikkelijk noodweer breekt los dat via Neede en Hengevelde naar Bornerbroek en ’t Tusveld trekt en langs de hele route enorme schade aanricht.  

Het is even na vier uur. De schooldag zit er op. Johan Platenkamp, 11 jaar oud, loopt, tezamen met een paar andere kinderen, van Bornerbroek naar huis terug. Hij is op weg naar de ouderlijke boerderij “Braamhaar” in Azelo, een afstand van ongeveer drie kilometer. Onderweg betrekt de lucht. Een onweersbui komt met rollende slagen snel naderbij. De kinderen besluiten te schuilen bij de grote boerderij van Arkink aan de Bornsestraat, pal op de grens tussen de gemeenten Borne en Ambt Delden. Bij het losbarsten van het noodweer verzamelen zich zowel de kinderen als de volwassenen in de grote boerenkeuken. Het hagelt en regent hevig. In de keuken zit iedereen ongerust bij elkaar want het noodweer neemt snel in kracht toe. De windhoos stort zich op de boerderij en laat het oude gebouw schudden op zijn grondvesten. Zodra de dakpannen door de ramen naar binnen vliegen en de schoorsteen met donderend geraas naar beneden valt vluchten allen in paniek naar buiten. Johan Platenkamp kan zich later herinneren dat hij met de anderen door de zijdeur naar buiten is gelopen, het razende noodweer in. Maar eenmaal buiten gekomen raakt hij bewusteloos. Even later komt hij weer bij zijn positieven, liggend op de grond voor de nienduur, temidden van de puinhopen. Het noodweer is dan voorbij. Johan heeft flink wat kneuzingen opgelopen, maar geen botbreuken. Hoe hij daar is beland, blijft voor hem een raadsel. Een week lang hoeft hij niet naar school. Maar de boerderij van Arkink is vrijwel met de grond gelijk gemaakt.  Vlakbij de boerderij, in een laag terrein met de veldnaam “’n Gloep”, zijn zware eiken als lucifershoutjes van de hun wortelgestel afgedraaid.  Een kalf hangt vijfhonderd meter verderop dood in de top van een boom.

 

 

De cycloon kwam uit de richting Neede en heeft zijn weg genomen even ten oosten van het kruispunt in Hengevelde in de richting van de Ambt Deldense buurtschap Wiene. Vooral daar heeft de cycloon zeer veel schade aangericht. In Deldenerbroek zijn diverse boerderijen zwaar beschadigd. Bij de brug over de Twickelervaart heeft de cycloon de weg Delden – Almelo gepasseerd. Dit is het natuurschoon van dit gedeelte van Twickel noodlottig geworden. Grote eiken en dennen zijn hier gegrepen, rondgedraaid en neergeworpen. In Azelo moeten diverse boerderijen het ook ontgelden.

 

 

Het spoor van vernieling gaat vervolgens over het grondgebied van de gemeente Borne naar het Tusveld. Daar hebben een aantal woningen en boerderijen aan het rijwielpad van Almelo naar Delden flinke schade opgelopen. Vooral veel daken zijn van hun pannen beroofd. Volgens de kranten zijn op ’t Tusveld vijf boerderijen tegen de grond geslagen. Ook café ’t Maatveld heeft het moeten ontgelden. De cycloon is volgens een treinreiziger rond 16.30 uur bij wachtpost 7 de spoorlijn Almelo – Zenderen gepasseerd. Toen de blokhuiswachter achter zich het bos weggevaagd zag worden, ging hij meteen zijn vrouw halen. Met haar rende hij naar de andere kant van de spoorlijn en ging daar plat op de grond liggen. Beiden bleven daardoor ongedeerd. De wachtpost is zwaar gehavend. Het dak weggeslagen en ligt 20 meter verderop. Langs de spoorweg zijn de seintoestellen beschadigd. Het spoorwegverkeer is enige tijd gestremd.

De Bavinkelsweg is over een grote lengte versperd door zware eikenbomen. Ook in het Nijreesbos hebben veel bomen het loodje gelegd. “Waar eens bosschen waren is thans een open en kale vlakte” schrijft de Bornsche Courant van 4 juni 1927. “Overal liggen meubels, houtwerk en pannen verspreid, we zagen een stoel die honderden meter ver uit een woning was gezeild bovenop een landhek, tot een zitje noodend om een overzicht te krijgen”.

Van het buitenhuis De Bavinkel wordt de veranda voor het huis weggerukt en het dak beschadigd. Vrijwel alle ruiten zijn stuk. De boerenwoning van Getkate bij de ingang is tot een ruïne gemaakt. De cycloon heeft vandaar zijn weg voortgezet naar de Bolkshoek, de Wateregge, Albergen, Tubbergen, Geesteren, Mander en Manderveen.  

Spoedig na de ramp komt de hulpverlening op gang. Evenals in andere plaatsen wordt ook in Borne geld ingezameld voor de slachtoffers van de stormramp.  Met een enkele uitzondering zijn de getroffenen niet verzekerd tegen stormschade. En voorzover de slachtoffers wel zijn verzekerd, is de verzekeringsmaatschappij zeer terughoudend met het uitkeren van schadebedragen.  De gemeente Ambt Delden neemt het initiatief om de schade te laten taxeren door een commissie. Deze commissie komt op 1 juli met een schadebeoordelingsrapport. In totaal zijn 113 gevallen van schade aan gebouwen, inventaris en veestapel vastgesteld met een totaal bedrag van  fl. 179.575,50. 

De gemeente  Ambt Delden zal niet de volledige schade vergoeden, maar slechts een tegemoetkoming in de schade uitkeren. Een bedrag van ruim fl. 110.000,00 is toegekend. Het is de provincie die de tegemoetkoming uitkeert. De herstelwerkzaamheden zijn dan al in volle gang. In de weken en maanden die volgen vindt herbouw plaats van de beschadigde woningen en boerderijen. Dankzij alle krachtsinspanningen komen de getroffenen er weer bovenop. Het gewone leven herneemt zijn gang en spoedig is de cycloon alleen nog herinnering. Maar wel een herinnering die de getuigen van de natuurramp een leven lang bij zal blijven.

 

Heemkundevereniging Borne - R.J.J. Platenkamp

Trefwoorden:Natuurramp, Windhoos, Cycloon, Storm
Periode:1927
Locatie:Ambt Delden

Reacties

Dank voor de reactie. Zeer gedegen verhaal. Cycloon Neede
Algemeen door anoniem op 15 Jan 2016 om 16:33:55

Ik heb als hobby onderzoek gedaan naar deze dag, het resultaat staat op www.supercell.nl
Algemeen door anoniem op 15 Jan 2016 om 16:27:14

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.