WO2 Uitgelicht: Veertien onderduikers in een rijtjeshuis

Het verhaal is wel bekend, maar er kan niet genoeg aan herinnerd worden: P.C.Hooftstraat 18 als onderduikadres, Atie en Nico Noordhof als de hoofdbewoners, die van hun heldhaftigheid niets wilden weten, maar ondertussen wel in de meest letterlijke zin onvoorstelbaar heldhaftig waren. Het begon er mee, dat ze in de begintijd van de bezetting al met elkaar overlegden, dat ze wat voor de Joden moesten doen: de dodelijke dreiging was hen al vroeg duidelijk, en ze besloten dat er wel maximaal zeven onderduikers in hun huis zouden passen. Het werden er veertien.

Vijfenzeventig jaar na de bevrijding kun je je totaal niet voorstellen hoe die bezettingstijd beleefd moet zijn. De P.C.Hooftstraat in de Zwolse Wipstrikbuurt is eigenlijk helemaal geen straat, maar een wat kneuterig pleintje, waar de nette burgermanshuizen dicht op elkaar staan, aan de stadskant afgesloten door de Koningin Emmaschool (Koningin Emma was een reeds overleden lid van het Koninklijk Huis, dus die naam mocht tijdens de oorlog blijven…). Die school zat vol met Duitsers, ook verder in de P.C.Hooftstraat en bijvoorbeeld in de Brederostraat waren talrijke huizen gevorderd door de bezetter. Het onderduikadres zo midden in de gevarenzone, de mensen moeten constant onder hoogspanning geleefd hebben. Dan heb ik het nog niet eens over de Nederlandse buurtbewoners, van wie er heel wat bevreemd naar nr.18 gekeken zullen hebben. Daar woonden toch maar drie mensen, Atie, Nico en Atie’s vader, wel erg veel beweging daar in huis. Hoe dat al die tijd goed heeft kunnen gaan, is een groot raadsel. En hoe angstig was die constante dreiging. Voor Atie en Nico Noordhof was het bovendien een immense logistieke opgave, al die onderduikers te voeden en ook anderszins te verzorgen, ook al onder voortdurende angstige spanning. Voedselhulp was er bijvoorbeeld van groenteman Jansen, die in de naburige Vechtstraat nota bene op 10 mei 1940 een nieuwe zaak geopend had, terwijl Nico Noordhof in alle rust (?) een stukje land pachtte, om aardappelen te verbouwen. En verder moet het improvisatievermogen bewonderenswaardig geweest zijn. Maar onder alle omstandigheden blijft voor de mensen van zoveel vredestijd later het grootste raadsel: Hoe te leven met al die angst en dreiging, de onderduikers, de onderduik-gevers, maar ook de ooggetuigen-buurtbewoners. De buurt reageerde direct na de bevrijding, op 18-4-1945, met een fraai stukje fanmail: “Als blijk van grote bewondering en hooge waardeering van Uw aller moedige en menschelijk hoogstaande houding tijdens de gruwelijke onmenschelijke bezettingstijd der Duitschers, wenschen onderstaande personen, vrienden en kennissen daarvan door dezen een zichtbaar bewijs te leveren”.

Bladerend in het beschikbare materiaal (collectie HCO, daarin vooral Vrij Nederland van 5 mei 1990 met een uitvoerig artikel van de gebroeders Igor en Wil Cornelissen) vallen twee factoren op die waarschijnlijk veel bijgedragen hebben tot levensmoed en overlevingskracht van al die bewoners van P.C.Hooftstraat 18: humor en muziek. De humor was natuurlijk vluchtig, maar er is toch iets bewaard gebleven: Het feestprogramma bij de 72^ste verjaardag van Atie Noordhofs vader (“Ridder in de orde der vergulde schaar, Grootmeester op de tondeuse”- hij fungeerde o.a. als huiskapper), met een complete dagindeling (“wandeling door de prachtige omstreken van de voorkamer”) en een feestmenu (“eau de municipalité”). Advertenties stonden er ook in: “Attentie. Opslag van clandestiene Joden tegen billijke prijzen. Droge bewaring verzekerd, mot- en wandluisvrij. Worden na den oorlog in goeden staat afgeleverd. Firma Noordhof-Bartel, smokkelaar – jodenhamsteraar.” Dat was 18 februari 1943, nog meer dan twee jaar te gaan. Heel belangrijk was ook de muziek. Direct om de hoek woonde de voortreffelijke musicus Andries Hartsuiker, na de oorlog directeur van de Zwolse Muziekschool, de voorloper van het Conservatorium. Het muzikale echtpaar Noordhof kende hem goed en al gauw verrichtte Hartsuiker allerlei diensten, maar toch vooral muzikale, hij gaf met enige regelmaat huisconcerten (waarbij helaas niet geklapt mocht worden). Het echtpaar zelf speelde verdienstelijk piano, Atie hups en vrolijk, Nico met meer gevoel. Een van de onderduikers vertelde na de oorlog dat hij hevig geëmotioneerd geweest was, als Nico “Kol Nidrei” speelde, een Joods gebed, prachtig op muziek gezet door Max Bruch. Best gewaagd, nou juist dat stuk te spelen. Maar ach, zal Nico Noordhof gedacht hebben, welke barbaarse bezetter kent nou Max Bruch?