WO2 Uitgelicht: Dorp in Oorlog

Als je van Zwolle naar Kampen rijdt en je blijft oostelijk van de IJssel, dan is het eerste dorp dat je tegenkomt de heerlijkheid ’s-Heerenbroek. Wie mocht denken dat aan zo’n rustig hoekje de oorlog wel voorbij gegaan zal zijn, komt bedrogen uit. Drie opmerkelijke oorlogsverhalen.

De IJssel oversteken was een riskant avontuur. Als je niet over de benodigde papieren beschikte, waren de bruggen geen optie. Dan moest je zien dat iemand je illegaal overzette. In ’s-Heerenbroek belandde je dan via het mond-tot-mond-circuit bij Daan Bruins die niet alleen over een roeiboot beschikte maar ook over een schuilplaats, waar de over te zetten vluchteling zolang als nodig verborgen kon worden gehouden. Die schuilplaats was een als opslag gebruikte schuur van de Landbouwbank Zwolle, waarvan de kruipruimte was afgesloten met een stevig hangslot, waarvan de sleutel berustte bij… Daan Bruins. Als het duister genoeg was, kwamen er enige seingevers in actie, bij sein veilig roeide Bruins eerst een eind stroomopwaarts, voor de oversteek gewaagd kon worden. Vaak waren er ook voor de terugweg passagiers. Zo konden allerlei vluchtelingen, piloten, koeriers en zo voorts hun moeizame tocht dwars door Europa voortzetten. Want naar Engeland reisde je via Gibraltar, dat was en is immers Brits. De overtocht bij ’s-Heerenbroek was lang niet zonder risico, zoals Bruins vlak voor het eind van de oorlog nog moest ervaren, toen een Duitse patrouille op in brand gestoken drijfgoed af kwam. Die roeiboot had in het donker niets op het water te zoeken en werd dus ingerekend. Maar omdat Bruins zijn vrachtje al afgeleverd had, bleef het bij het geringe vergrijp van buiten zijn na donker.

In het laatste oorlogsjaar probeerde de bezetter het tij nog te keren met enorme verdedigingswerken. ’s-Heerenbroek werd uitverkoren als locatie voor een indrukwekkende tankgracht. Dat gaf veel bedrijvigheid in het dorp, de Organisation Todt was heel ervaren in zulke karweien, maar nu was, eind 1944, met al die oprukkende Geallieerden, de tijdsdruk wel erg groot. Met machines was het niet gedaan, van overal werden arbeiders onder dwang aangevoerd, ook uit Kampen en IJsselmuiden, uiteindelijk zelfs gevangenen uit Kamp Amersfoort, die er zo verhongerd uitzagen dat de plaatselijke schooljeugd over moest gaan tot voedselverstrekking. De tankgracht was een prachtig stuk werk, glooiend aan de ene kant, de inrit zogezegd, steil aan de andere kant, elke uitrit onmogelijk makend. Maar ach, soldaten om het kunstwerk te verdedigen waren al lang niet meer beschikbaar. Toen de Canadezen 14 april 1945 arriveerden, konden ze eenvoudig de versperringen aan het uiteinde van de tankgracht opruimen en ongehinderd doorrijden. Alle inspanning (gelukkig) voor niks…

Nog vele jaren na de oorlog was een uitlaatklep voor anti-Duitse gevoelens de slogan “Eerst mijn fiets terug”. In ’s-Heerenbroek werd die strijd al in de oorlogsdagen gestreden en in Nederlands voordeel beslecht. Dat kwam zo. De held van het verhaal is de boerenknecht Willem van Lenthe. Toen in augustus 1939 de zonen van boer Van der Wal gemobiliseerd werden, zocht die een knecht. Van Lenthe wilde wel, mits hij voor het weekend-vervoer naar zijn ouderlijk huis in Oud-Leusen een fiets van de boer kreeg. Van der Wal ging maar al te graag in op dit lease-contract en schafte een eerste klas Phoenix Mentor fiets aan, compleet met zwevend Brooks zadel. Koopsom f.35.-!! Maar gelukkig kwamen de zonen Van der Wal na de capitulatie gezond weer thuis, zodat Van Lenthe naar een andere werkgever moest verkassen. Met fiets! Dat werd pas een probleem tijdens de werkzaamheden aan de tankgracht, in september 1944. Om toezicht te houden op de grote hoeveelheid dwangarbeiders achtte een Feldwebel het vorderen van fietsen zinnig. Helaas, bijna alle fietsen hadden zo tegen het eind van de oorlog nog slechts houten banden en rammelden meer dan ze reden. Toen de genoemde Feldwebel dus bij het vorderen van werkers die ene goede fiets die nog in ’s-Heerenbroek stond, gewaar werd, waren de gevolgen duidelijk. Maar soms is er onverwachte hulp. Reichskomissar Seys-Inquart kwam de tankgracht inspecteren, iedereen met een Duits uniform schoot in de houding en bracht de Hitler-groet – daar zag de bestolen Van Lenthe zijn kans schoon. Hij greep zijn fiets terug en begon aan een wilde vlucht die hem waarschijnlijk altijd zal zijn bijgebleven. Want die Feldwebel deed van harte mee aan deze achtervolgingswedstrijd. Zoals gezegd, ’s-Heerenbroek won, de fiets werd in een plaatselijke hooiberg verstopt en Van Lenthe trouwde met de boerendochter die hem bij het verstoppen hielp. Eind goed, al goed. Helaas eindigen zo niet alle oorlogsverhalen, maar dit dus gelukkig wel.