WO2 uitgelicht: De Pruus komt!

“Moffen” is een in heel Nederland bekend, overigens eeuwenoud, scheldwoord, maar alleen in Twente zei men “de Pruus”, al had je natuurlijk niet alleen Pruisen, maar bijvoorbeeld ook Beieren (die noemden trouwens iedereen die noordelijker woonden dan zij ook Pruisen – en dat was nog minder vleiend bedoeld dan de nog tamelijk neutrale Twenten). Dat het Overijssels jaarboek 1990, over de provincie in WO2, de titel draagt “De Pruus komt”, is dan ook een gouden greep.

In de hoofdstukken over de aanloop naar WO2 word je weer eens herinnerd aan de armzalige toestand van ons leger in die tijd. Te lang dacht men de neutrale status van WO1 straffeloos voort te kunnen zetten. Materieel en personeel was de achterstand sterk opgelopen, en toen eind jaren dertig een groeispurt werd ingezet, liep die al snel vast: De gemobiliseerden moesten eerst nog moeizaam opgeleid worden, en kazernes om ze onder te brengen waren er ook al niet voldoende. Allerlei scholen en schuren werden gevorderd, maar moesten eerst nog worden schoongemaakt en ingericht. Het Jaarboek tekent schrijnende verhalen op over vuilnis en ongedierte dat eerst nog verwijderd moest worden, een officier werd er zelfs zo wanhopig van dat hij een loods op eigen kosten liet bouwen, dit tot ongenoegen van zijn bataljonscommandant, uiteindelijk nam de Rijksgebouwendienst de zaak over (Jaarboek, p.15).

Was de mobilisatie eind augustus 1939 al een gigantische klus, aan soldaten alleen heb je nog niet zo veel, ze willen graag deugdelijk bewapend worden. Daar had de Nederlandse regering, toen ook al, uiterst ongaarne in geïnvesteerd, en toen ze eindelijk enige tientallen miljoenen vrijgemaakt had, bleek de wapenindustrie al op volle kracht te werken. Nederland mocht achter aansluiten en moest veel te lang op zijn wapens wachten. “Zo werd van het schamele bedrag dat beschikbaar was uiteindelijk maar een fractie – naar schatting zo’n vijftien procent – uitgegeven” (Jaarboek, p.14).  

Wat je met alleen binnenlandse mogelijkheden wel kon doen, was plannen en bouwen. Op papier zag de verdediging van Nederlands grondgebied er met de Grebbelinie en de Hollandse Waterlinie weldoordacht uit, al was dat toch weer Randstad-denken: Met die linies had je een wel erg groot deel van Nederland al opgegeven, heel Overijssel bijvoorbeeld. Die prachtige natuurlijke barrière, de IJssel, was gereduceerd tot voorverdedigingslinie met slechts een vertragende taak, waarbij de hele provincie zelf dus nauwelijks verdedigd werd, alleen moesten overal zo veel mogelijk bruggen opgeblazen worden. En voor de voorverdediging werden langs de IJssel indrukwekkende betonnen kazematten gebouwd, foeilelijke maar afschrikwekkende bunkers, die eerst nog met Politietroepen bemand moesten worden, voordat via de mobilisatie infanterie beschikbaar kwam. Van die voorverdediging kwam in de meidagen van 1940 overigens niet veel terecht, alleen het opblazen van zo veel mogelijk IJsselbruggen leverde tenminste nog een paar uurtjes vertraging op…

Een eigenaardig detail van de oorlogsvoorbereiding was de uniformen-kwestie. De Duitsers hadden bedacht dat ze die Hollanders behoorlijk in verwarring zouden brengen als ze, de Pruus dus, in Nederlandse uniformen zouden optreden. Daartoe is nog een grote actie ondernomen, om vanuit Denekamp met hulp van plaatselijke NSB’ers in Amsterdam bij de joodse koopman Blom uniformen te versieren, zogenaamd voor een operettevoorstelling in Osnabrück. Omdat Blom niet snel genoeg kon leveren, werd hij onder druk gezet. Hij werd wantrouwig, waarschuwde de politie, de Denekampse NSB’er werd gearresteerd en had nauwelijks twee koffers uniformen de grens over weten te krijgen. Toch waren tijdens de meidagen 1940 heel wat Duitse agressors verkleed in Nederlandse uniformen, wat inderdaad de beoogde verwarring veroorzaakte. Het waren dan ook geen operette-uniformen. Het Nederlandse leger had in de jaren dertig zijn uniformen van de Duitse confectie-industrie betrokken, dus de productie kon gemakkelijk weer worden opgepakt… (Jaarboek, p.10-13).