De bevrijding en andere problemen

Het is een misvatting dat Nederland op 5 mei 1945 bevrijd werd. Dat was de dag van de Duitse capitulatie. De bevrijding zelf vond stapje voor stapje plaats in de maanden daarvoor, van zuid naar noord. Overijssel was in de eerste helft van april 1945 aan de beurt, een Canadees regiment rukte langs de IJssel en vanuit Twente op, maar verwachtte in Zwolle nog stevige tegenstand. Een duo verkenners werd er daarom op uit gestuurd om de kansen op snel resultaat in te schatten.

Mocht het Duitse garnizoen de huid nog duur willen verkopen, dan eerst maar een zorgvuldig bombardement met zware artillerie – wat dat aan Zwollenaren en historische bouwwerken zou kosten, was minder belangrijk dan de voortgang van de opmars, met zo min mogelijk Canadees verlies. Het duo dat richting Zwolle gestuurd werd, franstalige Canadezen Welly Arsenault en Léo Major (Wikipedia), werd al vóór Zwolle gehalveerd, Major had nog alle moeite om zijn gesneuvelde kameraad in een boerderij onder te brengen. Vervolgens liet hij zich de kans niet ontnemen alleen verder te gaan – om dan te ontdekken  dat de Duitsers uit Zwolle verdwenen waren. Een beschieting was dus niet nodig, al kwam die er toch nog een klein beetje door Duits geschut, dat zich over de IJssel teruggetrokken had, maar gefrustreerd en wel schade aanrichtte aan mensen en woningen: onnodig geweld. Maar van Canadese kant was de toegang tot Zwolle vrij, en zo geldt Léo Major als de solo-bevrijder van Zwolle. Hij is er regelmatig en uitgebreid voor gefêteerd, maar toen er een straat naar hem  vernoemd moest worden, kwam men uit op een vage oost-west verbindingsweg, die ook nog eens haaks stond op de Wipstrikkerallee, de noord-zuid verbinding, waarlangs Major gekomen was. Maar goed, dat was een probleem van vele decennia later. Vanaf 14 april 1945 moest de bevrijding gevierd en de maatschappij opnieuw ingericht worden.

Dat vieren ging bepaald uitbundig,vooral toen de verreweg populairste Duitser die er maar bestond Zwolle op 17 april met een bezoek vereerde: Prins Bernhard. Die kwam (ook) als bevelhebber van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten, koepelorganisatie van alle verzetsgroepen, verantwoordelijk voor de ordehandhaving, zolang het burgerlijk bestuur nog niet hersteld was. Daar waren die NBS niet voor opgericht en niet toe in staat. Anarchie dreigde. Vooral richting NSB’ers en collaborateurs ging het er niet zachtzinnig aan toe. Berucht geworden zijn de acties tegen meisjes die zo ongelukkig geweest waren verliefd te worden op een Duitser. Kaalgeknipt, oranje strikje in het laatste plukje haar en bespuugd en bespot door de straten gejaagd. Een hoogtepunt van Nederlandse beschaving. Maar ja, iedereen die kon mocht zich een beetje afreageren na vijf jaar bezetting. Het Militair Gezag was niet tot ordehandhaving in staat, droeg die bevoegdheid over aan de BS, maar die had geen wettelijke of wettige basis en moest op last van de Burgemeester de opdracht eerst teruggeven aan het Militair Gezag, dat op zijn beurt de zorg voor orde en tucht weer deed belanden waar die ook voor de oorlog al hoorde: bij de politie. Dit proces noemen wij restauratie. En zoals het bij de ordehandhaving ging, zo ging het ook in de politiek. Niks absolute monarchie, niks socialistische staat, maar gewoon restauratie van de vooroorlogse situatie.

En er was nog een probleem in het gezagsvacuüm direct na de bevrijding: “burgers beklaagden zich over het gedrag van geallieerde soldaten – ze waren dronken, vernielden en stalen van alles, mishandelden burgers en gingen wel erg vrij om met meisjes en jonge vrouwen”(Herman Aarts/Paul Harmens, Zwolle 40-45, p.106). Vooral dat laatste was natuurlijk zeer betreurenswaardig, al waren de gevolgen er van pas negen maanden later te bewonderen.