Vic Mailoa

Graag delen we de herinneringen aan het kamp de Vossenbosch

Voorwoord

Binnen de context van de vraag die mij werd gesteld om wat persoonlijke herinneringen over Vossenosch op papier te zetten heb ik gemeend mij te moeten beperken tot slechts een klein aantal voor mij relevantie items waarmee ik enerzijds de lezer een indruk wil geven over de leefomstandigheden zoals ik die toen heb ervaren en anderzijds met de lezer wil delen welke specifieke gebeurtenissen gedurende mijn verblijf in Vossenbosch min of meer mijn zieleroerselen hebben geraakt. Met dank en respect aan de organisatie en alle betrokkenen bij de totstandkoming van het monument en de historische vastlegging van herinneringen aan Vossenbosch hoop ik hiermee mijn steentje te hebben bijgedragen aan het geheel.

Vic Mailoa

Gisteren is nodig om morgen te begrijpen

Terugblikkend naar mijn ervaringen als oud-bewoner van het barakkenkamp Vossenbosch doemen er dan als in een, weliswaar nog onsamenhangende, film allerlei flarden van beelden in me op van uiteenlopende herinneringen uit mijn jeugdjaren. En onmiskenbaar was dat een belangrijke levensfase, die mij uiteindelijk mede heeft gebracht tot waar ik nu ben.

Enige ordening scheppend in die beeldflarden zie ik dan in 1958 ons gezin van vader, moeder en 6 kinderen, samen met, naar ik meen, zo’n dertigtal andere gezinnen, vanuit het grote barakkenkamp Schattenberg (Westerbork) in korte tijd geplaatst in Vossenbosch, nadat in Schattenberg een hevige brand een drietal grote woonbarakken volledig in de as legde (een vierde woonbarak werd onbewoonbaar verklaard) en ons dwong elders andere huisvesting te zoeken. Al schrijvend realiseer ik me dat de getroffenen, na al die ingrijpende gebeurtenissen die men in de jaren daaraan voorafgaand heeft ondervonden, de brand aan hun woningen en de ellendige gevolgen die deze heeft veroorzaakt opnieuw als een shock hebben moeten ervaren. Want ongetwijfeld zijn daarmee ook talloze kostbare herinneringen, die men uit Indonesië heeft meegenomen voorgoed verloren gegaan.

Ik kan me niet heugen dat ik, toen als zesjarige, in mijn nieuwe woonomgeving veel last had van aanpassingsproblemen: het kampleven was me niet vreemd, evenals Schattenberg lag Vossenbosch goed verscholen in een bosrijke omgeving, de gastvrijheid en de solidariteit onder de zittende bewoners was groot, maar blijkbaar speelde ergens in mijn beleving als verzachtende omstandigheid ook mee het gemeenschappelijk lot, dat we met meerdere gezinnen tegelijk hiernaar toe zijn verhuisd.

Net als voor vrijwel alle Amboneze (de benaming Molukker was nog niet gangbaar) leeftijd- en generatiegenoten doorliep ik met dezelfde handicap de lagere school in het kamp en het vervolg op de lagere school daarbuiten (voor mij was dat destijds de gereformeerde lagere school van meester Nicolai in Wierden): anders dan onze Nederlandse klasgenoten was onze voertaal uitsluitend het Ambons Maleis, was het Nederlands voor ons nog wereldvreemd en hadden wij daarin een enorme achterstand in te halen. Je kunt je voorstellen, dat vooral tijdens die periode onze taalachterstand, maar ook duidelijk culturele verschillen, behalve ergernissen en misverstanden over en weer ook voor veel hilariteit hebben gezorgd.

Zo weet ik me bij voorbeeld het wederzijds onbegrip op school nog goed te herinneren toen ik, klaarblijkelijk nog sterk onder de indruk van mijn traumatische ervaring met de brand in kamp Schattenberg, in de klas tijdens een zwaar donderende en flitsende onweersbui in angstige paniek om me heen kijkend enige bijval zocht en vond bij mijn Amboneze klasmaatjes en vervolgens in opperste climax de juf op vrij gebiedende toon toeschreeuwde: “Juf, bunuh lampu! Licht uit!” De juf en uiteraard ook onze blanke klasgenootjes zullen zich op dat moment vast wel afgevraagd hebben of er bij dat joch toch niet ergens een steekje los zat…

De geïsoleerde ligging van de woonoorden en de gedachte van tijdelijk verblijf in Nederland brachten met zich mee, dat er in die jaren binnen onze gemeenschap nauwelijks behoefte was aan maatschappelijke integratie in de ons omringende, Nederlandse samenleving. Die enkelingen van buitenstaanders die we in ons wereldje duldden hadden een functionele, maar beslist niet minder noodzakelijke rol in de voorziening van ons dagelijks levensonderhoud: als broodbakker, kruidenier, visboer, groenteboer, melkboer, kledingventer, tijdschriftenventer, meteropnemer of bumbuverkoper zagen zij wél het belang in van integratie, spanden sommigen zich zelfs in om snel zijn/haar vakjargon in het Ambons Maleis onder de knie te krijgen en ontspon zich zodoende een wederkerige relatie waarbij onze ouders vaak de twijfelachtige eer te beurt viel naar believen bij deze leveranciers in het krijt te mogen staan. Anderzijds valt voor onze ouders ook niet te ontkennen dat ze, als bijkomend voordeel in de contacten die ze onderhielden met die koopleveranciers, op praktische wijze nieuwe Nederlandse woorden en begrippen leerden bezigen.

Als kinderen bood het kampleven ons voldoende veiligheid, zekerheid en geborgenheid, terwijl, binnen de normen van de sociale controle, ons in ruime mate vrijheid werd gegund om onze grenzen te leren verkennen en deze verder te verleggen. Over het algemeen waren het kinderrijke gezinnen die in Vossenbosch de klein behuisde woonbarakken - per woning berekend op een maximale gezinsgrootte van vijf personen en met het minimale aan wooncomfort - bevolkten. Voor de grotere gezinnen werd dus veel overgelaten aan het improvisatievermogen van de bewoners en moet, mijns inziens, menigeen voor wie dit gold - vooral met het klimmen der jaren - zich toen thuis wel eens als haringen in ton opgesloten hebben gevoeld. Meer woonruimte in de barakken ontstond pas toen de uittocht naar de woonwijken zich voltrok. Echter, het wooncomfort in die houten barakken bleef abominabel slecht als je bedenkt, dat je ’s winters soms wakker werd met ijs op de dekens…

Ons gezin, dat in 1964 het gezegende aantal van tien kinderen telde, kampte eveneens met ruimtegebrek. Het gezin bestond uit:

vader, een eerbaar, schrander, rechtschapen, sociaal bewogen, gelovig en hardwerkend mens, dat met veel liefde, verantwoordelijkheid en inzet zich voorbeeldig van zijn taken kweet als gezinshoofd, kerkraadslid, bewoner en werknemer;

moeder, een prachtmens dat met haar organisatorische kwaliteiten, creatieve inslag, improviserend vermogen en een onuitputtelijke wilskracht met veel liefde, genegenheid en toewijding heeft geijverd het gezin draaiende te houden. Daarnaast heeft ze enkele jaren in de kerk een jeugdkoor geleid;

kinderen, vier jongens en zes meisjes, tien verschillende karakters met ieder zijn aardigheden en eigenaardigheden, die alle gedijden in de liefdevolle beschutting van een warm nest.

Mijn jonge jaren in Vossenbosch verliepen vrij onbevangen en zorgeloos. Samen met vriendjes, kennissen, buurt-, leeftijd- of generatiegenoten nam ik naar hartelust deel aan de talloze buitenspelen die (al dan niet seizoensgerelateerd) toen bestonden, waren ook de bossen rondom het kamp ideaal speelveld voor ons, maakten we gretig gebruik van de stalen klimrekken, die speciaal voor ons in het kamp werden geplaatst, voerden we allerlei kattekwaad uit of keken we vol ontzag naar de vaardigheden die de meiden lieten zien bij hun specialiteit als het hinkelen, touwspringen, hoepelen, ballen hoog houden en de handstand.

Uit deze periode schieten bij mij ook de beelden voorbij van die enkelingen van mannen, die op warme dagen ijverig bezig waren buiten hun visnetten te boeten. Opa Kuhuparu (r.i.p.) was daar een van. Daarbij zal zich bij hen ongetwijfeld het sterke verlangen hebben uitgesproken om binnen afzienbare tijd weer herenigd te worden met het vertrouwde van de Molukse wateren. Voor hun betekende de visvangst veelal noodzakelijke broodwinning. Om hun vangst te bepalen bedienden zij zich van de tekens van de zee, de wind en de stand van de maan en sterren. Zij waren vertrouwd met de zee, hielden van haar en waren een met de natuur. Hun verlangens zijn echter nimmer bewaarheid en ergens liggen de visnetten als stille getuigen van een voorbije cultuur. De zee is als belangrijke bestaansbron steeds verder van ons komen af te staan. Met de komst naar Nederland hebben in onze samenleving tal van nieuwe, uiteenlopende beroepen en functies hun intrede gedaan en is ook het traditioneel vertrouwde van de zee ons tenslotte vreemd geworden.

Behalve belijdenis en huwelijk, die groots werden gevierd, vormden vooral de Kerst, Nieuwjaar en de RMS-viering op 25 april voor iedereen in Vossenbosch de jaarlijks terugkerende hoogtepunten. Iedereen hees zich op Kerst- en oudjaarsavond zoveel mogelijk in diens zondagse outfit voor de kerkelijke nachtdienst en vanaf 12.00 uur ’s nachts barstte overal in het kamp in alle hevigheid het vuurwerkfeest los. Tegelijkertijd voltrok zich de gebruikelijke rondgang langs alle deuren om elkaar te fêteren. Voor de jeugd lag daar de uitdaging om, vooral groepsgewijs, zich goed te laten fêteren met djadjans en/of geschenken die de feestvreugde naar een climax voerden. Voor de opgeschoten jongeren zorgden de eerste alcoholische drankjes anders wel voor veel lol en jolijt. Ook de kerkelijke viering op een van beide Kerstdagen was met een heuse bijbelse toneeluitvoering , compleet met zelfgemaakte decoraties, koorzang, een aandenken en zakjes met snoepgoed voor de kinderen, voor zowel jong als oud een onvergetelijke happening. Hier bleef het niet bij, want ook op de christelijke basisscholen buiten het kamp werd het Kerstfeest uitbundig gevierd.

Een waar feest was beslist ook de jaarlijkse RMS-viering met een militaire reveille/marsoptocht en onder meer wedstrijden zaklopen, koek happen en paal klimmen waarbij de deelnemers elkaar fanatiek naar de kroon te staken om als behendigste van de dag met de eer te strijken. Die keer dat vaders en onze bung-generatie verkleed meededen aan een zakloop race is historisch!

Na de lagere school volgde het voortgezet onderwijs in een leeftijd met nieuwe verantwoordelijkheden, perspectieven en uitdagingen in een wereld die, tenzij men al eerder naar een woonwijk was verhuisd, ook voor wat betreft de af te leggen reisafstand, groter was, al bleef Vossenbosch onze vertrouwde basis. Naast de fiets nam het vervoer per bromfiets, bus en trein toe. Als tiener raakten nu ook de bijbanen in trek om zich meer luxe te kunnen permitteren of met anderen te kunnen concurreren in allerlei modetrends van toen.

De veranderende hormoonhuishouding in die leeftijden veroorzaakten bovendien, dat in het sociale leven men zich gaandeweg meer en meer voelde aangetrokken tot het andere geslacht. Zo ontstond bij mij mijn eerste verkering met Mieke Ririhena (r.i.p.), die stand hield tot het einde van de middelbare school, maar jaren later, nadat ik al geruime tijd was verhuisd, weer opbloeide. In 1981 zijn we in Wierden wettelijk getrouwd en tot haar overlijden in 2011 hebben wij samen lief en leed gedeeld en is onze liefde dankbaar bezegeld, gezegend en verrijkt met een zoon en een dochter, die mij ontzettend dierbaar zijn.

Het onderwijsbeleid voor het voortgezet onderwijs, dat destijds door het Commissariaat Ambonezen Zorg (C.A.Z.) werd uitgevoerd, waarbij jongens moesten kiezen voor de technische school en meisjes voor de huishoudschool, bleek voor onze tweede generatie Molukkers in zoverre rampzalig en frustrerend, dat velen van ons - althans voor zover men in verband met privéomstandigheden daartoe in de gelegenheid was - later alsnog via om-, her- en bijscholing hun carrièrepad nodig hebben moeten bijstellen. Velen zijn hier echter de dupe van geworden de schade niet te hebben kunnen herstellen.

Een pijnlijke kentering in mijn leven als Vossenbosscher kwam toen eind jaren zestig mijn vader zich schaarde achter de politieke ideeën van de heer I.J. Tamaëla, die ir. J.A. Manusama niet als RMS-president erkende. De verdeeldheid binnen het Molukse volk nam dramatisch toe en manifesteerde zich over diverse woonplaatsen in Nederland. Het trieste hoogtepunt werd bereikt met onderlinge vijandigheden tussen de aanhangers, die uitmondden in bedreigingen, strijd en gewelddadigheden. Dat de keuze van mijn vader in Vossenbosch bij de meerderheid van de bewoners weerstand opriep begrijp ik, maar dat ons gezin het moest ontgelden met bedreigingen en ruiten ingooien door familie, vrienden en kennissen heeft ook mij erg teleurgesteld. Ter bescherming van het gezin hebben mijn ouders in 1970 dan ook besloten om naar Tiel te verhuizen. Erover nadenkend heb ik mij berust met de gedachte, dat toen de tijdgeest ons in ons denken en handelen dermate heeft verlamd, dat we zienderogend blind waren om te beseffen dat we als volk, in al onze verscheidenheid, een eenheid horen te vormen om elkaar bij te staan bij kwesties die er toe doen. Als oud-Vossenbosscher neem ik de gebeurtenissen dus niemand meer kwalijk. En gelukkig lijken onze jongere generaties voldoende lering te hebben getrokken uit het verleden.

Veel ontzag en respect heb ik voor hetgeen onze eerste generatie ouders, waarvan nu slechts een handjevol nog in leven is, aan leed en ellende heeft moeten doorstaan. Tegelijkertijd heerst daarbij het gevoel van waardering, dankbaarheid en trots voor wat zij onze samenleving aan culturele erfenis heeft nagelaten: een sterke gemeenschappelijke identiteit op basis van Molukse culturele waarden en normen en het gevoel van hechte verwantschap, verbondenheid en solidariteit dat zich duidelijk manifesteert in de sociale omgang met elkaar, in het bijzonder waar het betreft de ondersteuning die men elkaar biedt ingeval van leed tengevolge van nood, ziekte of sterfte of bij de viering van blijde gebeurtenissen en bij het organiseren van activiteiten, evenementen en manifestaties.

Met de veelheid aan inzichten en kennis die we hier hebben opgedaan, moeten we in staat zijn om met gezamenlijke inspanning effectieve hulp te bieden aan ons land van herkomst. Want daar smeken Molukkers om een menswaardige(r) toekomst. Wij zijn dit aan onze ouders van de eerste generatie, onszelf en onze historie verplicht. Kiranja Tete Manis selalu memberkati katong semua!